بیضه ، خایه یا تخم غدد جنسی پستانداران نر می باشد و معادل تخمدانِ زن است . بیضه ها ی مردان بالغ ، هر یک شبیه و به اندازۀ یک تخم مرغ است و در دوران جنینی ( قبل از تولد ) درون شکم قرار دارند . با پیشرفت تکاملِ جنین ، از شکم بسمت جایگاه اصلی اش که خارج از بدن است نقل مکان می کند .
حدود 10% نوزادنی که متولد می شوند هنوز بیضه ی آنها پائین نیامده است واکثر آنها در چند ماه اول زندگی ، خود به خود پائین می آید . در یک در صد پسر بچه های شیر خوار بیضه ها از شکم پائین نمی آید و نیاز به درمان داروئی یا جراحی پیدا می کنند تا بیضه ها به محل اصلی خود پائین آورده شوند .

عقیدۀ غلط قدیمی درباره بیضه ها

در اروپای قدیم یک اعتقاد غلط وجود داشت ، آنها تصّور می کردند که بیضۀ چپ دخترزا و بیضۀ راست پسر بوجود می آورد . و چون بیشتر مردم فرزند پسر می خواستند، تعدادی از مردان که چند دختر داشتند و پسری نداشتند با مراجعه به افرادیکه تبحّر در اخته کردن داشتند ، بیضۀ چپ خودشان را در می آوردند تا نوزادان بعدی پسر شوند .
بعلت اینکه علم پزشکی عقب مانده بود درصد قابل توجهی از آنها بر اثر عفونت یا خونریزی می مردند . حدود نصف آنهایی که زنده مانده بودند پسردار می شدند و نصف دیگر باز دختر دار می شدند تا اینکه پس از سالها به تجربه دریافتند که ، پسر و دختر دار شدن شانسی است ، و اینکار غلط ورافتاد .

عملکرد بیضه ها

بیضه ها روزانه حدود 200 میلیون اسپرم تولید می کنند که از طریق لوله هایی که در بیضه وجود دارد به اپیدیدیم هدایت می شوند و در آنجا مراحل تکاملش کامل می گردد . اپیدیدیم عضوی کرمی شکل و دراز است که روی بیضه چسبیده است .
دمای ایده آل برای کارکرد مطلوب بیضه 35 درجه است . در هوای گرم پوست بیضه ها شل می شود که در دمای پائینتری قرار گیرد و در سرمای زمستان پوست بیضه ها جمع می شود تا به گرمای بدن نزدیک شود و دمایش خیلی پائین نیاید .
بیضه دو عملکرد مهم دارد ، اسپرم سازی و تولید هورمون مردانه ( تستوسترون )
اسپرم برای تولید مثل و تستوسترون موجب بروز صفات ثانویه ی جنسی مرد هنگام بلوغ می گردد ( بم شدن صدا، رویش موی صورت، رشد دستگاه تناسلی و ...)

اسپرم سازی بیضه

اسپرمهایی که در اپیدیدیم وجود دارد از طریق لوله ای بنام واز دفران بسمت گردن مثانه برده می شود و در آنجا در غده ای بنام وزیکول سمینال ذخیره می شود . این غدد و پروستات که در مجاورآن قراردارد مایعی به اسپرمها اضافه می کنند تا محصول نهائی که منی است ساخته شود ، و هنگام نزدیکی از راه مجرای ادرار بیرون ریخته شود .
همنطور که در عکس شماتیک زیر می بینید اسپرم دارای سر و دم می باشد که از دم خود برای حرکت بسمت جلو ( شبیه حرکت کرم یا مار ) استفاده می کند .

سرعت حرکت اسپرم به اندازه ایست که اگر در دهانۀ واژن ریخته شود ( در نزدیکی ناقص بدون دخول ، که اصطلاحا لا پائی گفته می شود ) در عرض کمتر از یک دقیقه خود را به دهانه رحم می رساند . بکرات دیده شده که در زمان عقد که مرسوم است داماد نزدیکی ناقص کند ، عروس در حالیکه بکارتش سالم باقی مانده ، اسپرم از سوراخ بکارت ( محل خروج خون قاعدگی ) وارد واژن شده و حامله شده است .
اسپرم دارای سری بیضوی شکل به اقطار 3 و 5 میکرون می باشد و دُمی بطول 45 میکرون دارد که از ان شبیه حرکت مار برای جلو رفتن استفاده می کند .
بعضی اسپرمها که کیفیت بسیار خوبی دارند حرکت دُمشان آنقدر سریع است که در زیر میکروسکوپ دم آن دیده نمی شود و فقط سرِ اسپرم دیده می شود که در حال حرکت است . ولی حرکت اکثر اسپرمها طوریست که با چشم دیده می شود .درصدی از اسپرمها هم که بی کیفیت هستند حرکت کند دارند یا در جای خود تکان می خورند ولی جلو نمی روند .
هر اسپرم 23 کروموزوم دارد که حاوی اطلاعات ژنتیک بسیار زیاد می باشد( به اندازۀ مموری کارتی که حاوی 16000 گیگا بایت اطلاعات داشته باشد ) واین اطلاعات به فرزند منتقل می گردد .اطلاعات تمام اسپرمهای یک نفر عینا شبیه هم نیست .

عوامل موثر درتقویت اسپرم سازی

مصرف غذاهای تازه ، سبزیجات و میوه جات ، خرما ، عسل ، زنجبیل ، دنبلان ، گوشت تازه ، غذای تازه ی تهیه شده از مواد ارگانیک ، شاد زیستن ، تفریحات سالم ، ورزشهای سبک و تفریحی ، مصرف ویتامینها و روی و سلنیوم ،

عوامل موثر درتضعیف اسپرم سازی

کار با صنایع نفت وگازو سرب و ارسنیک و کادمیوم ورنگ سازی ، تماس با حشره کشها ، کار در دمای بالا ، استرس و درگیری ، بیخوابی بهر دلیل که باشد ، مصرف الکل و انواع دود و اعتیاد ( خصوصا ماریجوانا و کوکائین )

معاینۀ بیضه

هر نفر بهتر است ماهی یکبار بیضه های خود را با لمس دستی معاینه کند . در معاینه به قوام ( سفتی ) بیضه توجه کند که آیا مثل قبل است یا شلتر یا سفتر شده است ؟ در مقایسه با بیضۀ مقابل تقارن در اندازه و قوام وجود دارد ؟ آیا در لمس یکی از بیضه ها حساس و دردناک نشده ؟ آیا گوشت یا تودۀ اضافی در آن بتازگی لمس می شود ؟ چنانچه نکته ای غیر عادی پیدا کردید به پزشک ارولژیست مراجعه کنید .
مواردیکه از نظر عده ای مردم ممکن است غیر عادی بنظر رسد ولی از نظر پزشکان طبیعی است عبارتند از :
تفاوت سایز بیضه ها در حد 10 %
پائینتر بودن یک بیضه در حد 1-4 سانتیمتر
بیضه ها در آب و هوای سرد جمع شود و بسمت شکم برود

اندازۀ بیضه در جانداران مختلف

سایز متوسط هر بیضۀ انسان 3*4 سانتیمتر و حجم آن حدود 20 میلیلیتر با وزن 30 گرم می باشد ، با این حساب وزن دو بیضه 60 گرم و حدود یک هزارم ( یکدهم درصد ) وزن بدن می باشد .
بزرگترین بیضه را جیرجیرکها دارند که حدود 14% وزن بدن آنست .
اندازۀ بیضۀ وال آبی نیز خیلی بزرگ و در حال عادی حاوی سه تا چهار لیترمایع منی می باشد که مردم ایسلند ( کشوری در غرب انگلستان ) از آن نوعی آبجو تهیه می کنند که خیلی مورد پسند آنهاست .
بیضه های فیل بر خلاف اکثر پستانداران ، درون بدنش و نزدیک کلیه هایش قرار دارد .

سوالات رایج درباره بیضه ها

آیا هرچه بیضه بزرگتر باشد قدرت باروری و توانائی جنسی بیشتر است ؟
خیر ، بیضۀ شخصی که 20 میلیلیتر حجم دارد با شخصی که 15 میلی لیتر حجم دارد تفاوتی از این نظر ندارد ، ولی اگر بیضه ها خیلی کوچک باشد ( حجم کمتر از 5 میلی لیتر) اسپرم نمی سازد ولی هورمون تستوسترون کافی تولید می کند که شخص قیافۀ مردانه پیدا کند و بتواند نزدیکی کند .
آیا نداشتن یک بیضه مشکلی برای باروری و نزدیکی کردن ایجاد میکند ؟
خیر ، وجود یک بیضۀ نرمال ، بخوبی ، کار هر دو بیضه را انجام می دهد ( مثل یک کلیه که کار هر دو کلیه را انجام می دهد )
آیا افراد ناباروری که بیضه های بدرد نخور دارند می توانند بیضۀ پیوندی اهدائی بگیرند ؟
خیر ، بجای پیوند بیضه ، همسرشان اسپرم اهدایی باید بگیرد .
آیا توانایی بیضۀ چپ بیشتر از راست است که دیۀ آن یک سوم بیشتر ازبیضۀ راست است ( دیۀ بیضۀ راست نصف دیۀ مرد و دیۀ بیضۀ چپ دوسوم دیۀ مرد است ) ؟
خیر ، بیضه ها مثل کلیه ها مشابه هستند و گرچه تفاوت سایز تا 10% داشته باشند طبیعی است ولی هیچکدام مزیتی نسبت به دیگری ندارد و کار آنها عین هم است . تفاوت سایز هم به این صورت نیست که همیشه یا اغلب بیضه ی یک سمت بزرگتر از سمت مقابل باشد .

بیماری های بیضه

1- واریکوسل

بیماری واریکوسل به اتساع (گشاد شدن) و پیچش سیاهرگهای بیضه میگویند وگاهی باعث ناباروری در مردان میشود.

2- هیدروسل

هیدروسل یا آب آوردن بیضه به تجمع آب دوربیضه هیدروسل میگویند. درمان آن جراحی است.

3- اورکیت

به عفونت بافت بیضه اورکیت میگویند که بیضه متورم و دردناک میشود و درمان آن داروئی است.

4- آتروفی بیضه

به کوچک بودن بیش از حد بیضه میگویند. مادرزادی یا اکتسابی میتواند باشد و درمانی ندارد .

5- تورشن ( پیچ خوردگی ) بیضه

بیضه به دور بند خود پیچ میخورد و درمان آن جراحی اورژانسی است.

6- تومور بیضه

تقریبا تمام تومرهای بیضه بدخیم هستند و برعکس سرطانهای دیگر که در افراد مسن شایعتر است ، سرطان بیضه در افراد 15 تا 35 ساله شایعتر است.

7- عفونت بیضه یا اپیدیدیمیت

یکی از علائم عفونت بیضه یا اپیدیدیمیت ورم بیضه است که همراه با درد خودش را نشان می دهد .

نسخه اصلی مطلب عملکرد بیضه در مردان را در سایت دکتر عنایت الله ایزدی بخوانید.

---