در هنگام بارداری به دلیل رشد جنین، سایز شکم و رحم مادر هر روز بزرگ و بزرگتر می شود. رشد جنین به مغز فرمان ترشح هورمونی به نام ریلاکسین را می دهد. در نتیجه ترشح این هورمون لگن مادر برای زایمان آمادگی پیدا می کند. بزرگ شدن شکم و لگن منجر به جابه جایی مرکز ثقل بدن و در نتیجه بیرون زدن دیسک می شود. لذا در مادرانی که زمینه کمر درد دارند یا مادران سالم ممکن است مشکل کمر درد بسیار شایع گردد. کمردرد در دوران بارداری معمولاً در محل تلاقی لگن و ستون فقرات در مفصل ساکرولیاک دیده می شود.

با این که کمردرد و سیاتیک در بارداری وجود دارد؛ اما قابل درمان است. خوشبختانه روش های بسیاری برای تسکین کمر درد بارداری و پیشگیری از تبدیل شدن آن به مشکلی مزمن مانند طب فیزیکی وجود دارد. درمان های محافظه کارانه (غیر جراحی) طب فیزیکی معمولاً می تواند حدود چهار تا شش هفته برای کمک به کاهش درد و ناراحتی اعمال شود.

علت کمر درد، دیسک کمر و سیاتیک در بارداری

• افزایش هورمون ها: هورمون هایی که در طول دوران بارداری آزاد می شوند، به منظور آماده کردن مادر برای فرایند تولد کودک امکان نرم شدن رباط های ناحیه لگن و شل تر شدن مفاصل را فراهم می کنند. این تغییر در مفاصل و شل شدن رباط ها می تواند محافظ هایی که کمر در حالت عادی دارد را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به کمر درد بارداری شود.
• مرکز ثقل: مرکز ثقل مادر به تدریج و با بزرگ شدن رحم و کودک رو به جلو حرکت می کند و باعث می شود که حالت بدن مادر تغییر کند.
• اضافه وزن در بارداری: پیشرفت بارداری و رشد کودک باعث به وجود آمدن وزن اضافه ای می شود که کمر باید آن را تحمل کند که می تواند منجر به کمر درد در بارداری شود.
• حالت یا وضعیت بدن: حالت بد قرارگیری بدن و ایستادن و خم شدن بیش از اندازه می تواند سبب بروز یا تشدید دردی شود که مادر در ناحیه کمر خود تجربه می کند.
• استرس: استرس معمولاً نقاط ضعیف بدن را درگیر می کند و به خاطر تغییر ناحیه لگن ممکن است فرد در طول دوران پر استرس بارداری، کمر درد بارداری را تجربه کند.

انواع کمر درد بارداری

شایعترین انواع کمر درد بارداری عبارتند از:

• درد پایین کمر در بارداری: کمر درد در بارداری عموماً در بالای قسمت دور کمر و در وسط کمر است. البته ممکن است این درد بخش تحتانی کمر در بارداری با دردی که تا پا یا پنجه پا انتشار می یابد همزمان باشد یا نباشد. در بارداری دردی که تا پا یا پنجه پا انتشار می یابد به سیاتیک معروف است. در کل، کمر درد بارداری شبیه به درد بخش تحتانی کمری است که زنانی که باردار نیستند آن را تجربه می کنند. این نوع درد به طور معمول با قرار گرفتن طولانی مدت بدن در یک حالت (مانند نشستن، ایستادن یا بلند کردن مکرر اجسام) افزایش می یابد و همچنین ممکن است در عضلاتی که در امتداد ستون فقرات قرار دارند در دوران بارداری حساسیت به لمس وجود داشته باشد.
• درد لگن در بارداری: درد بخش خلفی لگن (در پشت لگن) چهار بار بیشتر از درد دنبالچه (کمر) در دوران بارداری شایع است. این درد، کمر درد شدیدی است که در زیر و در طرفین کمر و در هر دو طرف استخوان دنبالچه احساس می شود. چنین درد لگن مربوط به دوران بارداری را می توان در یک یا هر دو طرف تجربه کرد. در صورت بروز چنین اتفاقی سریعاً برای درمان درد دنبالچه ، لگن و باسن اقدام نمایید.
• درد سیاتیک در بارداری: درد سیاتیک بسیار شایع است. بیشتر زنان باردار حداقل یک دوره گرفتن رگ سیاتیک را تجربه می کنند. این نوع کمر درد بارداری، دردی تیرکشنده و شدید و زننده در پایین قسمت پشت پای فرد است که بر اثر فشرده شدن عصب سیاتیک به وجود می آید که از بخش تحتانی کمر (همانگونه که حدس زدید) تا پایین قسمت پشت هر پا کشیده شده است. این درد در سه ماهه دوم و سوم بارداری یعنی هنگامی که کودک در حال رشد است و در اثر اضافه وزن در بارداری باعث فشار آمدن به عصب می شود، بیشتر شایع است. علائم درد سیاتیک در بارداری با دیگر کمر درد بارداری یا پا دردها متفاوت است؛ زیرا فرد باردار دچار سیاتیک دردی شدید و تیرکشنده را احساس می کند که تا پایین پا یا از باسن به پا امتداد می یابد.
• بیرون زدگی و پارگی دیسک در بارداری: بیرون زدگی دیسک و دیسک کمر در بارداری بی نهایت شایع است و سالانه میلیون ها خانم بارداری دچار بیرون زدگی دیسک می شوند. بیشتر بیرون زدگی های خفیف تا متوسط دیسک، مشکل ساز یا دارای علائم نیستند و تعداد بسیار زیادی از افراد بدون اینکه حتی بدانند دچار آن هستند.

درمان کمر درد، دیسک کمر و سیاتیک در بارداری

متخصصین طب فیزیکی از تکنیک ها و روش های درمانی متنوعی برای تسکین انواع کمر درد بهره می گیرند و بسیاری از زنان باردار با انجام مراقبت هایی زیر نظر یک متخصص باتجربه طب فیزیکی توانسته اند کمر درد خود را درمان کنند. مهم ترین روش ها و اقداماتی که شما می توانید برای درمان درد پایین کمر و یا درمان سیاتیک در بارداری و کاهش احتمال وقوع یا شدت آن در دوران بارداری انجام دهید، شامل موارد زیر است:

• سرما و گرما درمانی

گرم کردن و سرد کردن کمر می تواند به تسکین درد آن کمک نماید. اگر پزشک شما با به کارگیری این روش موافق است، برای شروع ابتدا کمپرس سرد (مثلاً یک کیسه یخ یا سبزیجات منجمد شده که آن را در میان یک حوله پیچیده اید) را به مدت 20 دقیقه روی قسمت دردناک کمر بگذارید. این کار را هر روز چند مرتبه تکرار کنید. بعد از دو تا سه روز می توانید گرما درمانی را شروع کنید. به این صورت که یک پد گرم یا کیسه آب جوش را روی ناحیه دردناک بگذارید. بسیار مراقب باشید که در دوران بارداری، جسم داغ را روی شکم خود نگذارید.

• وضعیت بدن خود را اصلاح کنید.

قوز کردن، پایین انداختن سر و سستی بدن در هنگام نشستن، ایستادن و راه رفتن، باعث فشار شدید بر ستون فقرات شما می شود. از طرفی، خوابیدن به پهلو در حالی که یک بالش در بین زانوهای خود می گذارید، باعث می شود که فشاری بر روی کمر شما وارد نشود. وقتی که پشت میز می نشینید، یک حوله را لوله کنید و پشت کمرتان بگذارید تا از پایین کمر حمایت کند. همچنین چند کتاب یا یک چهارپایه کوچک زیر پای خود بگذارید و صاف بنشینید و شانه ها را صاف و عقب نگه دارید. بستن یک کمربند حمایت کننده از کمر هم می تواند به اصلاح وضعیت بدن کمک کند.

• ورزش

ورزش کردن به طور منظم باعث تقویت عضلات و افزایش انعطاف پذیری بدن می شود و فشار وارد بر ستون فقرات شما را کاهش می دهد. ورزش های سالم و بی خطر برای اغلب زنان باردار شامل پیاده روی، شنا و دوچرخه ثابت می باشد. فیزیوتراپیست شما می تواند ورزش های اختصاصی برای تقویت عضلات کمر و شکم را به شما توصیه کند.

• استفاده از ساپورت کمر در زمان خواب

خوابیدن در دوران بارداری، مخصوصاً در صورتی که شما کمر درد داشته باشید، ممکن است خیلی سخت باشد؛ زیرا اغلب زنان مایلند که به پهلو بخوابند. برای تأمین حمایت کافی از کمر و جلوگیری از کمر درد، یک حوله ضخیم را از طرف طول آن تا کنید و به حالت عمود بر بدن خود در نقطه ای از کمر که ستون فقرات شما بیشترین خمیدگی را دارد (گودی کمر)، بگذارید. بلند بودن حوله باعث می شود که حتی اگر به هنگام خواب در رختخواب خود بغلتید، نیازی به جا به جا کردن آن نداشته باشید.

• ماساژ درمانی

ماساژ درمانی می تواند باعث تسکین سریع کمر دردهای حاد و شدید شما شود. در صورتی که کمر درد شما ناشی از سفتی عضلات و فشار آنها بر اعصابی که سیگنال های درد را به مغز می فرستند (مخصوصاً عصب سیاتیک در باسن و ران پا) باشد، این روش کارایی خیلی خوبی در تسکین درد دارد.

• درمان های دستی (کایروپرکتیک)

در واقع متخصصین طب فیزیکی به طور معمول از تکنیک های درمان دستی مفاصل، کار بر روی بافت های نرم، تجویز ورزش هایی برای جلوگیری از خشکی و کشیدگی عضلات، فشردگی عصب و دررفتگی مفاصل استفاده می کنند. درمان های دستی ( کایروپرکتیک ) ستون فقرات در صورتی که به روش اصولی و صحیح انجام شود، می تواند برای زنان باردار کاملاً ایمن و بی خطر باشد، با این حال قبل از استفاده از این روش حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

• استئوپاتی

استئوپاتی یک روش درمانی جایگزین است که از تکنیکهای درمان دستی از قبیل حرکات کششی و ماساژ به منظور تسکین درد عضلات و مفاصل استفاده می کند. متخصص استئوپاتی به شما کمک می کند نواحی دردناک بدن از قبیل کمر هدف قرار بگیرد حتی در مواردی که به علت سیاتیک دچار بیرون زدگی دیسک شده اید. اگرچه استئوپاتی یک روش ایمن در زنان باردار است باید قبل از امتحان کردن آن با پزشک خود مشورت نمایید.

پیشگیری از کمردرد و سیاتیک در بارداری

• از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید.
• زمانی که می خواهید چیزی از روی زمین بردارید، زانوی خود را خم کنید و کمر خود را صاف نگه دارید.
• هنگامی که می خواهید صورتتان را برگردانید، پاهای خود را حرکت دهید و کاملاً به سمت دیگر بچرخید تا از چرخش ستون فقرات جلوگیری کنید.
• کفش های بدون پاشنه بپوشید تا وزن بدن شما به طور مساوی بر روی قسمت های مختلف پا توزیع شود.
• سعی کنید روی سطحی کار کنید که به اندازه کافی بالا باشد تا از خم کردن کمر خود، خودداری کنید.
• زمانی که به خرید می روید سعی کنید بین وزن کیسه های خریدی که در دو دست خود دارید، تعادل ایجاد کنید.
• هنگامی که می خواهید بنشینید، کمر خود را صاف نگه دارید و به حالتی بنشینید که کمر شما به خوبی توسط تکیه گاه صندلی یا مبل پشتیبانی می شود.
• حتماً به اندازه ی کافی استراحت کنید، خصوصاً در ماه های آخر بارداری
• استفاده از یک تشک سخت و محکم نیز به کاهش کمردرد بارداری کمک می کند. اگر تشکی که روی آن می خوابید، بیش از حد نرم است، زیر آن یک تخته ی محکم قرار دهید.
• انجام ماساژ نیز به کاهش درد کمر کمک می کند.

نسخه اصلی مطلب درمان کمر درد، دیسک کمر و سیاتیک در بارداری با طب فیزیکی را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---