سکته مغزی یک آسیب حاد مربوط به سیستم عصبی است که در آن ، جریان تامین کننده مواد مغذی و اکسیژن قسمتی از مغز قطع می شود.در نتیجه ، عملکرد عصبی ناحیه آسیب دیده مختل می شود . به بیان دیگر اگر خونرسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد٬ این قسمت از مغز دیگر نمی‏ تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد.این وضعیت را اصطلاحاً سکته مغزی می‏ نامند.

سکته مغزی زمانی بروز می کند که در تأمین خون به سلول های مغز اختلال ایجاد شده و این سلول ها در دریافت اکسیژن و مواد مغذی با مشکل مواجه شوند. در این حالت سلول های مغزی نابود شده و عملکردهای مربوط به قسمت های آسیب دیده مانند کنترل عضلات و حرکت دست ها و پاها مختل می شوند. در نتیجه علائمی مانند دشواری در صحبت کردن و درک مطلب، فلج و بی حسی، تاری دید، سردرد، سرگیجه، استفراغ و تغییر در هوشیاری ایجاد خواهند شد. با توجه به شیوع این بیماری و میزان ناتوانی افراد پس از آن، مطالعات قوی و فراوانی انجام شده که بیانگراین است که توانبخشی پس از سکته مغزی بر پیامدهایی همچون افزایش شاخص فعالیتهای روزانه و نیز کاهش میزان ناتوانی و کاهش میزان مرگ ومیر اثر بخش می باشد، لذا امروزه توانبخشی این گروه از بیماران مورد توجه ویژه قرار گرفته است. مدت زمان توانبخشی بستگی به شدت سکته مغزی و عوارض ناشی از آن دارد. برخی از بیماران به سرعت بهبود می یابند؛ اما بیشتر افراد به توانبخشی طولانی مدت نیاز دارند که تا چند ماه یا چند سال پس از سکته مغزی ادامه خواهد داشت. توانبخشی بخش مهمی از روند بهبودی پس از سکته مغزی است. هدف از توانبخشی، کمک به بیمار برای یادگیری مجدد مهارت هایی است که پس از سکته مغزی به علت آسیب مغز از دست داده است. توانبخشی به بیمار کمک می کند که استقلال خود را دوباره به دست آورده و کیفیت زندگیش را بهبود بخشد. در واقع توانبخشی مغز و اعصاب می تواند باعث بهبود عملکرد، کاهش علائم و سلامت بیشتر بیمار شود. نتیجه تحقیقات نشان می دهد که بیمارانی که برنامه مشخص و منظمی برای توانبخشی دارند، بهبودی بیشتر و بهتری نسبت به کسانی دارند که توانبخشی را جدی نمی گیرند.

علل سکته مغزی

سکته مغزی می تواند در اثر انسداد سرخرگ (مانند سکته مغزی ایسکمیک) و یا در اثر نشت یا پارگی رگ های خونی در طی سکته هموراژیک ایجاد شود. نحوه زندگی و عواملی مانند چاقی، عدم تحرک، مصرف الکل، بالا بودن فشار خون و کلسترول و دیابت در افزایش احتمال بروز سکته مغزی مؤثر هستند. افراد در سن 55 سال به بالا و همچنین افرادی که دارای سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی هستند، بیشتر در معرض بروز این عارضه قرار دارند.

انواع سکته مغزی

تشخیص سریع سکته مغزی، میزان آسیب وارد به مغز را کاهش می دهد. انواع سکته مغزی عبارتند از:

سکته مغزی ایسکمیک(اختلال خونرسانی) در اثر انسداد یا تنگ شدن بیش از حد سرخرگ و ایجاد لخته خونی بروز می کند. روش های درمان این نوع سکته مغزی شامل به کارگیری فعال کننده بافتی پلاسمینوژن (TPA) به طور مستقیم در سرخرگ مغز به منظور حل کردن لخته خونی و یا استفاده از کاتتر جهت خارج کردن لخته می باشد.

سکته مغزی هموراژیک (خونریزی )زمانی بروز می کند که خون وارد مغز شده و در نتیجه باعث ایجاد فشار می شود. جهت درمان این عارضه، فشار خون بایستی کنترل شده و از هر گونه تنگ شدن ناگهانی رگ های خونی بایستی جلوگیری شود.

علائم ایجاد شده پس از سکته مغزی

پس از سکته مغزی امکان دارد علائم زیر ایجاد شوند:

• از دست دادن انرژی این حالت به این خاطر ایجاد می شود که بدن در حال بهبودی پس از وارد شدن آسیب به مغز می باشد.
• خستگی عضلانی در برخی از مواقع امکان دارد در دست یا پا ضعف ایجاد شده و یا حرکت دادن آنها دشوار شود.
• کاهش حس در اندام بدن پس از سکته مغزی امکان دارد بخش های از بدن بی حس شوند.
• عدم تعادل در زمان حرکت ممکن است احساس عدم تعادل در بیمار ایجاد شود.

عوامل افزایش دهنده خطر سکته مغزی

• کم تحرکی و ورزش نکردن
• مصرف بیش از حد نمک که سبب پرفشاری خون می شود.
• مصرف بیش از حد غذاهای چرب که سبب افزایش چربی خون می شود.
• چاقی مفرط
• سیگار کشیدن و مصرف سایر دخانیات
• جنسیت (این عارضه در مردان بیش از زنان رخ می دهد).
• بیماری های زمینه ای مانند بیماری های قلبی عروقی و دیابت

عوارض سکته مغزی

• اختلال و ناتوانی در حفظ تعادل
• ناتوانی در انجام امور شخصی
• مشکلات حرکتی
• ضعف جسمانی
• بی حسی و ضعف اندام ها
• اختلالات حسی
• اختلال تکلم
• اختلال بلع غذا

فواید توانبخشی پس از سکته مغزی

• تخفیف عوارض جسمی حرکتی ناشی از سکته مغزی
• کاهش میزان معلولیت و ناتوانی
• افزایش استقلال و کاهش وابستگی به اطرافیان
• کاهش خشک و سفتی عضلات که سبب افزایش انعطاف پذیری اندام ها می شود.
• بهبود وضعیت حرکتی
• بهبود وضعیت تعادل بیمار
• بازیابی دامنه حرکتی

اجزای توانبخشی سکته مغزی

در تیم جامع و تخصصی توانبخشی، افرادی با تخصص های گوناگون وجود دارند.

پزشکان: متخصصان مغز و اعصاب و طب فیزیکی و توانبخشی، نقش اصلی در درمان، بهبود و توانبخشی این بیماران را دارند که با آزاد سازی عضلانی-اسکلتی با روش های درمانی گوناگون از جمله طب سوزنی ، تزریقات داخل عضلات و مفاصل، تزریق بوتاکس برای رفع اسپاسم، اصلاح الگوی راه رفتن، برنامه کامل درمانی فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، تغذیه، کنترل شرایط عمومی بیمار، تجویز دارو، تجویز وسایل کمکی و ارتز های مورد نیاز بیمار، درمان زخم بستر، پیشگیری از سکته مجدد و داشتن ارتباط مؤثر با بقیه ی کادر درمانی را دارند.

فیزیوتراپیست: نقش مهمی در بازتوانی پس از سکته مغزی را فیزیوتراپیست ها دارند. آنها به بیمار کمک می کنند تا توانایی های حرکتی از دست رفته ی خود را که مهم ترین آن راه رفتن می باشد، دوباره به دست آورند.

کاردرمانگر: کاردرمانگران به بیمار کمک می کنند تا بتوانند از اندام فوقانی و دست خود برای مهارت های زندگی روزمره از قبیل اصلاح الگوی راه رفتن ، حمام کردن، کفش پوشیدن و بستن دکمه های لباس و... استفاده کنند. آنها همچنین می توانند در درمان اختلالات شناختی به بیماران کمک نمایند.

گفتاردرمانگر: گفتار درمانگران به بیمار کمک می کنند تا مهارت های گفتاری و توانایی در بلع را به دست آورند. آنها همچنین بر روی توانایی های بیمار برای بهبود اختلالات حافظه و برقراری ارتباط کار می کنند.

روان درمانگر: بیماران سکته مغزی اغلب دچار اختلالات عاطفی و افسردگی ناشی از آسیب بخش هایی از مغز و ناتوانی های جسمی می شوند. روان درمانگران با تجربه می توانند به این بیماران کمک کنند تا بر این مشکلات غلبه کنند و سلامت روانی خود را باز یابند. در اکثر مواقع، همراهان و افراد خانواده بیمار نیز به مشاوره برای نحوه مواجهه با این اتفاق نیاز دارند.

علاوه بر پنج مورد فوق الذکر، متخصصین افراد دیگری نیز در تیم توانبخشی مؤثر هستند. از جمله متخصصین تغذیه که نیاز بیماران برای اطلاع از یک رژیم غذایی مناسب پس از سکته را مرتفع می کنند. متخصصین ارتوپدی فنی می توانند وسایل کمکی مورد نیاز از جمله بریس های مربوط به دست و مچ پا ، کفی و کفش طبی ، وسایل کمکی جهت اصلاح راه رفتن و... را بسازند.

زمان شروع توانبخشی سکته مغزی

توانبخشی پس از وقوع سکته مغزی هر چقدر زودتر آغاز شود، بیمار بهتر و بیشتر و سریع تر، توانایی ها و مهارت های از دست رفته ی خود را باز خواهد یافت. معمولاً توانبخشی 24 الی 48 ساعت پس از سکته زمانی که هنوز بیمار در بیمارستان بستری است شروع می شود. با این وجود اولویت های اولیه ی پز شک موارد زیر می باشد:

1. ثبات وضعیت پزشکی
2. کنترل شرایطی که سلامت عمومی بیمار را تهدید می کند.
3. جلوگیری از سکته مجدد
4. پیشگیری و محدود کردن عوارض مرتبط با سکته از قبیل عفونت و...

عوامل مؤثر بر نتیجه توانبخشی سکته مغزی

نتایج توانبخشی سکته مغزی از فرد به فرد دیگر متفاوت است. به سختی می توان پیشبینی کرد که چه میزان از توانایی ها و مهارت های فرد بهبود پیدا می کند و چقدر زمان برای توانبخشی لازم است. میزان موفقیت توانبخشی سکته مغزی به عوامل زیادی بستگی دارد، از جمله:

1. عوامل فیزیکی مانند شدت سکته مغزی و میزان عوارض شناختی و حرکتی
2. عوامل عاطفی مانند میزان انگیزه و روحیه بیمار و توانایی وی برای پیگیری تمرینات توانبخشی در خارج از جلسات درمان
3. عوامل اجتماعی مانند حمایت خانواده و دوستان
4. عوامل مربوط به درمان از جمله آغاز سریع تر توانبخشی و مهارت تیم توانبخشی

به طور کلی بیشترین میزان بهبود در هفته ها و ماه های اولیه پس از سکته مغزی مشاهده می شود با این حال، شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه عملکرد بیمار می تواند حتی تا ۱۸-۱۲ ماه پس از سکته مغزی هم، بهبود یابد.

نسخه اصلی مطلب علائم و درمان سکته مغزی را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---