سالک چیست؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

ليشمانيوز بيماري انگلي است كه توسط گونه های مختلف تك ياخته اي بنام ليشمانيا ايجاد مي شود. اين بيماري در 88 كشور جهان كه اكثرا كشورهاي حال توسعه هستند ديده مي شود. ليشمانيوز توسط نيش گونه هايي از پشه خاكي منتقل مي گردد و ممكن است به يكي از اشكال ليشمانيوز پوستي (سالك)، ليشمانيوز احشايي (كالاآزار) و ليشمانيوز پوستي مخاطي ديده شود. بروز سالانه جهاني سالك 5/1-1 ميليون نفر است .در بعضي مناطق ايران جوشگاه يا زخم فعال سالك در 90% كودكان تا سن 15 سالگي ديده مي شود .

انگل عامل بيماري بر اثر نيش انواع گوناگون پشه هايي ريزي كه به پشه خاكي يا پشه كوري معروف اند انتقال پيدا مي كند. اين بيماري در نقاط مختلف به نام هاي متفاوتي خوانده مي شود :
در بعضي مناطق مثل تهران و شيراز به سالك، در اصفهان به كپه ارمني، در خراسان به لكه سال، درمنطقه سرخس به زخم سرخسي، در تركمن صحرا به زخم مرزي و در افغانستان به سالدانه معروف است .معمولا در نواحي باز بدن و نقاطي كه بيشتر در معرض گزش پشه است بروز مي كند ،گرچه ضايعه در هر نقطه اي از بدن ممكن است ديده شود. اما نقاط پرموي بدن از جمله سر و همچنين نواحي مخاطي كمتر دچار بيماري مي شود .

انواع سالك

سالك به دو شكل شهري و روستايي تقسيم مي شود. نوع شهري يا نوع خشك سالك، سالك بوسيله ليشمانيا تروپيكا و نوع روستائي يا نوع مرطوب بيماري ليشمانيا ماژور ايجاد مي شود. اين دو بيماري سالك تقريبا از هم متمايزند .

1. شكل خشك

شكل خشك بيماري سالك با يك جوش قرمز رنگ معمولا حدود 8 تا10 ماه بعد از گزش پشه در محل گزش شروع مي شود. ميزبان اين نوع بيماري انسان است. بعد از گذشت چند هفته يا چند ماه جوش اوليه فعال شده و رشد مي كند و در اين حالت ضايعه يا ضايعات بزرگ تر مي شود و اطراف آن را هاله قرمزي رنگي مي گيرد كه كم كم قوام آن سفت مي شود .با گذشت زمان ضايعه نرم ترشده و مايعي شفافي ترشح مي كند و بتدريج ضايعه بصورت زخم باز در مي آيد .

زخم نوع خشك درد ندارد و ممكن است با خارش مختصري همراه باشد. گره هاي لنفاوي اطراف زخم ممكن است كمي متورم و درد ناك شود. زخم بتدريج از وسط شروع به بهبود مي كند و بعد از گذشت حدود 1-2 سال كاملا بهبود مي يابد و جوشگاهي با حدود مشخص و فروفته با حاشيه اي نامنظم بجاي مي گذارد .
ممكن است از اطراف جوشگاه يك زخم قديمي، ضايعه جديدي شروع به پيشرفت كند. اين نوع ضايعه رسيدوانس ناميده مي شود و شكل راجع بيماري است .در اين ضايعات انگل به ندرت يافت مي شود. تعداد و وسعت ضايعات در سالك نوع خشك معمولا محدود و كم تر ار نوع مرطوب است. بنابراين توصيه سازمان جهاني بهداشت درمان اين ضايعات را به منظور جلوگيري از انتشار بيماري بايد در اسرع وقت آغاز نمود .

كانون اصلي آن در ايران شهرهاي مشهد، كرمان، بم، يزد، اصفهان مي باشند .

2. شكل مرطوب

در اين نوع سالك معمولا دوره نهفتگي بيماري كوتاه تر است و به چند هفته تا 2 ماه مي رسد. زخم نوع مرطوب با التهاب حاد شروع و بتدريج اطراف زخم پرخون شده كه ممكن است با عوارضي از قبيل تورم، عفونت، التهاب در مسير لنف و تورم غدد لنفاوي اطراف وحتي تب همراه شود .

سالك نوع مرطوب معمولا بعد ازگذشت 4 تا 6 ماه با بجاي گذاشتن جوشگاه خود به خود بهبود مي يابد. ميزبان اين شكل سالك جوندگان از قبيل موش هاي صحرايي بخصوصي هستند و پشه خاكي انگل را از ميزبان جونده به انسان منتقل مي كند .

تعداد ضايعات در سالك مر طوب متعدد و حتي گاهي به صدها عدد مي رسد و وسعت ضايعات نيز بيش تر است .

كانون اصلي در ايران اصفهان، گلستان، سمنان، فارس و يزد مي باشند .

ايمني سالک

ضايعه سالك چه بصورت ابتلا ناشي از گزش پشه و چه بصورت تلقيح ليشمانيزاسيون وقتي بهبود پيدا كرد باعث مصونيت دائمي در مقابل عفونت هاي بعدي مي شود .

بهبودي معمولا با ايجاد واكنش هاي ايمني تاخيري همراه است كه آزمون پوستي ليشانين از آن جمله است. از آزمون پوستي ليشمانين بعنوان آزمون غربالگري در اين بيماري استفاده مي شود بدين معني كه در اكثريت افرادي كه بهبود مي يابد اين آزمون پوستي مثبت مي گردد. براي انجام اين آزمون 1/0 سي سي از مايع ليشمانين بصورت داخل جلدي تزريق باشد 72-48 ساعت بعد ا ز تزريق ثبت مي گردد كه اندازه سفتي بيش از 5 ميلي متر مثبت تلقي مي شود .

درمان سالک

سالك معمولا بيماري خودبه خود بهبود يابنده است ولي اثر يا جوشگاه آن براي هميشه باقي مي ماند. در نوع خشك بيماري چون مخزن بيماري انسان هاي آلوده هستند و به منظور محدود كردن سرايت بيماري در تمامي موارد درمان هرچه سريع تر توصيه مي شود. اما در نوع مرطوب سازمان جهاني بهداشت توصيه مي كند كه اگر ضايعات كوچك و به تعداد كم در نواحي پوشيده بدن هستند نيازي به درمان ندارند .

درمان اصلي سالك در حال حاضر تر كيبات 5 ظرفيتي آنتيموان (گلوكانتيم وپنتوستام) است. اين داروها گران قيمت اند، نياز به تزريقات مكرر دارند و بعضا با اثرات جانبي همراه مي باشند .

• اگر ضايعات كوچك و به تعداد كم و در نواحي غير از صورت و روي مفاصل باشند، هقته اي 1بار آمپول گلوكانتيم به صورت موضعي در اطراف ضايعه تزريق مي شود .
• در ضايعات بزرگ و متعدد گلوكانتيم به صورت داخل عضلاني به مدت 2 هفته در نوع مرطوب و هفته در نوع خشك تجويز مي گردد .
• عوارض جانبي نادر است و شامل درد محل تزريق، بي اشتهايي، تهوع و استفراغ، بي حالي، درد عضلاني، سردرد و خواب آلودگي مي باشد.
• در اثر تجمع دارو در بدن ممكن است تغييرات نوار قلب ديده شود كه نياز به قطع موقت دارو دارد .
• مصرف آن در خانم هاي باردار يا شيرده و افرادي كه نارسايي قلبي يا كليوي يا كبدي دارند توصيه نمي شود .
• از كرايوتراپي (سرمادرماني) نيز در درمان ضايعات محدود و كوچك سالك استفاده مي شود كه مي تواند به تنهايي يا توام با تزريق موضعي گلوكانتيم هر 2 هفته يك بار انجام شود .

پيشگيري

بهترين راه پيشگيري از سالك ايجاد مانعي در برابر گزش پشه ناقل بيماري است. استفاده از حشره كش ها و دوركننده هاي حشرات و پوشاندن بدن در مواقع مسافرت به مناطق بومي مي تواند تا حدودي از گزش پشه و بروز بيماري پيشگيري كند .از بين بردن موش ها صحرايي كه ناقلين سالك مرطوب هستند نيز به كنترل بيماري كمك خواهد كرد .

تاكنون واكسن هاي متعددي در نقاط مختلف جهان بر عليه ليشمانيوز مورد ارزيابي قرار گرفته است ولي متاسفانه در حال حاضر واكسن موثري بر علیه این بیماری وجود ندارد .

تولید و ارزیابی واکسن لیشمانیوز در ایران، سال ها قبل با همکاری جوامع علمی داخلی و بین المللی تحت نظارت سازمان جهانی بهداشت شروع شده است و تا اکنون واکسن هایی مورد ارزیابی قرار گرفته اند. نتایج این کار آزمایی هایی مورد نشان می دهد که این واکسن ها کاملا بی خطرند ولی اثر بخشی لازم را ندارند و نیاز به ادامه پژوهش در این زمینه وجود دارد .

لیشمانیزاسیون نوعی واکسیناسیون است که در انگل لیشمانیای زنده عفونت زا به فرد سالم تلقیح می شود و بصورت مصنوعی زخم سالک در ناحیه پوشیده ای از بدن ایجاد می گردد .زخم ایجاد شده معمولا در مدت کوتاهی با بر جای گذاشتن جوشگاه دائمی بهبود می یابد و بعد از بهبودی زخم، فرد در مقابل عفونت بعدی مصون می باشد .بندرت زخم بزودی بهبودی پیدا نمی کند و درمان ضرورت می یابد .

لطفا از عکسهای قبل وبعد بیماران در گالری عکس دیدن فرمایید.

آدرس:اصفهان- خ چهار باغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی )

تلفن :03116662224