سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری انگلی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می شود. این انگل معمولاً در پشه های خاکی آلوده زنده می کند و بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به انسان منتقل خواهد شد. پشه ی حامل انگل معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کند. تاکنون اپیدمی های مرگباری از بیماری سالک در مناطقی از آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ داده است. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. پزشکان از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک ترین بیماری های مناطق گرمسیری یاد می کنند که به اندازه ی کافی به آن توجه نشده است. همچنین این سازمان از این بیماری بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می کند.

علائم سالک

اصلی ترین نشانه ی این بیماری زخم های پوستی بدون درد هستند. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی، بروز کنند؛ اما در مواردی ممکن است، بروز علائم بیماری ماه ها یا سال ها طول بکشد. در افرادی که به این بیماری مبتلا شده اند و نشانه های پوستی بیماری نیز بروز کرده است، ممکن است بروز علائم اصلی بیماری، بین ۱ تا ۵ سال بعد از بهبود کامل زخم های سالک، طول بکشد. این علائم عمدتاً عبارتند از زخم هایی در دهان، بینی یا روی لب. سایر علائم عبارتند از:

• گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
• خونریزی از بینی (خون دماغ شدن)
• تنگی نفس

موارد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• در بزرگسالان، این بیماری بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل گیری زخم ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی دارند.
• افرادی که زخم های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم ها، پایشان با آب یا گل آلوده در تماس است.

تشخیص بیماری سالک

تشخیص سالک بر اساس سوابق پزشکی فرد و معاینات وی همراه با آزمایش های مخصوص انجام می شود. بیمار در معاینه ی فیزیکی علائمی از ابتلا به سالک را نشان می دهد. ازجمله این علائم می توان به بزرگ شدن کبد و طحال اشاره کرد. غده های لنفی نیز ممکن است بزرگ شده باشند. وجود زخم های پوستی در محل گزش پشه ی خاکی و یا مناطق دیگر بدن ممکن است در همه ی انواع بیماری به چشم بخورد. بااین حال در سالک احشایی بیمار به کم خونی، تب، کاهش وزن، کم پشت شدن مو و ناراحتی در ناحیه ی شکم و غیره نیز مبتلا خواهد بود.

درمان سالک

در صورتی که تعداد زخم ها کم باشد، از روش درمان موضعی استفاده می شود. در این روش ترکیب آنتیموان (سدیم سابگلوکونات یا گلوکانتیم lOOmg/ml) یا مپاکرین هیدروکلراید (۲ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب مقطر) در داخل زخم تزریق می شود. این تزریقات با وجودی که دردناک هستند، به فاصله سه روز و برای ۶ تا ۸ بار تکرار می شود. در برخی موارد که شخص برای بار دوم است که به انگل آلوده می شود، ممکن است بیماری او مزمن شود. در این موارد علاوه بر تزریق آنتیموان از آنتی بیوتیک نیز برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می شود.

در صورتی که تعداد زخم های سالک بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی زخم ها به تزریق موضعی، پایین باشد، ماده ی تیومالات سدیم با دوز ۲۰ mg IIM به صورت یک روز در میان به بیمار تزریق شود. یکی دیگر از مواد آنتیموان سه ظرفیتی که برای درمان سالک تزریق می شود، استیبوفن است که به صورت عضلانی تزریق می شود. حدود ۳ تا ۵ میلی لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای برطرف كردن لک صورت ناشی از سالک به بیمار تزریق می شود و این تزریقات ۸ تا ۱۰ بار انجام می شود.

سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز داروی دیگری است که به صورت وریدی و با دوز ۶۰۰ میلی گرم در روز و به مدت ۱۰ روز تزریق می شود و به خصوص برای درمان زخم های متعدد، مفید است. اخیراً مشخص شده که تزریق داروی کتوکونازول با دوز ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم در هر روز برای مدت ۴ تا ۶ هفته نیز می تواند نتایج خوبی در درمان سالک به همراه داشته باشد.

روش های پیشگیری از بیماری سالک

• هنگام خوابیدن در فضای آزاد از پشه بند استفاده شود.
• روی درها و پنجره های ورودی تورهای بسیار ریز نصب شود.
• از نگهداری دام و طیور در منازل خودداری شود.
• از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخاله ساختمانی زباله و کودهای حیوانی در مناطق مسکونی اجتناب شود. بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) به طور دقیق و صحیح صورت پذیرد.
• از رها شدن فاضلاب ها در گذرگاه ها خودداری گردد.
• گردآوری و درمان سگ های ولگرد و مبارزه با جوندگان به روش صحیح.

عوارض سالک

سالک می تواند باعث چندین عارضه ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:

1. بد شکل شدن بدن
2. آسیب به سیستم ایمنی

خونریزی در سالک احشایی می تواند عارضه های جدی تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به کبد
• آسیب به طحال
• آسیب به سیستم ایمنی بدن
• افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.

نسخه اصلی مطلب بیماری سالک چیست؟ را در سایت دکتر هما فاتحی بخوانید.

---