سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری انگلی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می شود. این انگل معمولاً در پشه های خاکی آلوده زنده می کند و بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به انسان منتقل خواهد شد. پشه ی حامل انگل معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کند. تاکنون اپیدمی های مرگباری از بیماری سالک در مناطقی از آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ داده است. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. پزشکان از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک ترین بیماری های مناطق گرمسیری یاد می کنند که به اندازه ی کافی به آن توجه نشده است. همچنین این سازمان از این بیماری بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می کند.

علت ابتلا به بیماری سالک

عامل بیماری سالک انگل تک یاخته ای از گونه لیشمانیا است. فرد با نیش پشه ی خاکی آلوده به این انگل به بیماری سالک مبتلا خواهد شد. انگل در بدن پشه خاکی ماده رشد و تکثیر می کند. این حشره بیشتر در مناطق مرطوب در طول زمان های گرم تر سال و در هنگام شب تا طلوع خورشید فعال است .
حیوانات اهلی، مانند سگ ها می توانند به عنوان ناقل این انگل عمل کنند. گاهی چرخه انتقال انگل از حیوان به پشه خاکی و سپس به انسان است. امکان انتقال انگل از انسان به انسان از طریق انتقال خون و یا از طریق استفاده از سرنگ آلوده مشترک وجود دارد. در برخی از نقاط جهان، چرخه انتقال بیماری از انسان به پشه خاکی و سپس دوباره به انسان است.

علائم و نشانه های بیماری سالک

• در اغلب موارد بیماری سالک موجب تشکیل یک یا چند زخم پوستی می شود.
• زخم در مراحل اولیه به شکل یک جوش کوچک است که اطراف آن تا قطر دو سانتی متر قرمز است. بعد از چند هفته این جوش ها تیره رنگ می شوند و اطراف آنها زخم های تشکیل می شود که دارای مرز مشخص است و دهانه زخم در مرکز آن قرار دارد.
• زخم ها ممکن است مرطوب و عفونی باشند یا این که خشک باشند و روی آنها پوسته پوسته شود.
• این زخم ها معمولاً در نواحی از بدن ایجاد می شوند که شخص آن را با لباس نمی پوشاند (و در معرض نیش حشره است)، خصوصاً در صورت و دست و پا.
• بعد از گزیده شدن توسط حشره ممکن است بلافاصله این زخم ها ایجاد شوند و در مواردی نیز ممکن است، بیماری هفته یا ماه ها در مرحله کمون باشد و سپس زخم ها ایجاد شوند.
• در برخی موارد ممکن است عفونت اسپوروترکوئید در اندام های دیگر از جمله غدد لنفاوی جلدی نیز گسترش پیدا کند.

افراد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• این بیماری در بزرگسالان، بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل گیری زخم ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی دارند.
• افرادی که زخم های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم ها، پایشان با آب یا گل آلوده در تماس است.

انواع سالک

این بیماری در سه نوع طبقه بندی می شود:

• سالک پوستی: این عارضه شایع ترین نوع این بیماری بوده و پوست بدن انسان را درگیر می کند.
• سالک پوستی مخاطی: این نوع، بینی و دهان و دیگر سطوح مخاطی را به همراه پوست بدن درگیر می کند.
• سالک احشایی: این نوع، شکل شدیدی از بیماری است. در این نوع، اندام و احشای داخلی بدن به همراه پوست درگیر می شوند. به این نوع از بیماری، کالا آزار نیز گفته می شود.

تشخیص سالک

از روش های آزمایشگاهی مختلفی می توان برای تشخیص بیماری سالک، شناسایی انگل و همچنین برای شناسایی گونه (نوع) لیشمانیا استفاده کرد. برخی از روش ها فقط در آزمایشگاه های مرجع موجود هستند. نمونه های بافتی به عنوان مثال، از زخم های پوستی (برای لیشمانیوز جلدی) یا از مغز استخوان (برای لیشمانیوز احشایی) می توانند برای انگل زیر میکروسکوپ، در کشت های خاص و با آزمایش های مولکولی بررسی شوند. در لیشمانیوز احشایی، تشخیص از طریق ترکیب علائم بالینی با آزمایش های انگلی یا سرولوژیکی (مانند تست های تشخیصی سریع) انجام می شود. در بیماری سالک پوستی و مخاطی تست های سرولوژیک ارزش محدودی دارند و تظاهرات بالینی با تست های انگلی تشخیص را تأیید می کند. آزمایش های خونی که آنتی بادی (یک پاسخ ایمنی) به انگل را تشخیص می دهند، می توانند برای موارد لیشمانیوز احشایی مفید باشند. معمولاً آزمایشاتی برای جستجوی خود انگل (یا DNA آن) نیز انجام می شود.

عوارض سالک

سالک می تواند باعث چندین عارضه ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:

• بد شکل شدن بدن
• آسیب به سیستم ایمنی
• خونریزی در سالک احشایی می تواند عارضه های جدی تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آسیب به کبد
2. آسیب به طحال
3. آسیب به سیستم ایمنی بدن
4. افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.

درمان بیماری سالک

روش های مؤثر درمان این دو عارضه ی پوستی با توجه به شدت، عمق و وسعت ناحیه ی عارضه دیده ی پوست توسط پزشک متخصص پوست با بررسی و معاینه پوست تجویز خواهد شد، این روش های درمانی عبارتند از:

• درمان های موضعی: جهت درمان جای سالک و آثار و جای سوختگی بر روی پوست با درمان موضعی از رتینوئیدهای موضعی جهت تحریک احیای سلول ها در سطح پوست و رشد بافت های جدید و کلاژن در غشای میانی پوست استفاده می شود و سطح پوست به آرامی ترمیم خواهد یافت.
• لایه برداری شیمیایی: در این روش جهت کاهش جای سالک کم عمق و سوختگی های خفیف، با مالیدن داروی شیمیایی، لایه ی خارجی پوست برداشته می شود و پوست ظاهری نرم تر و جوان تر خواهد یافت.
• لیزر درمانی پوست: در این روش به کمک لیزر فرکشنال با هدف قرار دادن لایه های عمیق پوست، تولید کلاژن جدید تحریک شده و با پر شدن تورفتگی های حاصل از سالک و سوختگی و همچنین لایه برداری سطحی پوست، شاهد ترمیم مؤثر پوست خواهیم بود.
• درم ابریژن: در این روش از یک برس سیم دار یا یک چرخ سمباده الماس با لبه های ناهموار جهت از بین بردن لایه خارجی پوست استفاده می شود.

سایر روش های درمانی رفع جای سالک

• میکرودرم : در این روش از اسپری کریستال های بسیار ریزی استفاده می گردد که با ایجاد زخم بر روی پوست و شروع به ترمیم شدن آن، لایه ای جدید جایگزین لایه ی آسیب دیده خواهد شد.
• میکرونیدلینگ: در این روش به کمک سوزن های پزشکی بسیار ریز و دقیق، تولید کلاژن مستقیماً تحریک شده و لایه ای جدید جایگزین لایه ی قدیمی و آسیب دیده می شود.
• تزریق ژل، چربی: در این روش با تزریق ژل هایی نظیر، کلاژن، هیالورونیک اسید و چربی می توان تورفتگی حاصل از سوختگی یا اسکار سالک را تا حدودی کاهش داد، این روش به دلیل جذب چربی و ژل ها توسط بدن، نیاز به تکرار دارد.
• درمان با روش های مختلف عمل جراحی نظیر سابسیژن . در این روش اثر اسکار سالک و سوختگی به طور جداگانه یا چندتایی برداشته خواهد شد و شکاف های پوستی به کمک بخیه یا پیوند پوست ترمیم می یابند.
• پیوند پوست: در روش پیوند پوست، قسمتی از پوست سالم پشت گوش جایگزین پوست معیوب می گردد.

پیشگیری از ابتلا به سالک

هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• لباس هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب های بلند بپوشید.
• هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتماً از توری در و پنجره و سیستم تهویه ی هوا استفاده کنید.
• در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره کش بزنید.
• در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه ها نمی توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.
• قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتماً پشه بند، اسپری حشره کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.
• از کرم های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. مؤثرترین کرم های ضد حشره، کرم های حاوی DEET هستند.

نسخه اصلی مطلب علت و علائم بیماری سالک را در سایت دکتر فاطمه عندلیب بخوانید.

---