سالک یا لیشمانیاز (Leishmaniasis) یک بیماری انگلی است که بر اثر انگل لیشمانیا (Leishmania) ایجاد می شود. این انگل معمولاً در پشه های خاکی آلوده زندگی می کند و بیماری سالک از طریق نیش پشه خاکی آلوده به انگل به انسان منتقل خواهد شد. پشه ی حامل انگل معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می کند. تاکنون اپیدمی های مرگباری از بیماری سالک در مناطقی از آسیا، شرق آفریقا و آمریکای جنوبی رخ داده است. مناطق آلوده، معمولاً مناطقی دور افتاده و ناپایدار هستند که دسترسی به منابع درمانی هم ندارند. پزشکان از بیماری سالک به عنوان یکی از خطرناک ترین بیماری های مناطق گرمسیری یاد می کنند که به اندازه ی کافی به آن توجه نشده است. همچنین این سازمان از این بیماری بعد از مالاریا به عنوان دومین بیماری انگلی مرگبار یاد می کند. ضایعه سالک به شکل یک زخم بد شکل ممکن است برای بیشتر از یک سال باقی بماند که موجب اثرات روانی در بیمار حتی پس از بهبودی گردد. در برخی موارد با تهاجم به پلک و بینی ممکن است موجب ایجاد ضایعه (اسکار) ماندگار در چهره و یا تغییر شکل شدید در قیافه بیمار گردد. بعلاوه ایجاد عفونت ثانویه با باکتری ها، ممکن است ایجاد عوارض منتشر شدید نماید.

علل ابتلا به بیماری سالک

عفونت های سالک توسط بیش از ۲۰ نوع انگل لیشمانیا ایجاد می شوند. انگل ها موجودات میکروسکوپی هستند که در بدن یک جاندار زنده ی دیگر (به نام میزبان مانند انسان) زندگی می کنند و برای زنده ماندن مواد غذایی موردنیاز خود را از بدن وی به دست می آورند. لیشمانیا توسط نیش پشه ی خاکی آلوده به انسان یا دیگر جانوران مخصوصاً سگ منتقل می شود. پشه های خاکی بسیار کوچک بوده و هیچ صدایی تولید نمی کنند. در برخی از مواقع ممکن است نیش آنها دردناک باشد؛ ولی در اکثر موارد نیش آ نها بدون درد بوده و شخص متوجه آن نمی شود. پشه های خاکی بیشترین فعالیت را از زمان غروب تا طلوع آفتاب دارند.

علائم بیماری سالک

اصلی ترین نشانه ی این بیماری زخم های پوستی بدون درد هستند. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی، بروز کنند؛ اما در مواردی ممکن است، بروز علائم بیماری ماه ها یا سال ها طول بکشد. در افرادی که به این بیماری مبتلا شده اند و نشانه های پوستی بیماری نیز بروز کرده است، ممکن است بروز علائم اصلی بیماری، بین ۱ تا ۵ سال بعد از بهبود کامل زخم های سالک، طول بکشد. این علائم عمدتاً عبارتند از زخم هایی در دهان، بینی یا روی لب. سایر علائم عبارتند از:

• گرفتگی بینی یا آبریزش بینی
• خونریزی از بینی (خون دماغ شدن)
• تنگی نفس

موارد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• در بزرگسالان، این بیماری بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل گیری زخم ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی دارند.
• افرادی که زخم های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم ها، پایشان با آب یا گل آلوده در تماس است.

انواع سالک

این بیماری در سه نوع طبقه بندی می شود:

1. سالک پوستی: این عارضه شایع ترین نوع این بیماری بوده و پوست بدن انسان را درگیر می کند.
2. سالک پوستی مخاطی: این نوع، بینی و دهان و دیگر سطوح مخاطی را به همراه پوست بدن درگیر می کند.
3. سالک احشایی: این نوع، شکل شدیدی از بیماری است. در این نوع، اندام و احشای داخلی بدن به همراه پوست درگیر می شوند. به این نوع از بیماری، کالا آزار نیز گفته می شود.

تشخیص بیماری سالک

تشخیص سالک بر اساس سوابق پزشکی فرد و معاینات وی همراه با آزمایش های مخصوص انجام می شود. بیمار در معاینه ی فیزیکی علائمی از ابتلا به سالک را نشان می دهد. ازجمله این علائم می توان به بزرگ شدن کبد و طحال اشاره کرد. غده های لنفی نیز ممکن است بزرگ شده باشند. وجود زخم های پوستی در محل گزش پشه ی خاکی و یا مناطق دیگر بدن ممکن است در همه ی انواع بیماری به چشم بخورد. بااین حال در سالک احشایی بیمار به کم خونی، تب، کاهش وزن، کم پشت شدن مو و ناراحتی در ناحیه ی شکم و غیره نیز مبتلا خواهد بود.

درمان بیماری سالک و جای زخم ناشی از آن

در صورتی که تعداد زخم ها کم باشد، از روش درمان موضعی استفاده می شود. در این روش ترکیب آنتیموان (سدیم سابگلوکونات یا گلوکانتیم lOOmg/ml) یا مپاکرین هیدروکلراید (۲ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب مقطر) در داخل زخم تزریق می شود. این تزریقات با وجودی که دردناک هستند، به فاصله سه روز و برای ۶ تا ۸ بار تکرار می شود. در برخی موارد که شخص برای بار دوم است که به انگل آلوده می شود، ممکن است بیماری او مزمن شود. در این موارد علاوه بر تزریق آنتیموان از آنتی بیوتیک نیز برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می شود.

در صورتی که تعداد زخم های سالک بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی زخم ها به تزریق موضعی، پایین باشد، ماده ی تیومالات سدیم با دوز ۲۰ mg IIM به صورت یک روز در میان به بیمار تزریق شود. یکی دیگر از مواد آنتیموان سه ظرفیتی که برای درمان سالک تزریق می شود، استیبوفن است که به صورت عضلانی تزریق می شود. حدود ۳ تا ۵ میلی لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای برطرف كردن لک صورت ناشی از سالک به بیمار تزریق می شود و این تزریقات ۸ تا ۱۰ بار انجام می شود.

سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز داروی دیگری است که به صورت وریدی و با دوز ۶۰۰ میلی گرم در روز و به مدت ۱۰ روز تزریق می شود و به خصوص برای درمان زخم های متعدد، مفید است. اخیراً مشخص شده که تزریق داروی کتوکونازول با دوز ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم در هر روز برای مدت ۴ تا ۶ هفته نیز می تواند نتایج خوبی در درمان سالک به همراه داشته باشد.

تزریق کورتیکواستروئید

برای درمان برخی از زخم های کلوئید از روش تزریق کورتیکواستروئید استفاده می شود. برای کاهش هر گونه تورم (التهاب) در جای زخم و مسطح کردن آن، تزریق های کوچک و متعددی در محل جای زخم انجام می شود. بسته به نوع جای زخم، ممکن است لازم باشد تزریق تکرار شود. تزریق ها معمولاً در سه نوبت، در فواصل چهار تا شش هفته ای، انجام می شوند تا واکنش بدن نسبت به آنها ارزیابی شود. گاهی اوقات اگر جای زخم در حال بهبودی باشد، درمان برای چندین ماه ادامه

درم ابریژن

با سایش سطح پوست نیز میتوان اسکارهای برآمده، فرورفته یا هیپرپیگمانته را درمان کرد. در این روش بافت، رنگ و عمق اسکارها تغییر داده می شود که این باعث میشود آنها در بافت اطرافشان محو می شوند. در اینجا تکنیک پاکسازی به نوع ضایعه پوستی بستگی دارد. هدف این روش، هم سطح کردن هرگونه پستی و بلندی پوست با بافت اطراف آن است. عمق درم ابریژن به عمق اسکار پوستی بستگی دارد.

ترمیم جای زخم با لیزر

این روش درمانی منجر به حذف سلول های رنگدانه روی پوست قدیمی می شود و در عین حال با نفوذ زیاد به پوست عمیق تر جای زخم ها و چین و چروک های نمایان را کاهش می دهد. در هر جلسه لیزردرمانی 20 تا 25 درصد از سطح پوست مورد هدف قرار می گیرد. تعداد جلسات درمانی توصیه شده بین 3 تا 6 جلسه است و به مشکل پوستی و شدت بیماری بستگی دارد. عموماً جلسات درمانی با فاصله های چهارهفته ای انجام می شوند و نتایج بهینه تقریباً دو تا سه ما پس از درمان نمایان می شوند.

عمل جراحی

گاهی اوقات عمل جراحی می تواند ظاهر جای زخم را بهبود بخشد. از این روش می توان برای موارد زیر استفاده کرد:

• تغییر موقعیت جای زخم
• تغییر اندازه و یا شکل جای زخم
• آزاد کردن جای زخم های سفت و محکمی که در نزدیکی مفاصل قرار دارند و می توانند حرکت مفاصل را محدود کنند

پیشگیری از ابتلا به سالک

هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• لباس هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب های بلند بپوشید.
• هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتماً از توری در و پنجره و سیستم تهویه ی هوا استفاده کنید.
• قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتماً پشه بند، اسپری حشره کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.
• از کرم های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. مؤثرترین کرم های ضد حشره، کرم های حاوی DEET هستند.
• در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره کش بزنید.
• در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه ها نمی توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.

عوارض سالک برای پوست

• خونریزی
• بروز سایر عفونت ها در بدن به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن، که می تواند بسیارخطرناک باشد.
• بد شکلی (به جا ماندن جای زخم سالک روی پوست)

نسخه اصلی مطلب بیماری سالک؛ عوارض تشخیص و درمان را در سایت دکتر جمال الدین حسن زاده بخوانید.

---