سالک يا ليشمانيوز جلدی يكی از بيماری های شايع كشور است كه بعد از مالاريا مهمترين بيماری منتقل شده به وسيله حشرات محسوب می شود.

شیوع بیماری سالک

این بیماری در بسیاری از کشورهای گرمسیر دنیا به صورت بومی وجود دارد و هنوز از معضلات بهداشتی كشور ما و حدود 80 كشور دنيا به شمار می آید. سالک بیشتر در نواحی شرق ، شمال (شهرستان برخوار و میمه )، شمال شرق (شهرستان های اردستان ، نطنز، آران و بیدگل و کاشان ) استان دیده می شود.

بیماری سالک در سال های اخیر سیر صعودی داشته و گزارشاتی مبنی بر مشاهده بیماری در مناطقی که بیماری در آن ها وجود نداشته است نیز دیده می شود. متاسفانه بیماری سالک قابل ریشه کنی نیست و تنها با اجرای اقداماتی همچون مبارزه با ناقل و افزایش آگاهی عمومی قابل کنترل است و می توان تعداد مبتلایان به آن را کاهش داد.

علائم سالک

1. سالک بیماری با عامل انگلی است و مشخصه بارز آن زخم هایی آشکار است که ممکن است در هر نقطه از بدن ایجاد شود.
2. این عفونت مولد بیماری هایی در انسان به ویژه در بین کودکان و بزرگسالان با سیستم ایمنی سرکوب شده است.
3. بیماری سالک پوستی، بد شکلی ناخوشایندی را به همراه دارد. شایع ترین محل ضایعات که حاشیه های نامنظمی دارد و کمی از سطح پوست فرورفته تر می باشد.
4. در نواحی باز بدن به خصوص صورت ، دست و پا است که قابل رویت بوده و اثرات روحی و روانی نامطلوبی بر فرد دارد.

در سالک پوستی، علامت اولیه معمولا برجسته شدن محل نیشِ پشه است. معمولا این برجستگی پس از چند هفته یا چند ماه دیده شده و ناقل انگل است. با گسترش عفونت، برجستگی ها نیز افزایش می یابد. برجستگی اولیه به آرامی بزرگ شده و غالبا به شکل زخم باز در آمده که دلمه بسته یا تراوشاتی دارد. زخم معمولا دردناک بوده و باعث ایجاد علامت دیگری نمی شود مگر این که عفونت های باکتریایی در آن شکل بگیرد. معمولا زخم پس از گذشت چند ماه به خودی خود بهبود یافته اما چندین سال باقی می ماند. این زخم ها باعث ایجاد اسکارهای دائمی شده که مشابه جای سوختگی است. در برخی موارد زخم ها روی پوست همه بدن دیده می شوند. سالک ممکن است باعث تشکیل اسکارهای آتروفی بد شکلی شود که گزینه های درمانی برای اصلاح آن محدود است.

چنانچه پشه خاکی شما را نیش زده باشد، احتمال این که به عفونت سالک مبتلا شوید، بسیار بالا خواهد بود و به همین دلیل باید به سرعت برای تحت درمان قرار گرفتن به متخصص پوست مراجعه کنید. متاسفانه راهی برای جلوگیری از باقی ماندن جای زخم سالک وجود ندارد اما هر چه سریع تر اقدام به درمان کنید، احتمال اسکار کمتر و اندازه آن نیز کوچک تر خواهد بود.

انتقال سالک چگونه است؟

سالک نوعی عفونت با عامل انگلی است که با نیش زدن پشه خاکی بین انسان ها منتشر می شود. حشرات خاکی کوچک زمانی که حیواناتی مانند سگ سا جوندگان را نیش می زنند، انگل را منتشر می کنند. به ندرت عفونت از طریق خون و به وسیله سوزنی که فرد ناقل قبلا از آن استفاده کرده است یا از طریق مادر به فرزند یا بسیار به ندرت از طریق تماس های جنسی منتقل می شود.

افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی بدن به خصوص مبتلایان به ایدز مستعد ابتلا به سالک هستند. احتمال انتقال سالک در ساعات بین غروب تا طلوع آفتاب در بالاترین حد ممکن قرار دارد چون در این بازه زمانی پشه های خاکی معمولا بیشترین فعالیت را دارند. این بیماری انواع مختلفی دارد، دو نوع شایع آن به پوست یا اندام های داخلی آسیب می زند.

سالک پوستی

شایع ترین نوع سالک، سالک پوستی یا جلدی است که فقط باعث زخم شدن پوست می شود. درمان این عارضه همیشه ضروری نیست اما اقدامات درمانی التیام را تسریع می کند و از بروز عوارض و اسکار شدید جلوگیری می کند.

علل سالک

علل سالک، انگلی تک یاخته ای از گونه لیشمانیا است و از طریق نیش پیشه خاکی آلوده منتقل می شود.

عامل های خطر سالک

• عارضه های اجتماعی ـاقتصادی مانند فقر
• سوء تغذیه
• تحرک جمعیت
• تغییرات محیطی
• تغییرات جوی

تشخیص سالک

اگر بیمار، سفری به مناطق با شیوع بالای سالک انجام داده یا مدتی در آن جا زندگی کرده است، باید این موضوع را با پزشک در میان بگذارد تا پزشک آزمایش لازم برای بررسی وجود انگل را انجام دهد. اگر بیمار به سالک مبتلا باشد، پزشک دستور انجام آزمایش های دیگری را برای تعیین گونه لیشمانیای عامل بیماری می دهد.

نمونه برداری از زخم سالک

پزشک بخش کوچکی از پوست یکی از زخم ها را برای نمونه برداری با خراش دادن بر می دارد. این نمونه برای تعیین نوع انگل زیر میکروسکوپ بررسی می شود یا کشت داده می شود. متخصص با کشت نمونه متوجه می شود که آیا انگل در نمونه وجود دارد یا خیر. در این روش به تعداد کمی از انگل ها فرصت داده می شود تا رسیدن به سطوح قابل تشخیص رشد کنند.

پیشگیری از سالک

برای این که با نیش زدن پشه خاکی دچار سالک نشوید، اقدام های پیشگیرانه زیر را رعایت کنید:

• لباس هایی بپوشید که تا حد امکان پوست را بپوشاند. جوراب بپوشید.
• بر روی قسمت های بدون پوشش پوست و روی آستین لباس و پاچه شلوار ماده دافع حشرات بزنید. موثرترین دافع گونه های حاوی DEET هستند.
• در اتاق خواب و محیط های سربسته حشره کش بزنید.
• در طبقات فوقانی ساختمان بخوابید. پشه خاکی نمی تواند در ارتفاعات بالا پرواز کند.
• در ساعات بین غروب تا طلوع آفتاب به فضای باز نروید.
• در فضای سربسته از توری و تهویه استفاده کنید.
• دور تخت خواب پشه بند بزنید و راه نفوذ پشه را با زیر تشک بردن لبه های پشه بند کاملا مسدود کنید.
• پنجره ها و درب ها را با حفاظ بپوشانید و در صورت امکان از دستگاه تهویه مطبوع استفاده کنید. پنکه پرواز کردن را برای حشرات دشوارتر می کند.

درمان زخم سالک

درمان با دارو

عفونت عموما با ترکیبات آنتیموان درمان می شود که در ادامه به بعضی از آن ها و دیگر روش های درمان اشاره می شود:

• ترکیبات حاوی آنتیموان: استیبوگلوکونات سدیم و مگلومین آنتیمونات معمولا رقیق می شود و از طریق سرم به مدت 15 دقیقه تزریق می شود تا از ترومبوفلبیت جلوگیری شود. دوره این درمان 20 تا 30 روز است.

دیگر داروها:

• آمفوتریسین
• کتوکونازول
• میلتفوسین: میلتفوسین به عنوان نخستین داروی خوراکی موثر و ایمن با قابلیت درمان تمام زخم های بزرگ سالک معرفی شده است. ظاهرا این دارو با سالک احشایی و پوستی مقابله می کند.
• پارامومایسین
• پنتامیدین
• فلوکونازول

درمان موضعی

درمان موضعی برای بیماری موضعی پیشنهاد می شود.

• تزریق داروهای حاوی آنتیموان در لبه زخم را شامل می شود.
• هیپرترمی القاء شده با اولتراسوند

هیپرترمی موضعی القاء شده با اولتراسوند دو یا سه بار در هفته برای درمان سالک پوستی حاد انجام می شود. نتایج به دست آمده بیانگر ایمنی گرمای موضعی و موثر بودن درمان برای بیماران مبتلا به سالک جلدی حاد است.

روش های درمان اسکار یا جای سالک

سالک پوستی جای زخم های آتروفیک ناخوشایندی را ایجاد می کند که روش های محدودی برای درمان آن وجود دارد. صرف نظر از علت ایجاد اسکار بر روی پوست در نتیجه سالم، تصادف، عمل جراحی، یا سوختگی، این مشکل می تواند باعث ایجاد ظاهر نامناسب برای افراد شود. جای زخم ایجاد شده بر روی پوست می تواند بر اعتماد به نفس فرد تاثیر گذارد. این شرایط همچنین می تواند توجه ناخواسته دیگران را به فرد جلب کند. جای زخم ها (اسکارها) دارای ظاهر متفاوت و معمولا برآمده نسبت به بافت سایر بخش های پوست هستند زیرا بافت زخم از کلاژن به جای سلول های عادی پوست تشکیل می شود. در نتیجه اسکارها معمولا رنگ متفاوت داشته و دارای غدد چربی یا پیازهای مو نمی باشند. شدت و رفع جای سالک و زخم ایجاد شده بر روی پوست به فاکتورهای متعدد همچون اندازه و عمق زخم، خون رسانی به ناحیه مورد نظر، ضخامت و رنگ پوست فرد بستگی دارد. بعضی افراد گرایش به ایجاد جای زخم های برجسته بر روی پوست دارند که در اصطلاح تخصصی به آن ها کلوئید (keloids ) می گویند.

انواع جای زخم

موفقیت در اصلاح جای زخم اغلب به نوع جای زخم و اسکار ایجاد شده بر روی بستگی پوست دارد. بعضی از انواع اصلی اسکارها به شرح زیر هستند:

1. اسکارهای آتروفیک، که نازک یا صاف هستند.
2. اسکارهای هیپرتروفیک، که ضخیم، قرمز و برآمده هستند و در لبه های زخم ایجاد می شوند.
3. اسکارهای کلوئید که ظاهری شبیه اسکارهای هیپرتروفیک دارند اما این جای زخم ها ثابت بوده و در نواحی خارج لبه های زخم گسترش پیدا می کنند. اسکارهای کلوئید می توانند ملتهب شوند و اغلب با خارش یا سوزش همراه هستند.
4. اسکارهای انقباضی، هنگامی ایجاد می شوند که بخش زیادی از پوست یک ناحیه از بدن از بین برود. به این ترتیب لبه های پوست باقیمانده کشیده شده و جمع می شود. در نتیجه این شرایط اغلب فرد با ایجاد محدودیت در حرکت تاندون ها یا عضلات زیر زخم مواجه می گردد.

ترمیم جای زخم چگونه انجام می شود؟

شیوه های متعددی برای درمان این جوشگاه به کار برده می شود. در روش جراحی ناحیه آسیب دیده پوست برداشته می شود و پوست اطراف آن را کشیده و بخیه می کنند که در اسکارهایی که سایز آن ها بزرگ باشد، خط بخیه باقی می ماند. با وجود اینکه از بین بردن جای زخم نمی تواند به طور کامل ظاهر آن را محو کند اما می تواند تاثیر قابل توجه در کاهش ظاهر نامطلوب زخم داشته و به بازیابی اعتماد به نفس فرد کمک کند. گاهی اوقات ترمیم و تا حدی از بین بردن جای اسکار سالک حتی می تواند عملکرد محل تحت درمان را با کاهش سفتی پوست و نرم کردن آن بهبود بخشد.

زمان شروع درمان اسکار سالک

زمان درمان پس از تشکیل اسکار اهمیت چندانی ندارد ولی در کودکان و کسانی که اسکار سالک در آن ها بزگ تر یا با تعداد بیشتر است، اقدامات درمانی سریع تر موجب کاهش اثرات روحی و روانی در این افراد می شود.

تزریق کورتیزون برای رفع جای زخم سالک

کورتیزون برای کوچک و صاف کردن جای زخم های بسیار سفت، بسیار مفید است. این درمان عمدتا برای جای زخم های هیپرتروفی و کلوئید (گوشت اضافه) به کار برده می شود.

لایه برداری شیمیایی برای رفع جای زخم سالک

در این عمل لایه فوقانی پوست با مواد شیمیایی برداشته می شود و فرورفتگی جای زخم صاف می شود. لایه برداری شیمیایی بیشتر برای جای زخم های سطحی سالک به کار برده می شود.

درم ابریژن برای رفع جای زخم سالک

جراح لایه های فوقانی پوست را با دستگاه برقی درم ابریژن بر می دارد. این عمل سطح پوست را صاف تر می کند. درم ابریژن برای رفع اسکار یا جای زخم و اثرات ناشی از سالک به کار برده می شود. امروزه با به روی کار آمدن لیزرها این روش کمتر استفاده می شود.

لیزر برای رفع جای زخم سالک

یکی از موثرترین و ایمن ترین روش های رفع اسکار سالک بازسازی پوست با لیزر دی اکسید کربن (CO2) است. کارآمدی لیزر فرکشنال دی اکسید کربن در رفع جای زخم آتروفیک به اثبات رسیده است و این روش برای درمان سالک پوستی بسیار به کار برده می شود. کرم بی حسی موضعی یک ساعت قبل از درمان بر روی ناحیه مورد نظر استعمال شود. از نور با انرژی بالا برای درمان پوست آسیب دیده استفاده می شود. تعداد جلسات درمان به شدت و عمق جای زخم بستگی دارد. در لیزردرمانی پرتوهای کوتاه و متمرکز پالسی نور به پوست درگیر تابانده می شود تا با برداشته شدن لایه به لایه پوست کلاژن جدید تولید شود و پوست آسیب دیده ترمیم شود. با هر بار عبور لیزر سلول های بیشتری برداشته می شود. لیزر همچنین در لایه های میانی پوست نفوذ می کند و پوست را سفت و صاف می کند. دکتر مریم ملکی متخصص پوست و زیبایی، مناسب بودن درمان با لیزر برای مورد شما را در جلسه مشاوره تعیین می کند.

به کمک طول موج های مختلف لیزر پرتوان می توان لایه های مختلف پوست را برداشت تا به درمان اسکارهای ناشی از سالک کمک شود و شکل و رنگ آن ها تغییر یابد. بر حسب شدت و نوع اسکار جلسات درمانی به صورت ماهیانه تکرار می شود تا نتایج بهتری به دست آید. حصول نتایج دائمی است.

سلول های بنیادی برای رفع جای زخم سالک

استفاده از سلول های بنیادی برای درمان اسکار سالک، در این روش ترمیم اسکار با استخراج سلول های بنیادی از قسمتی از پوست سالم فرد انجام می گیرد که هنوز در دست تحقیق است.

جراحی برای از بین بردن جای زخم سالک

اسکار یا جای زخم برداشته می شود تا دو لبه پوست به طور طبیعی دوباره جوش بخورد. جای زخم های پهن را می توان غالبا کوچک تر، باریک تر و جای زخم های بلند را کوتاه تر کرد. با ایجاد برش های شکسته می توان از وضوح جای زخم کم کرد. جراح گاهی جای زخم را با راندن آن به سمت چین وچروک یا خط رویش مو مخفی می کند. در انجام جراحی اسکار سالک به هیچ عنوان نباید عجله کرد.

هزینه درمان اسکار سالک

هزینه درمان اسکار بستگی به بزرگی اسکار،محل دقیق اسکار و پلان درمانی متفاوت است و پس از معاینه تعیین خواهد شد.

در پایان دکتر مریم ملکی اشاره می کند. هیچ یک از روش های ترمیم اسکار سالک موجب رفع کامل و صد در صدی آن نمی شود و صرفا به بهبود محل اسکار کمک می کند. بهترين راه پيشگيری از ابتلا به بيماری سالک،آموزش عمومی و ارتقای سطح آگاهی تمام افراد جامعه به ویژه ساکنان نواحی پرخطر است. همچنین دکتر مریم ملکی اضافه می کند بهتر است در اولین اقدام برای درمان اسکار سالک از روش لیزر به جای جراحی استفاده شود زیرا معمولا رد بخیه جراحی رفع نمی شود و کار لیزر را دشوارتر می کند.

پزشک معالج با بررسی شرایط زخم درباره بهترین روش درمان اسکار سالک با توجه به تجربه و دانش خود تصمیم گیری می کند. بهترین روش درمان با توجه به نوع، اندازه ضایعه، محل اسکار و سن بیمار و توسط پزشک انتخاب می شود. در صورتی که باید لیزر درمانی انجام دهید، مطمئن شوید که فردی که این کار را انجام می دهد در زمینه بهبود جای زخم با تجربه و مجرب باشد.

جهت مطالعه بیشتر مقاله ترمیم و درمان اسکار را مطالعه فرمایید.

---