ارتودنسی دندان (Orthodontics) یعنی علم، دانش و مهارت اصلاح دو مشکل نامنظمی یا ناهماهنگی دندان ها و روابط نادرست و غیر طبیعی بین فکی. به عبارتی هر زمان دندان ها و فک ها هماهنگی، نظم و تراز طبیعی خود را از دست دهند، یک ارتودنتیست وارد عمل شده و با روش های مختلفی، اقدام به اصلاح، منظم و هماهنگ کردن آنها می کند. درمان ارتودنسی روشی است که با ایجاد یک فشار ملایم در دندان ها موجب حرکت دادن آنها می شود تا چینش و ظاهر دندان ها اصلاح شود، فاصله میان دندان ها از بین برود و کارکرد دندان ها و سلامت دندان، لثه و استخوان فک در بلند مدت تأمین شود. معمولاً بهتر است که درمان ارتودنسی در کودکی و سنین پایین انجام شود؛ چراکه هرچه سن فرد بالاتر برود و استخوان فک محکم تر شود، جابجایی دندان ها و حرکت آنها درون استخوان فک، مشکل تر خواهد بود. با این حال در هر سنی می توان از تکنیک های مناسب برای ارتودنسی بهره برد. دندان های کج، اعتماد به نفس فرد را مختل می کند و مراقبت از دهان را دشوار می سازد. در حالی که دندان های صاف به کاهش خطر پوسیدگی دندان و ایجاد بیماری های پریودنتال در دوران کودکی کمک می کنند.

مزایای ارتودنسی

صرف نظر از اینکه دندان های شما کاملاً مرتب شده و طرح لبخند زیباتری به دست خواهید آورد، مزایای دیگر ارتودنسی دندان عبارتند از:

• راحت تر مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و خلاصه تمیز کردن بی دردسر و سریع دندان ها.
• کاهش خطر پوسیدگی دندان ها (در دندان های نامرتب پوسیدگی بسیار شایع است).
• کاهش خطر التهاب، عفونت و سایر مشکلات لثه.
• کاهش احتمال ایجاد جرم های دندانی.
• کاهش هزینه های دندانپزشکی (وقتی دندان ها مرتب باشند و به موقع تمیز شوند مشکلی ایجاد نمی شود).
• بهبود اعتماد به نفس (مخصوصا در کودکان و نوجوانان).
• افزایش طول عمر دندان.

انواع ارتودنسی دندان

ارتودنسی دندان انواع مختلفی دارد که می تواند شامل چند تقسیم بندی مختلف شود؛ اما برای درک بهتر در اینجا بر اساس نوع ابزار و عملکرد آنها تقسیم بندی می کنیم. به طور کلی ارتودنسی به 2 دسته متحرک و ثابت تقسیم می شود.

1- ارتودنسی ثابت

در ارتودنسی ثابت ، برای یک مدت طولانی از تجهیزات خاصی به صورت ثابت، برای تراز کردن دندان ها استفاده می شود. در تمام طول مدت درمان این ابزار باید در دهان قرار داشته باشند و به هیچ عنوان خارج نشوند (مگر تحت نظر و توسط دندانپزشک). این روش معمولاً برای افرادی استفاده می شود که وضعیت دندانی پیچیده ای دارند و بیمار باید ماهی یک بار به متخصص مراجعه کند تا بر اساس روند بهبود، پلاک ها تنظیم و فیکس شوند. ارتودنسی با بریس (براکت و سیم) که یک شیوه مرسوم و قدیمی است خود از انواع مختلفی تشکیل شده است که بر اساس جنس و نحوه کارکرد به موارد زیر تقسیم می شود:

• ارتودنسی با بریس فلزی: یک از رایج ترین انواع ارتودنسی ثابت است .
• ارتودنسی سرامیکی: که در آن از بریس هایی از جنس سرامیک استفاده می شود.
• ارتودنسی لینگوال یا پشت دندانی: در این روش، سیم و براکت در پشت دندان نصب می شوند و قابل دیدن نیستند؛ اما از این روش درمان برای مشکلات ساده تر استفاده می شود.
• ارتودنسی دیمون: در ارتودنسی دیمون از براکت هایی استفاده می شود که قابلیت باز و بسته شدن دارند.

2- ارتودنسی متحرک

در این شیوه درمانی، از ابزار ارتودنسی استفاده میشود که لزومی ندارد برای یک مدت طولانی و تا پایان درمان آنها را در دهان قرار داد. این ابزار معمولاً در طول شبانه روز نزدیک 22 ساعت باید در دهان قرار بگیرند. در این روش یک قالب از دندان های فک بالا و پایین گرفته و در نهایت یک پلاک برای دندان ها آماده می شود که شما می توانید آن را هر زمان که احساس ناراحتی کردید از دهان خود خارج کنید. این نوع ارتودنسی دندان هم، انواع مختلفی دارد:

4 نوع ابزاروجود دارد که در دسته ی ارتودنسی متحرک قرار می گیرد:

1. ارتودنسی نامرئی: الاینر شفاف به دلیل بی رنگ بودن کل پلاک، یکی از پرطرفدارترین انواع ارتودنسی متحرک است.
2. ارتودنسی متحرک زد اسپرینگ: برای جلو کشیدن دندان هایی که به عقب رفته اند استفاده می شود.
3. بریس های هاولی: برای به عقب کشیدن دندان های فک بالایی که بیش از حد جلو باشند.
4. ریتینر: نگهدارنده ارتودنسی که پس از پایان درمان برای تثبیت موقعیت جدید دندان ها استفاده می شود.

چه کسانی به ارتودنسی نیاز پیدا می کنند؟

در موارد زیر به گروه هایی از افراد اشاره کرده ایم که می توانند با کمک ارتودنسی به درمان و رفع مشکلات خود بپردازند:

اگر دندان های نامرتب و کج دارید به ارتودنسی نیاز دارید تا بتوانید دندان های شلوغ و کج خود را صاف کنید. با استفاده از این درمان، دندان های شما به موقعیت بهتری منتقل خواهد شد.

افرادی که دندان های شلوغ دارند یا افرادی که دندان هایشان رشد نکرده و دچار فاصله بین دندانی هستند هم کاندیدای انجام ارتودنسی خواهند بود.

کسانی که دچار فاصله بین دندانی شده اند یا به دلیل افتادن و ازدست دادن دندان ها و عدم رشد مجددشان، ظاهری نامناسب دارند که با کمک ارتودنسی می توان آن را برطرف کرد.

دسته بعدی افرادی هستند که دندان های بالایی و جلویی در آنها به صورت بیرون زده است و ظاهری نامناسب دارند. این دندان های بیرون زده و برجسته بیشتر از حالت معمول امکان آسیب دیدگی دارند. این افراد با کمک درمان ارتودنسی می توانند مجدد دندان های خود را به خط نرمال خود برگردانند.

افرادی که در برخورد فک بالا و پایین خود دچار مشکل هستند هم به درمان های ارتودنسی نیاز دارند.

کسانی که دندان های پایینی جلو زده دارند هم جز دسته ای هستند که باید ارتودنسی کنند.

در برخی افراد اندازه ی فک بالا و پایین متناسب نیست. هنگامی که نیمه پایینی فک خیلی کوچک است، باعث می شود که فک بالا در هنگام بسته شدن فک آویزان شود. به این حالت اوربایت می گویند. حالت برعکس زمانی است که نیمه پایینی فک بزرگ تر از نیمه بالایی است که به آن آندربایت می گویند. این افراد هم به درمان ارتودنسی برای رفع ناهنجاری های فک نیاز دارند.

مراحل انجام ارتودنسی

برای انتخاب شیوه ارتودنسی لازم است ابتدا مراحل تشخیص مشکلات فک و دندان ها انجام شود. بنابراین مراحل انجام ارتودنسی با تصویربرداری و معاینه آغاز می شود.

1. قالب گیری از فک و دندان ها
2. عکس برداری رادیولوژی برای ارتودنسی
3. تصویر برداری رنگی برای مراحل ارتودنسی دندان
4. معاینه بیمار و بررسی دهان
5. بررسی روش های متفاوت ارتودنسی
6. شروع درمان ارتودنسی با براکت گذاری
7. ادامه درمان ارتودنسی در فواصل زمانی مشخص شده
8. استفاده از نگهدارنده و خارج کردن براکت ها

مراقبت در هنگام ارتودنسی

بخش بسیار مهمی از فرایند انجام ارتودنسی، مربوط به مراقبت های لازم بعد از گذاشتن براکت ها و بعد از درآوردن سیم ها و براکت ها است. موارد زیر را به خاطر داشته باشید:

در طول مدتی که دستگاه در دهان قرار دارد، بسته به نوع براکت ها (ثابت یا متحرک) باید اصول تمیزکردن، رعایت بهداشت دهان و دندان و مراقبت های لازم در زمان غذا خوردن و ورزش را رعایت کرد.

معمولاً افرادی که ارتودنسی انجام می دهند باید از کش ارتودنسی مخصوص، مسواک ارتودنسی، نخ دندان ارتودنسی و ابزارهای مراقبتی مشابه استفاده کنند. این وسایل همگی مخصوص ارتودنسی دندان ساخته شده اند.

مراقبت و تمیزکردن دندان ها در هنگام ارتودنسی هم اهمیت زیادی دارد. جمع شدن مواد غذایی و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان می تواند موجب پوسیدگی دندان ها و خرابی آنها شود و روی نتیجه ی نهایی تأثیر دارند. رعایت اصول بهداشتی برای کاهش عوارض ناشی از ارتودنسی هم ضرورت دارد. زرد شدن دندان ها در ارتودنسی می تواند در اثر تمیزنکردن دندان ها و عدم رعایت اصول بهداشت دهان و دندان ایجاد شود.

افرادی که ارتودنسی دارند حتماً باید در خصوص مصرف برخی غذاها محتاط باشند. مصرف غذاهای اسیدی و نوشابه های گازدار، جویدن آدامس و شکلات های سفت و کش دار، گاززدن سیب و میوه های سفت یا موارد مشابه همگی از مهم ترین اصول مراقبت بعد از ارتودنسی است.

زمان مناسب انجام ارتودنسی

درمان ارتودنسی با وارد کردن فشار به فک و دندان ها برای حرکت دادن آنها به موقعیت های مناسب، انجام می شود. بهترین سن برای این درمان، هفت سالگی است. در این سن کودکان هم دندان دائمی و هم دندان شیری دارند. متخصص ارتودنسی کودکان می تواند با مشاهده رشد فک، صورت و دندان های دائمی از طریق معاینه منظم، زمان مناسب درمان را تعیین کند.

مدت زمان ارتودنسی

مدت زمان درمان ارتودنسی دندان به عوامل مختلفی بستگی دارد. به عنوان مثال نوع و شدت ناهنجاری دندان ها و فک ها، میزان اصلاح مورد نیاز و روش درمانی که متخصص ارتودنسی انتخاب کرده تأثیر زیادی روی این مدت زمان دارند. بر اساس این عوامل مدت زمان متفاوت است و بین یک تا چند سال می تواند متغیر باشد. به طور معمول، مدت زمان درمان ارتودنسی برای بیشتر بیماران بین یک تا دو سال است؛ اما برای برخی افراد با ناهنجاری های شدید و پیچیده مانند جابجایی بیش از حد دندان ها یا نوک دندان هایی که به شدت به داخل یا خارج از لثه فرو می روند، ممکن است مدت زمان درمان بیشتر از دو سال باشد. در هر صورت، متخصص ارتودنسی شما پس از بررسی و ارزیابی دقیق ناهنجاری های دندانی و فکی شما به شما توضیح خواهد داد که مدت زمان درمان در شرایط شما چقدر است و چه روش درمانی را پیشنهاد می دهد. در طی درمان ارتودنسی، شما باید به صورت دوره ای برای بررسی و تنظیم دستورالعمل های درمانی به مطب متخصص ارتودنسی مراجعه کنید.

هزینه ارتودنسی

برای هزینه ارتودنسی، به دلیل اینکه شرایط بیمارها با یکدیگر متفاوت است و قیمت ارتودنسی کاملاً وابسته به میزان و نوع ناهنجاری دارد، به طور دقیق و واضح نمی توان یک قیمت مشخص را اعلام کرد.

عوارض ارتودنسی

درست است که روش درمان ارتودنسی را می توان یکی از بهترین روش های درمانی برای رفع انواع ناهنجاری های دندان و فک در نظر گرفت؛ اما این روش بدون عوارض هم نیست. برخی از عوارض ممکن است در اثر عدم مراقبت و تمیزکردن دندان ها در هنگام ارتودنسی یا رعایت اصول مراقبتی بعد از درمان به وجود آید. برخی از عوارض ارتودنسی عبارت اند از:

• درد
• تحلیل ریشه دندان
• ازبین رفتن دندان ها
• اختلال گیجگاهی فکی
• مشکلات گفتاری
• زردشدن دندان ها
• شیب دارشدن دندان ها بعد از ارتودنسی
• جرم گرفتن دندان ها
• پوسیدگی دندان ها
• آسیب های پریودنتال
• آسیب مینای دندان.

البته بروز این عوارض تا حد زیادی به کیفیت کار، روش مورداستفاده، میزان مهارت متخصص ارتودنسی، استفاده از ابزارهای مختلف، شرایط و سن بیمار و میزان رعایت اصول مراقبتی توسط بیمار بستگی دارد.

نسخه اصلی مطلب ارتودنسی به زبان ساده، چه کسانی به ارتودنسی نیاز پیدا می کنند؟ را در سایت دکتر پدرام دانش کاظمی بخوانید.

---