لیکن اسکلروزوس یک اختلال پوستی مزمن شایع است که بیشتر اوقات نواحی دستگاه تناسلی و اطراف را درگیر می کند. نام های قدیمی تر برای lichen sclerosus (LS) شامل lichen sclerosus et atrophicus ،kraurosis vulvae (در زنان) و balanitis xerotica obliterans (در مردان) است.

لیکن اسکلروزوس می تواند هر بخشی از بدن را تحت تاثیر قرار دارد اما اغلب در پوست نواحی فرج یا ولو در زنان، پوست آلت تناسلی در مردان یا پوست پیرامون مقعد اتفاق می افتد. بیماری پوستی لیکن اسکلروزوس مسری نیست و نمی تواند از طریق رابطه جنسی منتقل شود.

لیکن اسکلروزوس اغلب در زنانی اتفاق می افتد که در دوران بعد از یائسگی قرار دارند اما لیکن اسکلروزوس در مردان و کودکان نیز اتفاق می افتد. در زنان لیکن اسکلروزوس ولو شایع است و معمولا لیکن اسکلروزوس ناحیه فرج را در بر می گیرد. پسران و مردان ختنه نشده بیشتر در خطر لیکن اسکلروزوس هستند، زیرا لیکن اسکلروزوس در مردان عموما پوست ختنه گاه را تحت تاثیر قرار می دهد. علائم لیکن اسکلروزوس در کودکان می تواند تا زمان بلوغ بهبود یابد.

چه کسی به لیکن اسکلروزوس مبتلا می شود؟

• لیکن اسکلروزوس می تواند از هر سنی شروع شود، اگرچه این بیماری اغلب در زنان بالای 50 سال تشخیص داده می شود ولی کودکان قبل از بلوغ نیز می توانند تحت تاثیر این بیماری قرار بگیرند.
• لیکن اسکلروزوس در زنان ده برابر بیشتر از مردان است.
• در ۱۵ درصد از بیماران، یکی از اعضای خانواده به بیماری لیکن اسکلروزوس مبتلا است.
• این بیماری ممکن است همراه با بیماری پوستی دیگری وجود داشته باشد که اغلب اوقات شامل لیکن پلان ، پسوریازیس ، لیکن پلان فرسایشی، ویتیلیگو یا بیماری مرفوآ است.
• افراد مبتلا به لیکن اسکلروزوس معمولا سابقه شخصی یا خانوادگی بیماری خودایمنی دیگری مانند بیماری تیروئید (حدود 20 درصد از بیماران)، کم خونی پرنشوز یا آلوپسی آره آتا دارند.

چه چیزی باعث لیکن اسکلروزوس می شود؟

علت لیکن اسکلروزوس کاملا مشخص نیست و عوامل دخیل ممکن است شامل موارد ژنتیک، هورمونی، تحریک کننده، آسیب زا و عفونی باشد. لیکن اسکلروزوس اغلب به عنوان یک بیماری خودایمنی طبقه بندی می شود. بیماری های خودایمنی با آنتی بادی های پروتئین خاصی در ارتباط هستند.

لیکن اسکلروزوس تناسلی مردانی که در نوزادی ختنه شده اند نادر است. گفته شده است که این بیماری در مردان ممکن است در اثر آسیب مزمن و متناوب ادرار مانده در زیر پوست محل ختنه گاه ایجاد شود. از آن جا که شروع آن در زنان معمولا پس از یائسگی است، کمبود نسبی استروژن ممکن است در ایجاد بیماری نقش داشته باشد.

خصوصیات بالینی لیکن اسکلروزوس چیست؟

• لیکن اسکلروزوس به صورت لکه های سفید چروک خورده یا ضخیم شده پوست دیده می شود که تمایل به زخم شدن دارد.
• لیکن اسکلروزوس در درجه اول در نواحی داخلی و بدون موی ولو ایجاد می شود و می تواند در یک ناحیه کوچک محدود باشد یا به طور گسترده ای شامل پرینه، لب های کوچک (لبه های داخلی) و هود کلیتورال باشد.
• این بیماری می تواند به پوست اطراف لب های بزرگ و کشاله ران نیز گسترش یابد و در ۵۰ درصد از زنان به مقعد و اطراف مقعد نیز منتقل شود.
• لیکن اسکلروزوس هرگز مخاط واژن را درگیر نمی کند.
• لیکن اسکلروزوس می تواند بسیار خارش دار و دردناک باشد. گاهی اوقات پس از خراش یا از حداقل اصطکاک (مثلا لباس تنگ، نشستن)، کبودی، تاول خون و زخم ایجاد می شود.
• ادرار می تواند سوزش و تحریک ایجاد کند.
• مقاربت جنسی می تواند بسیار ناخوشایند باشد و ممکن است منجر به شکاف دردناک چهارگوش خلفی و در ورودی واژن شود.
• ممکن است هنگام دفع مدفوع و حرکات روده ای باعث ناراحتی یا خونریزی شود و همچنین تمایل به یبوست را به ویژه در کودکان تشدید کند.
• لیکن اسکلروزوس می تواند باعث چسبندگی و ایجاد اسکار شود.
• ممکن است کلیتوریس محو شود (فیموز).
• ممکن است لابیا مینورا محو، کوچک و خورده شود یا ورودی واژن دچار تنگی شود.

علائم لیکن اسکلروزوس

برخی اوقات موارد خفیف لیکن اسکلروزوس سبب بروز علائم خاصی نمی گردد. وقتی فرد به لیکن اسکلروزوس مبتلا شود، علائم لیکن اسکلروزوس عبارت است از:

• خارش که می تواند شدید باشد.
• احساس درد و ناراحتی
• لکه های سفید روی پوست
• نواحی چروکیده
• نواحی آسیب دیده به راحتی دچار کبودی می شود.
• در موارد شدید خونریزی، تاول یا زخم می تواند اتفاق بیفتد.
• درد و سوزش هنگام نزدیکی

لیکن اسکلروزوس آلت تناسلی مرد چگونه است؟

لیکن اسکلروزوس معمولا نوک آلت تناسلی (گلنس) را تحت تاثیر قرار می دهد که سفید، سفت و اسکار می شود. ممکن است مجرای ادرار باریک شود (تنگی مجرای ادرار) و در نتیجه جریان ادرار نازک یا کج ایجاد شود. جمع شدن پوست ختنه گاه ممکن است دشوار باشد (فیموز). ممکن است عملکرد جنسی تحت تاثیر نعوظ دردناک یا خجالت آور باشد.

لیکن اسکلروزوس پوستی خارج از دستگاه تناسلی

اسکلروزوس پوستی خارج از دستگاه تناسلی ۱۰ درصد از زنان مبتلا به بیماری ولو را تحت تاثیر قرار می دهد. فقط 6 درصد از مردان و زنان مبتلا به لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی در زمان تشخیص، لیکن اسکلروزوس در ناحیه تناسلی ندارند. یک یا چند پلاک خشک سفید ممکن است در قسمت داخلی ران، باسن، کمر، شکم، زیر سینه ها، گردن، شانه ها و زیر بغل دیده شود. پوست در لیکن اسکلروزوس شبیه کاغذ سیگار است زیرا در این بیماری پوست، خشک، چروک خورده و نازک است (آتروفیک). ممکن است محل فولیکول های مو برجسته و شاخی به نظر برسند، همچنین کبودی، تاول و زخم ممکن است بدون ضربه قابل توجهی ظاهر شود.

عوارض لیکن اسکلروزوس چیست؟

عفونت ها: بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس ممکن است به عفونت هایی مبتلا شوند، مخصوصا کاندیدا، هرپس سیمپلکس و استافیلوکوکوس اورئوس. به ویژه ابتلا به تب خال تناسلی که می تواند بسیار دردناک باشد و ممکن است باعث زخم ولو شود.

سرطان سلول سنگفرشی: لیکن اسکلروزوس در نواحی آنوژنیتال با افزایش خطر ابتلا به سرطان ولو، آلت تناسلی یا مقعدی همراه است (کارسینوم سلول سنگفرشی، SCC). تخمین زده می شود که سرطان در 5 درصد از بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس ولو رخ می دهد. در صورت کنترل نشدن بیماری التهابی، احتمال سرطان بیشتر است. سرطان سلولی سنگفرشی مهاجم به عنوان یک توده بزرگ یا زخم ظاهر می شود که بهبود نمی یابد. به نظر نمی رسد که لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی مستعد ابتلا به سرطان باشد.

لیکن اسکلروزوس چگونه تشخیص داده می شود؟

• یک پزشک بالینی با تجربه، اغلب می تواند لیکن اسکلروزوس را از روی شکل ظاهری تشخیص دهد.
• درموسکوپی می تواند سرنخ های بیشتری را ارائه دهد.
• نمونه برداری از پوست به طور مكرر توصیه می شود.
• هیستوپاتولوژی ممکن است تشخیص مشکوک به لیکن اسکلروزوس را تایید کند.
• بیماری پوستی دیگری ممکن است با لیکن اسکلروزوس تشخیص داده شود یا همزمان وجود داشته باشد.
• ممکن است یک ناحیه کانونی برای ارزیابی تحت بیوپسی قرار گیرد. در پیگیری برای ارزیابی مناطق درگیر و مشکوک به سرطان ممکن است نمونه برداری انجام شود.

برای درمان لیکن اسکلروزوس چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر دچار علائم شایع لیکن اسکلروزوس شدید باید فورا به پزشک مراجعه کنید. اگر تشخیص لیکن اسکلروزوس در مورد شما داده شود، باید هر 6 تا 12 ماه به پزشک مراجعه کرده تا تغییرات پوستی یا عوارض جانبی درمان لیکن اسکلروزوس مورد بررسی قرار گیرد. هر چه زودتر این بیماری تشخیص داده و درمان شود عوارض آن و پاسخ به درمان بهتر است.

درمان لیکن اسکلروزوس چیست؟

بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس بهتر است برای تشخیص دقیق و توصیه های درمانی با یک پزشک متخصص که علاقه خاصی به این بیماری دارد، مشورت کنند. به آن ها توصیه می شود با محل و ظاهر لیکن اسکلروزوس خود آشنا شوند. خانم ها هنگام استفاده از درمان موضعی بهتر است از آینه استفاده کنند. با گرفتن عکس ممکن است عکس ها در نظارت بر فعالیت و درمان کمک کننده باشند.

اقدامات کلی برای درمان لیکن اسکلروزوس تناسلی:

• روزانه یک یا دو بار ناحیه را به آرامی بشویید. در صورت امکان از یک شوینده غیرصابونی استفاده کنید.
• سعی کنید از لباس تنگ، مالش و خراشیدن خودداری کنید.
• فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری یا اسب سواری ممکن است علائم را تشدید کند.
• در صورت بی اختیاری ادرار به دنبال مشاوره و معالجه پزشکی باشید.
• از کرم های نرم کننده برای از بین بردن خشکی و خارش استفاده کنید که مانعی برای محافظت از پوست حساس در نواحی تناسلی و مقعدی در تماس با ادرار و مدفوع است.
• درمان دارویی لیکن اسکلروزوس

درمان دارویی لیکن اسکلروزوس

1. استروئیدهای موضعی

استروئیدهای موضعی، درمان اصلی لیکن اسکلروزوس هستند. اغلب یک استروئید موضعی فوق توانا تجویز می شود (به عنوان مثال کلوبتازول پروپیونات 0.05). همچنین ممکن است در بیماری خفیف یا جهت کنترل علائم از یک استروئید موضعی قوی (به عنوان مثال پماد مومتازون فوروات 0.1 درصد) استفاده شود. پایه پماد کمتر از پایه کرم باعث سوزش یا ایجاد درماتیت تماسی می شود. یک مقدار کم و نازک از پماد باید دقیقا روی پلاک های سفید زده شود و به آرامی روی آن مالیده شود. به بیشتر بیماران گفته می شود که پماد استروئید را یک بار در روز استفاده کنند. بعد از یک تا سه ماه (بسته به شدت بیماری)می توان از پماد کمتر استفاده کرد. برای کنترل علائم یا جلوگیری از عود لیکن اسکلروزوس ممکن است نیاز به استروئید موضعی یک یا دو بار در هفته باشد. خارش غالبا ظرف چند روز برطرف می شود اما ممکن است هفته ها تا ماه ها طول بکشد تا پوست به حالت طبیعی (در صورت امکان) برگردد. یک لوله 30 گرم استروئید موضعی باید 3 تا 6 ماه یا بیشتر دوام داشته باشد. پس از چند هفته پزشک باید ناحیه تحت درمان را ارزیابی کند زیرا پاسخ به درمان کاملا متغیر است.

استروئیدهای موضعی در صورت استفاده مناسب بی خطر هستند. با این حال استفاده بیش از حد یا استفاده از آن در یک ناحیه اشتباه، می تواند منجر به عوارض جانبی شود. در نواحی تناسلی این موارد عبارتند از: پوست قرمز و نازک، سوزش ناراحتی، درماتیت، عفونت کاندیدا آلبیکانس (برفک واژن). بسیار مهم است که به دقت دستورالعمل ها را دنبال کنید و به طور مرتب ویزیت های بعدی با پزشکتان داشته باشید.

2. درمان های موضعی غیراستروییدی

سایر درمان های موضعی مورد استفاده در بیماران مبتلا به لیکن اسکلروزوس عبارتند از:

الف- کرم استروژن داخل واژینال در زنان یائسه: این دارو علائم ناشی از ولووواژینیت آتروفیک (بافت های خشک، نازک، شکاف دار و حساس واژن) را کاهش می دهد.

ب- پماد تاکرولیموس و کرم پیمکرولیموس: مهارکننده های کلسین نورین موضعی هستند که گاه به جای پمادهای کورتونی علاوه بر استروئیدهای موضعی تجویز می شوند. این داروهای کلسین نورینی تمایل دارند که باعث ایجاد ناراحتی و سوزش شوند (حداقل در چند روز اول). نگرانی اولیه از این كه این داروها ممكن است پتانسیل تسریع در رشد سرطان در حضور ویروس پاپیلومای انسانی آنكوژنیک (علت زگیل های تناسلی ) را داشته باشد، بی اساس به نظر می رسد.

ج- تستوسترون در این بیماران توصیه نمی شود اما کرم پروژسترون 2 درصد برای تسکین علامت استفاده می شود. در بیماران یائسه گاهی درمان دراز مدت تستوسترون موضعی موثر است. در تقریبا 20 درصد از بیماران با مصرف تستوسترون، بزرگی کلیتوریس رخ می دهد.

د- رتینوئید موضعی (به عنوان مثال کرم ترتینوئین) به خوبی بر روی پوست دستگاه تناسلی تحمل نمی شود اما ممکن است در سایر نقاط تحت تاثیر لیکن اسکلروزوس اعمال شود. ترتینویین پوسته پوسته شدن و خشکی آن را کاهش می دهد.

3. درمان با داروهای خوراکی

وقتی لیکن اسکلروزوس شدید و حاد است و به درمان موضعی پاسخ نمی دهد، درمان سیستمیک یا خوراکی تجویز می شود. گزینه ها عبارتند از: کورتیکواستروئیدهای داخل ضایعه یا سیستمیک، رتینوئیدهای خوراکی: آسیترتین، ایزوترتینوئین، متوترکسات، سیکلوسپورین

4. عمل جراحی

جراحی برای ضایعات سرطانی ضروری است. در آقایان اگر استروئیدهای موضعی اولیه، علائم و نشانه های بیماری را کنترل نکنند، انجام ختنه که بهتر است زودهنگام باشد، انجام می شود. اگر مجرای ادرار دچار تنگی یا زخم شده باشد ممکن است جراحی ترمیمی لازم باشد.

در خانم ها، در صورت عدم پاسخ تنگی واژن به ابزار گشادکننده فیزیکی ممکن است آزادسازی چسبندگی های مجرای واژن و اسکارها با جراحی، مشکلات ادرار را کاهش داده و اجازه انجام نزدیکی دهد. متاسفانه پس از موفقیت آمیز بودن جراحی گاهی اوقات لیکن اسکلروزوس دوباره دهانه واژن را می بندد.

5. سایر درمان ها

سایر درمان های گزارش شده برای لیکن اسکلروزوس در حال حاضر تجربی در نظر گرفته می شود و شامل تخریب پلاک های پوستی در بیماری لیکن اسکلروزوس با:

1. لیزر سی او دو CO2 laser
2. Er: YAG laser
3. فتوتراپی
4. درمان فتودینامیکی
5. تزریق چربی
6. تزریق پی آر پی

چشم انداز لیکن اسکلروزوس چیست؟

لیکن اسکلروزوس یک بیماری مزمن است و معمولا سال ها ادامه دارد. لیکن اسکلروزوس خارج از دستگاه تناسلی بهتر از بیماری لیکن اسکلروزوس تناسلی درمان می شود. درمان زودهنگام گه گاه منجر به بهبودی کامل و طولانی مدت می شود. اسکار این بیماری دائمی است. دکتر مریم ملکی یادآور می شود، پیگیری طولانی مدت برای نظارت بر بیماری، بهینه سازی درمان و اطمینان از تشخیص به موقع سرطان توصیه می شود.

---