علل ودرمان لکنت زبان در کودکان - قسمت دوم

دکتر محمد والی پور [ متخصص روانپزشکی ]آدرس وب سایت : www.drvalipour.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، ساختمان سپاهان ، طبقه 4 تلفن مطب : 32241146 - 031

روشهای درمانی لکنت زبان
برای درمان لکنت زبان کودکان روشهای بیشماری وجود داردکه هر یک بر دیدگاهی خاص تدوین شدهاند، از جمله روشهای روانکاوی، گروه درمانی، خود درمانی،دارودرمانی، شناخت درمانی و...در برخی موارد، درمان لکنت زبان نیاز به جلسات متعددی دارد که لازمه آن ایجاد ارتباط مناسب و مؤثر با کودک و والدینش است. بهطور کلی هرچه کودک از نظر سنی بزرگتر باشد، برنامه درمانی طولانیتری نیاز دارد هدف درمانگر باری بهبودی کودکان خردسال مبتلا به لکنت آن است که مانع از پیشرفت مشکل او شود و در همان ابتدا آن را درمان کند. هرچه درمان دیرتر آغاز شود و کودک بزرگتر باشد، احتمال بهبودی کامل کمتر میشود. در مورد کودک دبستانی، باید به آنها آموخت که چگوه تنش خود را کاهش دهند و سعی کنند راحت و آرام صبحت نمایند این کار ابتدا از کلمات آغاز میشود و به تدریج به جملات و عبارت بلندتر و طولانیتر میرسد.

برای درمان کودکی که لکنت دارد رعایت دو نکته اصلی بایدمدنظر قرار گیرد :
۱) گفتار کودک از چه لحاظ با گفتار سایر کودکان همسن و سال او تفاوت دارد؟
۲) خانواده و اجتماعی که کودک در آن زندگی میکند، تا چه اندازه برای درست صحبت کردن به کودک فشار میآورند؟

الف) خود درمانی : براساس این روش، لکنت زبان رفتاری است که نیاز به اصلاح و بازسازی دارد. کودک باید سعی کند با تغییر احساسات و نگرش خود نسبت به لکنت زبان خود، رفتارهای حاصله از آن را (مثل چشمک زدن، تیکهای عصبی، تنشهای عضلانی) را کنترل کند. از جمله روشهای مورد استفاده این دیدگاه، شیوه حساسیتزدائی، کاهش عکسالعملهای عاطفی (ترس از لکنت)، جایگزین کردن رفتارهای مثبت برای کنترل لکنت و روشهای کاهش هیجان میباشد.در روش حساسیت زدائی کودک را به تدریج با موقعیتهای و شرایط اضطرابآوری که موجب لکنت او میشود، رو بهرو میکنند و سعی دارند با کاهش عوامل تنشزا لکنت او را درمان کنند .

ب) روش جریان هوا : در این روش که بیشتر برای کودکان ۷ سال به بالا تنظیم شده است، توجه و تأکید درمانگر بر اصلاح تلفظ و نظم تنفس است. بر طبق این شیوه، کودک همانطور که یاد گرفته است لکنت داشته باشد، میتواند یاد بگیرد که لکنت نداشته باشد. اساس این روش بر تمرینهای مربوط به رها ساختن عضلات اندامهای گویائی و کاهش فشار بر آنهاست.

پ) دارو درمانی : از آن جمله که لکنت زبان همیشه با فشار روانی و تنش همراه است، گروهی از درمانگران برای درمان این عارضه از داروهای آرامبخش استفاده میکنند که البته کمتر معمول است. آنچه که پزشکان و گفتار درمانگران در خصوص استفاده از دارو برای درمان لکنت زبان بر ان اتفاق نظر دارند آن است که در حال حاضر دارو نمیتواند تأثیری بر درمان کامل و قطعی لکنت داشته باشد.

ت) دستگاه شنیداری ادینبورگ : این دستگاه شامل میکروفون، ضبط صوت و یک گوشی است که صدای کودک را هنگام صحبت کردن، ضبط میکند و با چند ثانیه تأخیر از طریق گوشیها در گوش کودک پخش میکند. گروهی از کودکانی که مبتلا به لکنت هستند، زمانی که برگشت صدای خودشان را و یا صدای نسبتاً بلندی را میشنوند علائم کمتری نشان میدهند. مطالعات نشان میدهند که شنیدن صدای گوشی موجب بلندتر و تا حدودی کشیدهتر صحبت کردن و در نتیجه روانی و سلامت کلام کودک میشود.

ث) روشهای رفتار درمانگران : از دیدگاه رویکرد رفتاری، لکنت زبان بهعنوان رفتاری آموخته شده مورد بررسی قرار میگیرد و روشهای درمانی آن هم براساس اصلاح رفتار، کنترل ناروانیها و کاهش رفتارهای غیر کلامی استوار است. اهداف کلی این دیدگاه عبارتند از:
▪ کاهش وضعیف کردن عواملی که لکت زبان را شدت میبخشند و موجب ادامه آن میشوند.
▪ اصلاح و کاهش شدت لکت زبان بهوسیله حذف نشانههای ثانویه لکنت و از بین بردن اجتناب.
▪ کمک به کودک مبتلا تا بتواند به سهولت نسبی و بدون کوشش زیاد صحبت کند.
▪ تکنیکهای مورد استفاده رویکرد رفتاری عبارتند از:

۱) بررسی شرایطی که موجب لکنت در کودک میشود.
۲) لکنت ارادی : روشهای لکنت ارادی به کودک کمک میکند که نه تنها بفهمد با وجود داشتن لکنت میتواند تا حدی روان صحبت کند، بلکه از اضطراب او نیز کاسته میشود.
۳) ساختن الگوهای جدید لکنت : با استفاده از این روش ، تکرار یک صدا به آرامی و بدون تنش انجام میشود و تلفظ به سوی بخش بعدی کلمه آسان میشود.
۴) ساختن الگوهای تنفسی جدید : دم و بازدم بخشی از عمل صحبت کردن هستند. اصلاح الگوهای تنفسی به کودک کمک میکند تا در فواصل درست صحبت کردن، نفس بکشد ونسبت به دم و بازدم خود آگاهی داشته باشد.
۵) آرامسازی افتراقی: براساس این روش تمرین گفتار در حالی که کودک در حال دراز کشیدن است، ارزش خاصی ندارد، بلکه باید سعی کند در حالت نشسته و یا ایستاده الگوهای گفتاری خود را تصحیح کند.
۶) (خواندن مکرر متن، کنترل سرعت): زمانی که کودکی متنی را چندین بار میخواند در مییابد که با هرچه بیشتر خواندن، لکنت او نیز کمتر میشود، در واقع خواندن متوالی اضطراب او را کاهش میدهد.
ج) روش گروه درمانی کودکان: مسائلی که در جلسات گروه درمانی کودکان ارائه میشود، عبارتند از:

▪ منظور از لکنت زبان چیست؟ ▪ چطور بیان واژههای را فرا میگیریم؟
▪ چطور از واژهها جمله ساختن و آن را بیان میکنیم؟
چطور برای انتقال معنا از واژهها استفاده میکنیم؟
▪ چطور آن چه را که انجاممیدهیم مشاهده میکنیم؟
▪ چطور راههای جدید انجام کارها را میآموزیم؟
▪ چطور احساس ترس و شرمساری میتواند در انجام کاری دخالت کند و مانع از انجام آن شود؟
▪ چطور طریقه انجام کار را تغییر میدهیم؟ ▪ چطور رفتار صحبت کردن را تغییر میدهیم
▪ چطور از صحبت کردن برای شناخت مردم استفاده میکنیم؟

چ) استفاده از مترونوم: یکی از روشهای رفتاری که برای اصلاح ریتم صدا و هماهنگ ساختن تکلم کودک مؤثر استفاده است، استفاده از مترونوم میباشد. پس از آن که تکلم کودک منظم گردید، استفاده از دستگاه نیز به تدریج کاهش مییابد.

کمکهای والدین و مربیان
کودکی که لکنت دارد تنها گفتارش قدری طولانیتر میشود، وگرنه تمامی خواستهها و نیازهایش مشابه سایر کودکان است. او باید در وهله اول خود را عادی بداند، ارزشهای اجتماعی، مسؤلیتهای گوناگون و رفتارهائی که از سایر کودکان انتظار دارید، باید از او هم نیز انتظار داشته باشید، اختصاص دادن زمان کافی برای شنیدن صحبتهای کودکی که مبتلا به لکنت است، سبب میشود تا احساس اعتماد به نفس کند و نظرات و گفتههایش را با ارزش بداند. فراهم آوردن فرصتهائی برای شنیدن حرفهای کودک تا حد زیادی میتواند لکنت او را کاهش دهد.

اگر زمانی که کودک صحبت میکند احساس کند گفتارش قطع نمیشود، با آرامش و راحتی بیشتری صحبت خواهد کرد، و بالعکس چنان چه احساس کند کلامش از جانب والدین، خواهران، برادران و دیگر اعضاء خانوادهاش قطع خواهد شد، نمیتواند به سهولت و روانی صحبت کند.هنگامی که با کودک درباره لکنت زبان صحبت میکنید، سعیتان بر این باشد که مثالها و نمونههائی عینی از زندگی روزمره آشنای او برایش بیاورید تا نگرشی عادی، ملموس و قابل حل از آن در ذهنش داشته باشد. با این کار اطرافیان کودک میتوانند هم زمینهای برای گفت و گوئی راحت و صمیمانه با فرزندشان ایجاد کنند وهم به او کمک کنند تا بهگونهای مثبت درصدد حل مشکل خود برآید.

چنانچه والدین، مربیان و اعضاء مؤثر خانواده بتواند شرایطی را که موجب کاهش و یا افزایش لکنت زبان کودک میشود تشخیص دهند، میتوانند نقش فعالانهای در بهبودی کودک و درمان لکنت او ایفا کنند. به کودکی که به لکنت مبتلاست، هیچگاه با اضطراب و نگرانی نگاه نکنید و هرگز ترس خود را از این که ممکن است کلمات کودک از گیرها و تکرارها خلاص نشود، ابراز نکنید. بههمین منظور توجه به نکات زیر در خانه میتواند سودمند باشد.
▪ هنگام صحبت، سخنان یکدیگر را قطع نکنند.
▪ رعایت نوبت در صبحت کردن میتواند فشار و تنشهای کودک را کاهش دهد.
▪ بهجای یکدیگر صحبت نکنند (هرکس باید حرف خودش را بزند).
▪ انتظارات غیر معقول از کودک نداشته باشند.
▪ هنگام سخن گفتن و گفت و گو با کودک رقابت نکنند.

روشهای درمانی لکنتزبان برای درمان لکنتزبان کودکان روشهای بیشماری وجود دارد که هر یک بر دیدگاهی خاص تدوین شدهاند
از جمله؛ روشهای روانکاوی، گروه درمانی، خود درمانی، دارو درمانی، شناخت درمانی و...
▪ کودک را با سئوالات مکرر و گوناگون خود تحت فشار قرار ندهند.
▪ از کودک نخواهند تا بالاجبار جلوی جمع سخنرانی کند و یا شعر بخواند، بلکه او را تشویق کنند تا از صحبت کردن در جمع نهراسد و به تدریج احساس آرامش و راحتی کند.
▪ شرایطی که موجب ناراحتی، ضعف و ناتوانی کودک میشود، برایش ایجاد نکنند.
▪ سرعت و شتاب را از جریان زندگی کودک حذف کنند.
▪ هنگام صحبت کردن با کودک از جمله ساده و کوتاه استفاده کنند.
▪ وقتی با کودک صحبت میکنند، موضوع صحبت را پشت سر هم تغییر ندهند، زیرا ذهن کودک را خسته میکنند.
▪ لکنت پدیدهای است که اغلب قطع و وصل میشود. اگر والدین و مربیان بتوانند در طول شرایطی که لکنت در آن شروع میشود را پیدا کنند، میتوانند برای قطع آن به کودک کمک کنند.
▪ زمانی که کودک میخواهد صحبت کند، شهامت و جرأت او را از بین نبرند.
▪ کودک را تشویق کنند تا در مورد ترسها. هیجانات و اضطرابهایش صحبت کند.
▪ اگر کودک ترجیح میدهد درباره لکنتش صحبت نکند، افراد خانواده هم عکسالعمل خاصی نشان ندهند.

هنگامی که برای کودک داستانی میخوانند، با صدائی بلند و شمرده بخوانند. در صورت تمایل کودک، اجازه دهند که او هم داستان را تعریف کند.
▪ در مواردی با تقویت اعتماد به نفس کودک، میزان لکنت او کاهش مییابد، بنابراین والدین و اعضاء مؤثر خانواده میتوانند با مهم نشان دادن توانائیهای کودک و کم اهمیت نشان دادن لکنت او، عزت نفس او را تقویت کنند (نقاط قوتش را تشویق کنند و کمک کنند تا به هدفهایش ـ هر چند کوچک و ناچیز باشد ـ برسد).
▪ هیچ گاه با کودک با خشم و عصبانیت صحبت نکنند.
▪ حداقل روزی ۱۰ ـ ۵ دقیقه با کودک آرام صبحت کنند.
▪ علاقه و محبت خود را با روشهای گوناگون به کودک نشان دهند و حس اعتماد به نفس و ارزشمندی را در او تقویت کنند.

هیجان بالا از هر منبعی که باشد، میزان لکنت را افزایش میدهد.
لکنت حاصل اضطراب و عدم آگاهی از چگونگی ساختار گفتار قابل قبول است. اگر شما بتوانید به جای آن چه که در گذشته رخ داده است، بر آنچه اکنون و در آینده میتوانید انجام دهید، توجه و تمرکز داشته باشید، کمک بزرگی به کودک خواهید کرد.

نقش آموزگاران در کاهش لکنت زبان و ناروانیهای کلامی کودکان
۱) هنگام صحبت کردن در جمع کودکان هموار سعی کنید آهسته با مکث و شمرده سخن بگوئید.
۲) کودکی که لکنت دارد، باید در مرحله اول خود را عادی بداند، او تنها گفتارش قدری طولانیتر میشود وگرنه تمامی نیازها و خواستههایش مشابه سایر کودکان است. رفتارها، ارزشها و مسئولیتهای گوناگوی که از سایر کودکان انتظار دارید، از او نیز انتظار داشته باشید.
۳) اگر بتوانید شرایطی را که موجب کاهش و یا افزایش لکنت در کلاس میشود تشخیص دهید، میتوانید نقش فعالانهتری در بهبودی او نیز ایفا کنید. سعی کنید زمانی که با کودک مبتلا به لکنت صحبت میکنید، چهرهای آرام، صمیمی و مهربان داشته باشید تا او بتواند با کمترین فشار و اضطرابی صحبتهای خود را به پایان ببرد.
۴) به کودک مبتلا به لکنت بگوئید که از مشکلش آگاه هستید و هیچ لزومی ندارد از این بابت نگران و مضطرب شود. اجازه دهید او بفهمد که او را درک میکنید و خواهان کمک به وی هستید. با دقت و حوصله به سخنان او گوش دهید. در خیلی از موارد، غلبه بر لکنت زبان، بیشتر، غلبه بر ترس و پریشانیهای فکری و ذهنی است.
۵) رعایت نوبت در صحبت کردن میتواند فشارها و تنشهای کودک مبتلا به لکنت را کاهش دهد.
۶) سعی کنید هنگام صحبت با کودک مبتلا به لکنت با او ارتباط چشمی طبیعی برقرار کنید.
۷) زمانی که کودک مبتلا به لکنت قصد دارد مطلبی را برای شما ـ و یا سایر کودکان ـ تعریف کند، کلامش را قطع نکنید، او را تحت فشار قرار ندهید، شهامت و جرأت او را از بین نبرید و با آرامسازی جو و فضای کلاس امکان صحبت کردن را برای او فراهم کنید.
۸) هنگام پرسشهای شفاهی کلاس، از دانشآموز مبتلا به لکنت زودتر از سایرین سئوال کنید؛ زیرا هر چقدر او بیشتر منتظر بماند، مضطربتر میشود و همین امر موجب تشدید لکنت او میشود. سعی کنید سئوالاتی از او بپرسید که مطمئنید جواب آنها را میداند. اگر تصور میکنید ارزیابیتان اشتباه بوده است. بهطور کتبی از او امتحان بگیرید.
۹) لکنت کودک را برایش عادی و پیش پا افتاده تلقی کنید تا کودک از این ناتوانی خود احساس حقارت، ضعف و خجالت نکند. این اطمینان را به او بدهید که مشکل او، تنها یک مشکل گفتاری است و ناروانی کلامی او هیچ ارتباطی با هوش، ذهن، یادگیری و پیشرفت او ندارد.
۱۰) برای صحبت کردن با کودکانی که لکنت دارند، زمان بیشتری اختصاص دهید.
۱۱) از کودکانی که لکنت دارند بخواهید که چنان چه مطلبی را متوجه نمیشوند ـ بهویژه اگر در فهم لغات مشکل دارندـ حتماً بپرسند.
۱۲) تکمیل کردن جملات آخر گفتههای کودک مبتلا به لکنت، موجب ضعف اعتماد به نفس او میشود، بهخصوص اگر کلمات شما آنطور که او میخواسته جملهاش را پایان دهد، نباشد.
۱۳) چنانچه فرصت مناسبی برای کلاس پیش آمد، از کودک مبتلا به لکنت خود بخواهید تا متنی کوتاه و ساده را برای شما و سایر کودکان بخواند. این کار تأثیری عمیق بر خود پنداره او میگذارد.
۱۴) جلسهای با حضور والدین کودک بگذارید و از روشهائی که آنان را برای کاهش اضطراب و لکنت کودک استفاده میکنند، پرسوجو کنید.

۱۵) اگر در مدرسه شما ویا منطقه آموزشیتان گفتار درمانگر وجود دارد، از توصیهها و راهنمائیها و کمکهای او برای کاهش اثرات لکنت بر کودک استفاده کنید. معمولاً این گونه کودکان رنج تمسخر و استهزاء را بیش از کودکان دیگر باید تحمل کنند. از این رو به کارگیری روشهای تقویت اعتماد به نفس، خویشتنداری و کاهش استرس میتواند برای آنها سودمند باشد.
۱۶) مشکلات گفتاری از جمله مشکلاتی است که شدیداً بر روند موفقیت تحصیلی کودک (و یا نوجوان) تأثیر میگذارد. بسیاری از این کودکان احساس خجالت، شرمندگی و ضعف میکنند و چنان چه از این مشکل کودک خود، آگاه شدید، این موضوع را با سایر آموزگارانی که با این کودکان کلاس دارند، در میان گذارید و سعی کنید با اتخاذ روشهائی هماهنگ و کارآمد مانع از وخیمتر شدن لکنت کودک شوید.
۱۷) از بیان توصیههائی مثل ”آرامتر صحبت کن“، یا ”آرام باش“ خودداری کنید؛ زیرا این گفته شما موجب احساس حقارت و ناتوانی کودک میشود.
در عوض سعی کنید خودتان عکسالعملهای مناسبی انجام دهید که کودک احساس آرامش و راحتی کند.برای مثال، لبخند بزنید، سر تکان دهید، تماس چشمی با کودک برقرار کنید، گفتارش را با گفتن کلماتی مانند ”اوهوم“ و ”بله“ تأئید کنید.
۱۸) کمک، دقت و همت آموزگاران و مربیان مدارس برای بهبودی و موفقیت این کودکان میتواند پایههای موفقیت و پیشرفت را در زندگی آنان استحکام بخشد.