آکوتان داروئی است که در درمان جوش صورت و بدن استفاده می شود. نام ژنریک آکوتان، ایزوترتینوئین (isotretinoin) است. آکوتان برای افرادی نسخه می شود که به داروهای معمولی و روتین جواب نمی دهند. در این مقاله دکتر مریم ملکی متخصص پوست و مو ، به نکات مهمی در این رابطه می پردازد.

شکل 1 درمان جوش با آکوتان

مکانیسم اثر راکوتان (ایزوترتینوئین) چیست؟

راکوتان روی هر چهار مکانیسم اصلی تشکیل جوش تاثیر می گذارد:

1. مکانیسم اثر دارو آکوتان چربی پوست را کاهش می دهد: به طور چشمگیری اندازه غدد چربی پوست را کاهش می دهد (35%-85%) و میزان تولید چربی این غدد را نیز کاهش می دهد (حدود 80%).
2. آکوتان باکتری ها را کاهش می دهد: باکتری های آکنه (C.acnes) در چربی یا سبوم پوست زندگی می کنند. از آن جا که تولید چربی پوست یا سبوم به طور چشمگیری کاهش می یابد، میزان باکتری های آکنه در پوست نیز کاهش می یابد.
3. آکوتان از مسدود شدن منافذ پوست جلوگیری می کند: سرعت تولید سلول های پوستی در داخل منافذ پوست را که سبب مسدود شدن منافذ پوست می شود را کاهش می دهد.
4. آکوتان التهاب را کاهش می دهد: آکوتان دارای خواص ضدالتهابی است.

چه مدت زمانی طول می کشد تا دارو تاثیر کند؟

ممکن است آکنه در ماه دوم در حدود 30% از بیماران بدتر شود، اما بعد از ماه اول نتایج شروع می شود و معمولا چشمگیر است.
معمولا سرعت پاسخ بستگی به دوز در زمان شروع دارو دارد. در بسیاری موارد جهت جلوگیری از خشکی بیش از حد، دارو با دوز کم شروع می شود، در نتیجه شروع پاسخ نیز کندتر است.

کارآیی و میزان پاسخ دهی به آکوتان

برای دستیابی به درمان کامل یا نسبی آکنه در حدود 95% از افرادی که دوره خود را کامل می کنند، صرف نظر از این که دارای آکنه التهابی یا غیرالتهابی هستند، اثر می کند. حدود 2/3 از افرادی که آن را مصرف می کنند، بهبودی طولانی مدت را تجربه می کنند.

در چه مواردی احتمالا دوره دوم راکوتان مورد نیاز است؟

مطالعات نشان می دهد که میزان عود بین ۱۴.۶٪ تا ۵۲٪ است. با میانگین جهانی تقریبا 1/3 افراد عود می کنند. در این موارد گاه دوره دوم دارو تجویز می شود.
بیمارانی که دوز تجمعی 100-120 میلی گرم در کیلوگرم دریافت می کنند، بهترین نتایج و کمترین میزان عود را مشاهده می کنند. بیمارانی که دوز کم تری دریافت می کنند، بیشتر احتمال عود دارند. عوامل دیگری که احتمال عود را افزایش می دهند عبارتند از:

1. جنس مرد
2. آکنه شدید
3. عدم مصرف ایزوترتینوئین با مقدار کافی چربی در رژیم غذایی
4. عدم تعادل هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) در زنان
5. درمان در زمان بهبودی آکنه قطع می گردد ولی امکان دارد با بازگشت جوش دوباره تجویز شود.
6. وقتی جوش شدید در سن زیر 16 سال وجود دارد یا همزمان با جوش های شدید اختلال هورمونی وجود داشته باشد، ممکن است دوره های درمانی بیشتری از راکوتان مورد نیاز باشد یا همزمان با راکوتان نیاز به مصرف داروهای هورمونی یا آنتی بیوتیک ها وجود داشته باشد.

شکل 2 دلایل استفاده از دوره دوم آکوتان

چه دوزی از دارو باید تجویز شود؟

مقدار مصرف براساس وزن شما، شدت جوش صورت و همچنین پاسخ دهی شما تعیین می گردد. از 0/5 میلی گرم تا 2 میلی گرم در کیلوگرم دوز معمولی است. همچنین در ابتدا مصرف ممکن است شدت جوش شما بدتر شود و در حین مصرف نیز امکان دارد که جوش زدن ادامه یابد ولی با شدت کم تر که این نشان عدم پاسخ به دارو نیست و نباید دارو قطع شود، هر چه درمان بیشتر ادامه می یابد نتایج بهتر می شود.

شکل 3 موارد تعیین کننده مقدار مصرف آکوتان

تا چه مدت راکوتان باید مصرف شود؟

اغلب طول مدت مصرف داروی راکوتان بستگی به وزن بیمار و دوز تجویز شده آن دارد که اغلب 6 تا 9 ماه طول می کشد حتی تا چند ماه بعد از قطع دارو اثر درمانی آن برای جوش وجود دارد. در موارد نادر ممکن است نیاز باشد دوره بعدی تجویز کپسول راکوتان (ایزوترتینوئین) تجویز شود. دوره دوم درمان دو ماه پس از توقف مصرف دارو شروع می شود و البته به خاطر داشته باشید بیشتر از زمان توصیه شده نباید از دارو استفاده کنید. به دلیل این که ایزوترتینوئین از راه پوست و ریه ها نیز جذب می شود می تواند سبب آسیب رساندن به جنین شود، بنابراین این دارو برای خانم های باردار یا آن هایی که قصد باردار شدن دارند نباید تجویز شود و حتی از تنفس کردن گرد و غبار کپسول نیز باید اجتناب کنند.

شکل 4 عدم درمان آکنه در بارداری

آزمایشات لازم قبل از شروع راکوتان کدامند؟

• قبل از شروع این دوره تست حاملگی، تست های کبدی، چربی خون و قند خون چک می شود و در طول درمان نیز باید زیر نظر متخصص پوست باشد و یک ماه پس از مصرف دارو مجددا آزمایشات تکرار می گردد.
• آکوتان جزء گروه X بارداری است و برای جنین بسیار مضر است. اگر حین حاملگی مصرف شود روی جنین اثرات سو دارد و ممکن است سبب سقط جنین گردد. بنابراین آکوتان برای خانم هایی که احتمال باردار شدن دارند توصیه نمی شود، مگر این که از یک روش مطمئن ضد بارداری استفاده کنند.
• حاملگی در حین مصرف تا یک ماه بعد از قطع آکوتان ممنوع است. بنابراین جلوگیری از بارداری باید حین مصرف آکوتان و تا یک ماه و بعد از قطع دارو ادامه یابد.
• کاندوم به تنهایی روش کافی برای جلوگیری نمی باشد و به عنوان روش دوم برای جلوگیری قابل قبول است، روش اول باید روش مصرف قرص باشد که کم ترین احتمال خطا را دارد. در هنگام مصرف دارو ماهانه و به شکل منظم تست بارداری انجام دهید تا از باردار نبودن خود اطمینان حاصل نمایید که در صورت مثبت بودن تست بارداری باید بلافاصله دارو را قطع و با پزشک مشورت نمایید.
• در زمان شیردهی نیز مصرف این دارو توصیه نمی شود زیرا گفته می شود که آکوتان وارد شیر می شود.

شکل 5 آزمایشات لازم قبل از مصرف راکوتان

آیا مردهایی که قصد بچه دار شدن دارند و راکوتان مصرف می کنند نیز باید نگران عوارض ایزوترتینوئین روی جنین باشند؟

خیر در مورد مردها استفاده از راکوتان هیچ گونه ممنوعیتی حتی در زمان اقدام برای بچه دار شدن وجود ندارد، کپسول راکوتان (ایزوترتینوئین) روی اسپرم تاثیری ندارد.
عوارض بسیار نادر کپسول راکوتان (در صورتی که در حین مصرف دارو دچار این عوارض شدید دارو را قطع کنید و با پزشک خود تماس بگیرید.):

1. تغییرات خلق وخو، افسردگی و افکار خودکشی
2. درد خیلی شدید شکمی با یا بدون اسهال، تهوع و استفراغ
3. اسهال خونی
4. تاری دید
5. سردردهای شدید و طولانی مدت
6. راش پوستی

توجه داشته باشید که اکثر عوارض راکوتان (کپسول ایزوترتینوئین) با قطع دارو بهبود می یابد.

شکل 6 عوارض راکوتان برای مردان

آیا راکوتان باعث ناباروری می شود؟

برخلاف تصور عموم، کپسول راکوتان (ایزوترتینوئین) هیچ تاثیری روی باروری ندارد و باعث ناباروری، مشکلات تخمدانی و رحمی نمی شود و عوارض دراز مدت ندارد و تمام عوارض با قطع دارو خودبه خود بهبود می یابد. خانم های متاهل یک ماه بعد از قطع دارو با خیال راحت می توانند اقدام به بارداری کنند.

بهترین زمان مصرف دارو چه زمانی است؟

• بهترین زمان مصرف کپسول راکوتان بعد از وعده اصلی غذا با شکم پر و آب فراروان می باشد زیرا راکوتان با غذای چرب راحت تر و بهتر جذب می شود.
• حداقل به مدت ده دقیقه پس از استفاده از دراز کشیدن خودداری نمایید.
• کپسول ایزوترتینوئین باید به شکل کامل بلعیده شود و از جویدن و خراشیدن آن خودداری نمایید.
• اگر دارو را در وعده ظهر فراموش کردید، شب بخورید ولی هرگز 2 کپسول را با هم نخورید و اگر شب نیز فراموش کردید آن دوز را دیگر نخورید و فردا بعد از ناهار دوز بعدی کپسول را مصرف کنید.

چه کسانی نمی توانند از راکوتان استفاده کنند؟

1. کودکان زیر 12 سال بهتر است کپسول را استفاده نکنند و در صورت ضرورت با مراقبت خاص تجویز می گردد.
2. سابقه آلرژی به ترکیبات کپسول ایزوترتینوئین یا ترکیبات سویا (کپسول حاوی سویا می باشد.)
3. بیماری عدم تحمل فروکتوز (دارو حاوی فروکتوز است.)
4. خانم های باردار و شیرده

قبل از شروع این دارو در صورتی که یکی از موارد زیر را دارید با پزشکتان مشورت کنید:

• اختلال افسردگی و اختلال عصبی شدید
• اگر حامله یا شیرده هستید یا در آینده نزدیک قصد بارداری دارید.
• سابقه حساسیت دارویی دارید.
• بیماری کبدی یا کلیوی دارید یا میزان چربی خون شما بالا است.
• بیماری گوارشی (کرون یا کولیت اولسرو دارید.)
• بیماری دیابت

آیا باید نگران عوارض کبدی و چربی خون راکوتان باشیم؟

اگر شما فردی سالم هستید و تغذیه مناسب دارید و تحرک کافی دارید و آزمایشات اولیه نرمال است نیاز به نگرانی وجود ندارد و فقط در فواصل منظم باید کارکرد کبد و میزان چربی خون شما از طریق آزمایش خون چک شود.

انجام چه کارهایی در حین مصرف راکوتان توصیه نمی شود؟

آکوتان ممکن است پوست سراسر بدن را حساس، شکننده و خشک کند و پوست حین درمان و تا مدتی پس از درمان به راحتی آسیب پذیر باشد. بنابراین از موم انداختن (وکس) تا چند ماه پس از قطع آکوتان خودداری کنید. بعضی از لیزرها نیز نباید حین مصرف یا تا مدتی بعد از قطع آکوتان انجام شوند. باید در مورد داروهائی که به پوست می مالید نیز دقت کنید چون پوست به راحتی تحریک پذیر است و بعضی داروهای ضدجوش، لایه بردار موضعی و اسکراب می تواند حتی سبب التهاب و زخم شدن پوست شود.
آکوتان پوست را به نور خورشید نیز حساس تر می کند. بنابراین حتما از یک کرم ضدآفتاب فاقد چربی استفاده کنید و از سولاریوم و آفتاب گرفتن بپرهیزید. از مصرف کپسول های مکمل که حاوی ویتامین A هستند در حین مصرف آکوتان باید خودداری کنید.

چه کارهای زیبایی را در حین مصرف کپسول راکوتان می توانید انجام دهید؟

1. انجام لیزر موهای زائد در حین مصرف کپسول ایزوترتینوئین هیچ منعی ندارد.
2. بوتاکس ، ژل ، تزریق چربی ، انجام آر اف فرکشنال ، میکرونیدلینگ و لیزرهای غیرتهاجمی هیچ منعی ندارد.

انجام جراحی های خال ، جراحی های بینی، عمل لیزیک چشم و لیزرهای تهاجمی مثل Co2 فرکشنال ممنوع است.
این دارو در افرادی که لنز تماس چشمی استفاده می کنند، مشکلات کبدی، کلیوی، قند، چربی خون یا افسردگی دارند با احتیاط زیاد داده می شود یا اصلا تجویز نمی گردد.

شکل 7 درمان های زیبایی ممکن در حین مصرف راکوتان

آیا کسی که راکوتان مصرف می کند می تواند خون اهدا کند؟

اهدای خون در زمان مصرف دارو و تا یک ماه بعد از قطع آن ممنوع است زیرا در صورتی که خون شما به فرد حامله زده شود داروی موجود در خون باعث آسیب به جنین می شود.

آیا مصرف الکل با مصرف کپسول ایزوترتینوئین (راکوتان) تداخل دارد؟

بهتر است در زمان مصرف دارو الکل مصرف نکنید یا میزان مصرف را به حداقل کاهش دهید، این به خاطر آسیب کبدی در مصرف همزمان دارو و الکل می باشد و همچنین مصرف همزمان می تواند چربی خون شما را افزایش دهد.

آیا پرهیز غذایی در حین مصرف راکوتان لازم است؟

خیر، شما می توانید مصرف روزانه غذا و مایعات را به صورت نرمال داشته باشید و فقط به خاطر سلامت خود از مصرف غذاهای چرب به جز وعده ای که با آن آکوتان را میل می کنید، پرهیز کنید.

چه نکاتی برای بهبود جوش باید رعایت شود؟

1. حداکثر روزی دو بار صورت خود را بشویید. شست وشوی مکرر باعث تحریک پوست می شود.
2. به هیچ عنوان جوش های فعال و زیرپوستی را دستکاری نکنید، کندن و در آوردن و هر گونه دستکاری باعث ایجاد لک و احیانا اسکار فرو رفته دائمی می شود.
3. استفاده از مرطوب کننده فاقد چربی و ضدآفتاب فاقد چربی ضروری است.
4. استفاده از آرایش های سنگین و غلیظ باعث بدتر شدن جوش ها و التهابات پوستی می شوند و به جای کرم پودرهای سنگین از ضدآفتاب های رنگی فاقد چربی استفاده کنید و حتما پوست خود را قبل خواب بشوئید تا هرگونه آلودگی و آرایش از پوست پاک شود.
5. بعد از ورزش حتما دوش بگیرید، تعریق باعث بدتر شدن جوش می شود.

در پایان دکتر ملکی می افزاید:

1. به هیج عنوان سرخود این دارو را استفاده نکنید یا به دیگران پیشنهاد ندهید.
2. طول مدت مصرف دارو بستگی به نظر پزشکتان دارد، بدون نظارت پزشک آن را قطع نکنید.

لطفا از عکس های قبل و بعد بیماران در گالری عکس دیدن فرمایید.

آدرس: اصفهان-خ چهارباغ بالا جنب مجتمع پارک ساختمان گلستان طبقه فوقانی بانک سپه مرکز لیزر هور (دکتر مریم ملکی)

• تلفن :03136662224

---