آرتروز به معنای ساییدگی مفصل و تخریب سطح مفصلی است. در بیمار مبتلا به آرتروز یا ساییدگی مفصل تغییر شکل، درد و محدودیت حرکت در مفصل به وجود می آید. آرتریت Arthritis به معنای التهاب مفصل است و استئوآرتریت Osteoarthritis شایع ترین نوع آرتریت است. در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب می شود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم به کاربرده می شود. در فارسی به جای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده می شود. مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار می گیرند. مفصل باعث می شود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال می شود.

مفصل زانو از سه استخوان اصلی به نامهای استخوان ران، درشت نی (ساق پا) و کاسه زانو (استخوان کشکک) تشکیل شده است. انتهای این استخوان ها با لایه های ضخیم غضروف پوشانده شده است. غضروف یک لایه ضخیم و شبیه اسفنج است که مفصل را پوشانده و فضای بین استخوان ها را نرم و صیقلی می کند و به این ترتیب امکان حرکت نرم و بدون درد آن را فراهم می نماید. علاوه بر این غضروف عملکرد مؤثر در راستای جذب شوک و ضربه های احتمالی وارد شده به مفصل دارد و در نتیجه این اطمینان را فراهم می کند که فشارهای احتمالی وارد شده به استخوان ها در طول فعالیت های روز بطور یکنواخت در تمام مفصل پخش شود. درد آرتروز در زانوها زمانی ایجاد می شود که غضروف نازک شده و دچار فرسایش شود و به این ترتیب استخوان دچار برآمدگی می شود که در اصطلاح به این برآمدگی خار استخوان می گویند. این مشکل باعث می شود، هنگام تماس استخوان ها با یکدیگر درد زانو، التهاب و خشکی زانو ایجاد شود. شدت بیماری آرتروز در افراد مختلف متفاوت است، گاهی شدت بیماری ملایم است و علائم ساییدگی زانو خفیف بوده یا هیچ علامتی همراه نیست؛ اما در موارد پیشرفته ی آرتروز زانو، غضروف تا حدی فرسایش می یابد که استخوان ها روی یکدیگر ساییده می شوند و در نتیجه استخوان ها آسیب می بینند و بیمار متحمل درد شدید به علت آرتروز زانو می شود.

علل آرتروز زانو

آسیب دیدگی زانو از رایج ترین علت ساییدگی زانو است؛ اما موارد دیگری هم مانند بیماری آرتروز زانو باعث از بین رفتن و ناراحتی مفصل می شود. علل شایع زانو درد در افراد جوان تر عبارتند از استفاده بیش از حد از زانو و آسیب دیدگی. همچنین زانو درد می تواند ناشی از عفونت (به عنوان مثال استئومیلیت، بورسیت سپتیک) و بیماری هایی خاص باشد.

• افزایش سن
• چاقی
• استعداد ژنتیکی
• آسیب دیدن مفصل زانو
• ورزش نکردن/ سبک زندگی بی تحرک
• ضعف عضلانی ـ عضله های چهارسر ضعیف (عضله های کشاله ران که به زانو متصل می شوند.)
• استفاده بیش از اندازه طولانی مدت/ تحمیل کردن وزن فراوان بر زانو (انجام مکرر حرکت هایی چون سر پا نشستن/ زانو زدن همراه با بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت های پربرخوردی مانند دویدن سریع یا آهسته)
• انحراف پا
• کفش نامناسب (پاشنه بلند)

علائم آرتروز زانو

شایع ترین و اصلی ترین نشانه ها و علائم آرتروز زانو به قرار زیر هستند:

1. درد (خصوصاً در هنگام حرکت دادن زانو، زانو درد در پایان روز بدتر است و با استراحت کردن بهتر می شود).
2. خشکی و بی حرکتی زانو (خصوصاً بعد از استراحت دادن زانو، خشکی زانو پس از استراحت زانو، بعد از دقایقی با حرکت دادن زانو بهتر می شود).
3. صدا دادن زانو (احساس شنیدن صدای تق تق یا صدای قیژ قیژ از درون زانو)
4. بزرگ شدن مفصل زانو بر اثر زائده های استخوانی ایجاد شده است.
5. ورم زانو (که بر اثر تجمع مایع مفصلی اضافی ایجاد می شود).

سایر علائم آرتروز زانو که کمتر شایع هستند عبارتند از:

• خالی کردن زانو که به علت ضعف ساق پا عضلانی و عدم ثبات مفصل زانو می تواند باشد.
• محدودیت حرکتی زانو: شخص به خوبی نمیتواند آزادانه زانوی خود را حرکت دهد
• زانو در اکثر مواقع حالت خم شده به خود می گیرد.
• عضلات اطراف زانو ضعیف شده و تحلیل می روند.

در موارد شدید آرتروز زانو بیمار حتی ممکن است بیمار از شدت درد، نیمه شب از خواب بیدار شود. درد زانو ممکن است دوره ای باشد، یعنی برای مدتی علائم ارتروز زانو کم باشد و مدتی نیز درد داشته باشد. این حالت گاهی ممکن است به خاطر سطح فعالیت بدنی شما باشد و گاهی نیز بی هیچ علتی رخ می دهد. برخی افراد بیان می کنند که تغییر آب و هوا (خصوصاً هوای مرطوب و نواحی کم فشار) درد زانوی آنها را بدتر می کند. این حالت ممکن است به این دلیل باشد که ریشه های عصبی در کپسول مفصلی به تغییر فشار جوی حساس هستند.

انواع آرتروز زانو

انواع آرتروز زانو که افراد مختلف با آنها مواجه می شوند، شامل موارد زیر هستند:

• استئو آرتریت

این نوع از آرتروز بیشتر از سایر موارد دیده می شود و آرتروز فرسایشی به شمار می آید. با وجود اینکه احتمال دیده شدن آن در افراد بالای 50 سال بیشتر است؛ اما در افراد جوانتر نیز احتمال مبتلا شدن وجود دارد. در این حالت غضروف مفصل زانو به تدریج از بین می رود و با از بین رفتن غضروف، فضای میان زانوها که برای عدم ایجاد سایش است، کاهش می یابد. در نتیجه استخوان دو طرف زانو به هم ساییده می شود و درد وحشتناکی را ایجاد می کند.

• آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید نوعی آرتروز است که مفصل زانو را درگیر می کند. این بیماری به صورت متقارن عمل می کند یعنی مفاصل مشابه در دو سمت بدن را درگیر می کند. در این حالت غشای سینویال در زانو به تدریج ملتهب شده و موجب ایجاد درد در مفصل زانو می شود. همچنین سیستم ایمنی بدن به بافت های عادی مانند غضروف ها و … آسیب وارد می کند و باعث نرم شدن استخوان می شود.

• آرتریت پس از آسیب دیدگی

این نوع آرتروز زانو پس از آسیب دیدن زانو رخ می دهد. به عنوان مثال ایجاد شکستگی در پا (شکستگی استخوان) می تواند به مفصل زانو آسیب برساند و پس از سال ها موجب آرتروز زانو شود.

تشخیص آرتروز زانو

برای تشخیص آرتروز زانو از روش های زیر می توان استفاده کرد:

عکس برداری رادیولوژی: وضعیت غضروف ها با استفاده از تصویر برداری رادیولوژی مشخص نمی شود؛ اما امکان تشخیص از بین رفتن غضروف ها با مشخص شدن تنگ شدن فضای بین استخوان ها در مفاصل فرد وجود دارد. علاوه بر این عکس برداری رادیولوژی می تواند ایجاد استخوان اضافه (خار استخوانی) در اطراف یک مفصل را نشان دهد. به این ترتیب بعضی افراد می توانند از عکس برداری رادیولوژی برای تشخیص ابتلا به آرتروز قبل از ظاهر شدن علائم مربوط به این بیماری استفاده کنند.

عکس برداری ام آر آی: در ام آر آی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد عکس های دقیق از استخوان و بافت های نرم آن مثل غضروف ها استفاده می شود. ام آر آی معمولاً برای تشخیص آرتروز لازم نیست؛ اما می تواند اطلاعات بیشتری را در صورت پیچیده بودن شرایط در اختیار پزشک معالج قرار دهد.

آزمایش خون: آزمایش خون می تواند سایر عوامل مربوط به درد مفاصل همچون ابتلای فرد به آرتریت روماتوئید را مشخص کند.

آزمایش مایع مفصلی: پزشک معالج می تواند از یک سوزن برای خارج کردن مایع مفصلی بیمار استفاده کند. آزمایش و بررسی این مایع می تواند در تشخیص نقرس یا عفونت (این بیماری ها علائمی از جمله درد و التهاب در زانو را در پی دارند)، نقش مفید و تعیین کننده داشته باشد.

عوارض آرتروز زانو

استئوآرتریت یک بیماری دژنراتیو است که با گذشت زمان بدتر شده و اغلب منجر به بروز دردهای مزمن می شود. درد مفاصل و سخت شدن مفصل می تواند به اندازه شدت پیدا کند که کارهای روزانه فرد را با مشکل مواجه کند. افسردگی و اختلالات خواب نیز از جمله عوارض جانبی دیگر است که ممکن است در نتیجه درد و ناتوانی های ناشی از استئو آرتروز در فرد به وجود بیاید.

درمان های آرتروز زانو

چندین گزینه برای درمان آرتروز زانو وجود دارد که می تواند جراحی را به تعویق بیندازد یا حتی آن را غیرضروری کند.

• کاهش وزن

خطر ساییدگی و آرترزو زانو در افرادی که اضافه وزن دارند، بیشتر است. در حقیقت به ازای هر یک کیلوگرم اضافه وزن، 2 تا 3 کیلو گرم نیروی اضافی بر روی زانو وارد می شود، بنابراین برای افراد دارای اضافه وزن حتی کاهش 3 کیلوگرم وزن می تواند 9 تا 10 کیلوگرم فشار از زانو را کاهش دهد. این می تواند درد زانو ناشی از آرتروز را تا حد زیادی بهبود بخشد. یک روش مؤثر برای کاهش وزن از طریق رژیم غذایی مناسب و برنامه ورزشی است. بهترین تمرینات برای فرد مبتلا به آرتروز زانو، تمرینات کم ضربه است. به عنوان مثال شنا، الیپتیکال و دوچرخه سواری را به جای دویدن و پریدن در نظر بگیرید.

• داروی زانو درد

داروهای ضد التهاب می توانند تسکین موقتی درد و التهاب مفصل آرتروزی زانو را ایجاد کنند. این داروها در دوزهای بدون نسخه و با نسخه پزشک ارائه می شوند و برندهای مشهوری (مانند Advil و Motrin) هر دو حاوی ماده فعال ایبوپروفن هستند و Aleve (به عنوان مثال ناپروکسن) را شامل می شوند. داروهای ضد التهاب برای هر بیمار مناسب نیست و می تواند خطر مشکلات قلبی و معده را افزایش دهد، به خصوص اگر به طور مزمن مصرف شود. کرم های ضد التهاب موضعی با نسخه پزشک (ژل ولتارن و کرم پنسید) در دسترس هستند و می توانند این خطرات را کاهش دهند اما از بین نمی برند. تایلنول همچنین ممکن است در کنترل درد ناشی از آرتروز مؤثر باشد اما به عنوان ضد التهاب عمل نمی کند.

• گلوکزامین و کندرویتین سولفات

گلوکزآمین و کندرویتین عواملی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند؛ اما می توانند به صورت بدون نسخه یا قرص تجویز شوند. گلوکزآمین تشکیل و ترمیم غضروف مفصلی را تحریک می کند، در حالی که کندرویتین سولفات از تجزیه عناصر سازنده غضروف مفصل در آنزیم های دیگر بدن جلوگیری می کند. بسیاری بر این باور هستند که گلوکوزامین و کندرویتین اثرات ضد التهابی دارند که با عوارض جانبی کمتر از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی به تسکین درد آرتروز زانو کمک می کند. اینکه آیا آنها در واقع روند دژنراتیو را کند می کنند یا غضروف مفاصل آرتروز را بازیابی می کنند مشخص نشده است.

• زانوبند

استفاده از زانوبند (به عنوان مثال بریس) نیز می تواند برای افراد برگزیده مفید باشد. بریس می تواند پشتیبانی بیشتری از زانو ایجاد کند و به تراز بهتر کمک کند. این مسئله خصوصاً در افرادی که آرتروز زانو، پای پرانتزی و یا زانوی ضربدری دارند بیشتر دیده می شود. با این حال به خاطر داشته باشید، بریس زانو همیشه باید همراه با تمرینات تقویت کننده باشد.

• فیزیوتراپی

یکی دیگر از درمان های آرتروز زانو، فیزیوتراپی است. درمان دستی می تواند سفتی مفصل زانو را کاهش دهد و همچنین می تواند عضلات را که اغلب در اطراف مفصل خشک می شوند، انعطاف پذیرتر نگه دارد. روش هایی مانند گرما، یخ، اولتراسوند و تحریک الکتریکی می توانند برای کاهش التهاب و در نتیجه درد آرتروز زانو مفید باشند.

ورزش های کششی و تقویت کننده می توانند به پشتیبانی بهتر مفصل زانو کمک کنند. این ها روی عضلات ران از جمله همسترینگ در پشت و عضلات چهار سر ران در جلوی ران کار می کنند. عضلات قوی تر در اطراف مفصل زانو مانع از ساییدگی مفاصل زانو روی یکدیگر می شوند که اصطکاک و درد زانو را کاهش می دهد.

• تزریق استروئید

تزریق کورتیزون معمولاً از دو دارو تشکیل شده است یک داروی بی حس کننده به نام لیدوکائین و یک استروئید که به عنوان یک داروی ضد التهاب قوی عمل می کند. داروی بی حسی برای چند ساعت و استروئید برای چند هفته تأثیر دارد. بعضی اوقات، چرخه درد را می شکند و بازگشت درد، طولانی تر می شود. در مواقع دیگر، نتایج خوب زودگذر است.

• تزریق اسید هیالورونیک

نوع دیگر تزریق آرتروز زانو، تزریق اسید هیالورونیک است. اسید هیالورونیک ماده شیمیایی است که به طور طبیعی در زانو یافت می شود. به چربی مفصل کمک می کند و می تواند باعث کاهش آرتروز شود. مشتق این ماده به زانو تزریق می شود تا منبع طبیعی رو به کاهش را تأمین کند.

• پلاسمای غنی از پلاکت

پلاسمای غنی از پلاکت یک محلول ساخته شده از خون خود بیمار است. خون با پلاکت ها یکی از اجزای خون که بسیاری از فاکتورهای رشد را بهبود می بخشد، ترکیب می شود. سپس این ماده مجدداً به زانو تزریق می شود تا سعی در بهبود غضروف شود.

• سلول های بنیادی

سلول های بنیادی از مغز استخوان (چربی) گرفته می شوند و مانند پلاسمای غنی از پلاکت عمل می کنند. این ها نوع خاصی از سلول های نوزادان هستند که با تزریق به زانو می توانند به سلول های غضروفی تبدیل شوند.

• جراحی مفصل

ممکن است برای ترمیم یا تعویض مفصلی که به شدت آسیب دیده است، جراحی لازم باشد. گزینه ها عبارتند از: آرتروسکوپی زانو. کندروپلاستی استئوتومی و تعویض جزئی یا کامل زانو .

نسخه اصلی مطلب علائم و درمان آرتروز زانو چیست؟ را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---