کنترل بی اختیاری در مشکلات نخاع

دکتر غلامرضا رئیسی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drraissi.ir
آدرس مطب : تلفن مطب : -

چقدر مايعات بايد نوشيد ؟
مصرف زياد مايعات در فردي كه كليه هاي سالمي دارد باعث افزايش ادرار ميشود ولي مدفوع را نرمتر از حد معمول نميكند. اما كمبود مصرف مايع باعث ميشود روده بزرگ مقدار بيشتري مايع را جذب كرده و در نتيجه مدفوع سفت شود. بنابراين مصرف مايع نبايد محدود شود. مقدار مصرف مايع بستگي به روش كنترل مثانه دارد.برخي افراد كه مشكل قلبي يا كليوي دارند بايد مايع كمتري مصرف كنند. دراين زمينه پزشك توضيحات لازم را ارائه مينمايد ولي بطور معمول حداقل مصرف مايعات روزانه دوليتر است. درصورت ورزش يا گرم بودن هوا بايد اين مقدار افزايش يابد.

جلوگيري از دفع گاز
دفع گاز يكي از مشكلات اجتماعی آسيب نخاع است براي نفخ ميتوان از داروي سايمتيكون استفاده كرد. همچنين دراين مورد مي توان با پزشكان مشورت نمود. بطور كلي مصرف سبزيجات باعث افزايش مقدار گاز روده ميشود اما بوي بد آن كمتر است ولي مصرف غذاهاي سرشار از پروتئين مثل گوشت، تخم مرغ وماهي باعث بدبو شدن گاز روده ميشود.بلع هوا باعث دفع بيشتر گاز ميشود. آهسته غذا خوردن، جويدن غذا با دهان بسته وصحبت نكردن هنگام غذا خوردن به بلع كمتر هوا كمك ميكند. استفاده از ني براي نوشيدن مايعات باعث بلعيدن مقدار زيادي هوا ميشود. مرتب نبودن دندانها وجويدن آدامس يكي ديگر از علل بلع هواست.غذاهايي كه ايجاد گاز ميكنند بايد مشخص شده و در برنامه غذايي در مصرف آنها دقت شود. افزايش دفعات دفع مدفوع باعث كاهش دفعات دفع گاز ميگردد. سعي در عدم دفع گاز ميتواند باعث درد شكم شود و بايد توجه كرد كه درهرحال دفع گاز يكي از نشانههاي سلامت رودهها ميباشد.

كدام غذاها باعث ايجاد اسهال ميگردند ؟
تقريباً غذائي كه در همه افراد باعث ايجاد اسهال شود وجود ندارد.دربرخي افراد غذاهاي چرب يا تند باعث ايجاد اسهال ميگردند.در برخي افراد، كافئين موجود درچاي, قهوه, شكلات ونوشابهها باعث نرم شدن مدفوع ميشود. همچنين بايد توجه كرد كه كافئين موجود دراين مايعات ادرار آور بوده وباعث افزايش توليد ادرار ميگردد.

مصرف الكل
الكل باعث بهم خوردن عمل رودهها وكاهش اشتها شده وباعث اختلال دربرنامه دفع مدفوع ميشود.

كشيدن سيگار
علاوه برمشكلات بسيار جدي قلبي و عروقي، سيگار مستقيماً بر عملكرد روده بزرگ اثر گذاشته و درافرادي كه بطور مرتب سيگار نميكشند، روده بزرگ را تحريك كرده ولي در افرادي كه به سيگار عادت دارند باعث كاهش حركات روده ميشود. بنابراين قطع سيگار ضروري است.

نقش وضعيت بدن در دفع مدفوع
جاذبه زمين به خروج مدفوع وحركت روده كمك ميكند. بنابراين حتيالامكان بايد عمل دفع در وضعيت نشسته انجام شود. برخي از افراد از توالت فرنگي استفاده ميكنند. محل نشستن توالت بايد نرم باشد تا از پيدايش زخم جلوگيري شود. برخي افراد از ويلچر مخصوص دوش گرفتن استفاده كرده وآنرا روي توالت قرار ميدهند.بطور معمول افرادي كه دچار آسيب نخاعي درسطح پايين گردني ميباشند، ميتوانند برروي توالت بنشينند. تنها افرادي كه در سطح بالاي گردني دچار آسيب نخاع شدهاند بعلت مشكلات حمل ونقل وعدم وجود تعادل كافي قادر به نشستن نميباشند.

وضعيت نشستن بستگي به چند عامل دارد. ميزان توانايي در حفظ تعادل، سطح آسيب نخاع، وزن بدن (افرادي كه وزن زيادي دارند در نشستن دچار مشكل ميشوند), وضعيت پوست وميزان سفتي عضلات مهمترين عوامل دخيل دراين مسئله ميباشند. عوامل ديگري نظير ميزان تحمل فرد براي نشستن، استفاده از وسايل كمكي وكمك فرد ديگر نيز در اين مسئله دخيل ميباشند. درصورت كافي نبودن تعادل استفاده از ميلههاي فلزي دراطراف توالت كه بتوان دستها رابه آن تكيه داد ميتواند مفيد باشد.استفاده از بالابر، چهار پايه يا محل گذاشتن پا ميتواند مفيد باشد.درصورتي كه امكان نشستن وجود ندارد ميتوان عمل دفع رادرتخت انجام داد. دراين صورت بهتر است هنگام قرار دادن شياف, فرد بر روي سمت چپ بخوابد. زيرا بعلت زاويه طبيعي روده جذب مواد بهتر انجام ميگيرد وهمچنين اين کار به تخليه روده كمك می نمايد.

خارج كردن مدفوع با دست
ميتوان اين كار را بر روي تخت يا توالت انجام داد. اگر اين كار بر روي تخت انجام گيرد, بهتر است فرد بر روي سمت چپ خوابيده وپاي راست را خم نمايد بطوريكه پاي راست برروي پاي چپ قرار گيرد. دستها بايد شسته وناخنها گرفته شده باشند زيرا وجود ناخن ميتواند دستكش را سوراخ كرده و به راست روده آسيب برساند. سپس انگشت را به ژل لغزنده (لوبريكانت) آغشه كرده وآنرا بين دو تا پنج سانتيمتر وارد ميكنند. براي تكه كردن وخارج كردن مدفوع از يك يا دو انگشت استفاده ميِشود و تا زماني كه انگشت مدفوعي را لمس نكند, اين كار ادامه مييابد.

سپس چند دقيقه صبر كرده ودوباره راست روده براي كنترل مدفوع باقي مانده بررسي ميشود. اگر همچنان مدفوع وارد راست روده ميِشود به فواصل پنج دقيقه راست روده كنترل ميِشود. اگر مقدار مدفوع كه وارد راست روده ميشود كم باشد يا مدفوعي وارد راست روده نشود 20دقيقه بعد، مجدداً روده كنترل ميِشود. اگر بازهم مدفوعي وجود نداشت از تحريك راست روده با انگشت ويا شياف استفاده ميگردد.اين كار نبايد توسط افراد آموزش نديده وبيحوصله انجام پذيرد. اهميت اين مسئله تا آنجاست كه در مورد اين كار قوانيني براي پرستاران دركشورهاي مختلف وجود دارد وتنها پرستاران خاصي مجاز به انجام اين كار ميباشند.

تحريك با انگشت
تحريك با انگشت يكي از روشهاي فعال کردن حركت روده بزرگ است. اين كار توسط انگشت يا وسيله خاصي انجام ميگيرد و باعث شل شدن وباز شدن مقعد وشروع حركات رودهاي ميشود. بسياري از افراد آسيب نخاعي (افرادی كه رودة رفلكسي دارند) براي دفع مدفوع بايد در ابتدا با انگشت راست روده راتحريك نمايند. اگر سطح ضايعه نخاعي خيلي بالا باشد, ممكن است براي انجام اين كار نياز به فرد ديگري باشد. روش ديگر تحريك راست روده به كمك شياف ويا تنقيه است.

تحريك با انگشت
بايد از مقادير زياد ژل لغزنده كننده استفاده نمود.
انگشت بايد درجهت ستون فقرات قرار گيرد.
تحريك نبايد بيشتر ازيك دقيقه درهربار انجام شود.
نبايد بيش ازچهار بار تحريك را انجام داد.
ناخنها بايد كوتاه باشند.

ناخنها نبايد بلند باشند زيرا باعث پاره شدن دستكش وآسيب به راست روده ميشوند. دستها شسته شده و پس از خشك شدن دستكش پوشيده ميشود. پس از وارد شدن انگشت, بصورت چرخشي بحركت درآورده ميشود. انگشت بايد با جدار روده در تماس باشد و درجهت ستون فقرات قرار گيرد. زيرا فشار به جلو ممكن است باعث آسيب مثانه گردد. تحريك معمولا ًبيست ثانيه طول ميكشد و نبايد بيشتر ازيك دقيقه درهربار انجام شود. عمل چرخاندن انگشت چندبار صورت گرفته بعد انگشت خارج ميشود. چند دقيقه بايد صبر كرد تا تحريك باعث حركت روده شود. پس از تحريك تا زمان ورود مدفوع به راست روده وخروج آن ممكن است چند ثانيه تا چند دقيقه طول بكشد. درصورتي كه رودهها بحركت درنيايد، به فاصله پنج تا ده دقيقه يكبار تحريك راست روده تكرار ميشود ودرصورت عدم دفع بايد از شياف اسفاده نمود.

بعنوان اصل كلي نبايد بيش ازچهار بار تحريك را انجام داد.
خطرات تحريك با انگشت وخارج كردن مواد دفعي باانگشت
تحريك باانگشت وخارج كردن مواد دفعي با انگشت خطر ديس رفلكسي خود مختار رابه همراه دارد. دراولين مرتبه انجام اين روشها بايد بدقت به علايم ديس رفلكسي خود مختار كه شامل تعريق، سردرد ضربان دار و افزايش فشارخون است دقت كرد. ممكن است لازم باشد بجاي استفاده از ژل لغزنده کننده (لوبريكانت) از ژل لغزنده بيحس كننده (مثل ژل ليدوكائين) استفاده نمود.

تخليه مواد دفعي با انگشت درفردي كه آسيب نخاع دارد وحس ناحيه مقعد از بين رفته ميتواند باعث آسيب اسفنكتر مقعدي گردد. دربرخي افراد اين مسئله باعث ضعف اسفنكتر مقعد ميشود. بنابراين درهر مرحلهاي از تحريك يا خارج كردن مدفوع بايد از مقادير زياد ژل لغزنده كننده استفاده نمود و اين اعمال با ملايمت انجام شود. فشار يا چرخاندن بيش از حد انگشت باعث تحريك مخاط راست روده ميشود. براي جلوگيري از ايجاد آسيب, ناخنها بايد كوتاه باشند. اگر اين روشها به درستي آموخته شده وبكار روند روشهاي مؤثر وبيخطري ميباشند.

روشهاي كمكي براي كنترل مدفوع
روشهاي ديگري وجود دارد كه به دو روش فوق يعني تحريك با انگشت يا خارج كردن مواد دفعي با انگشت كمك مینمايند. مهمترين اين روشها به شرح زير است.

ماساژ شكم
ماساژ شكم ميتواند به حركت مواد دفعي از روده بزرگ به راست روده كمك نمايد. مالش يا حركت دست بر روي شكم ممكن است باعث شروع حركات دفعي روده شود. براي انجام ماساژ بايد قبل از شروع انجام روشهاي اصلي دفع مدفوع، ماساژ شكم انجام شود. به اين ترتيب كه ناحيه پايين و راست شروع به حركت كرده و سپس به سمت بالا آمده وبه در سمت چپ حركت به پايان می رسد.

خم شدن به جلو
خم شدن به جلو به تغيير وضعيت روده بزرگ وحركت مواد دفعي كمك ميكند. براي اين كار فرد بايد توانايي كافي براي كنترل تعادل خود را داشته باشديا از كمربند جهت جلوگيري از افتادن استفاده نمايد.درافرادي كه سطح ضايعه نخاعي پايين است وروده بزرگ شل دارند افزايش فشار داخل شکم بوسيله انقباض عضلات شكمي كمك كننده است.

كشيدن خود بسمت بالا
قرار دادن دست در دوسمت بدن وكشيدن تنه بسمت بالا درافراد كه توانايي آنرا دارند؛ به حركت مدفوع بسمت راست روده كمك ميكند. اين عمل براي كاستن ازفشار برباسن نيز بكار ميرود.

مانوروالسالوا
براي انجام اين مانور فرد نفس نسبتاً عميق كشيده وسپس سعي ميكند درحالي كه راه هوائي را بسته است هوا را به بيرون خارج كند. دراين حالت فشار به شكم منتقل ميشِود. انقباض همزمان عضلات شكمي به افزايش فشار داخل شكم كمك ميكند.اين روش باعث افزايش فشار داخل شكم شده و به مواد دفعي فشار وارد كرده وآنها را بسمت خارج حركت ميدهد. درافرادي كه مشكل قلبي دارند, انجام اين عمل ميتواند خطرناك باشد. قبل از انجام اين مانور بايد از پزشك دراين زمينه سؤال شود. اين مانور درافرادي كه رفلكس رودهاي ندارند (روده بزرگ شل) ولي عضلات شكمي آنها قابليت انقباض خود را حفظ كرده مؤثرتر است. بستن يك كرست شكمي ميتواند انجام اين كار را تسهيل كند.انجام مانور والسالوا قبل و بعد از هربار تخليه با انگشت به خارج كردن باقيمانده مدفوع كمك ميكند. هر مرتبه حدود 30 ثانيه طول ميكشد ونگهداشتن تنفس بيشتر ازاين مدت مجاز نميباشد.