داروها و سیستم گوارش مشکلات نخاع

دکتر غلامرضا رئیسی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drraissi.ir
آدرس مطب : تلفن مطب : -

داروهاي مصرف شده ميتوانند برروي عملكرد روده اثر بگذارند. برخي از اين داروها باعث تسهيل تخليه روده بزرگ شده ولي برخي ازآنها باعث يبوست ميگردند. مثلاً داروهاي خواب آور ميتوانند باعث كاهش حركات رودهاي گردند ونهايتاً منجر به يبوست شوند. برعكس بعضي ازآنتي بيوتيكها باعث شل شدن مدفوع وحتي ايجاد اسهال می شوند.

داروهائي كه براي كنترل دفع مدفوع بكار ميروند
هدف ازبكار بردن اين داروها كمك به دفع مدفوع و كمك به زمان بندي واستقلال فردي بيشتر است. هدف ديگر استفاده از اين داروها پيشگيري از عوارضي مانند يبوست، سفت شدن و يا ترشح مدفوع است. تجربه هر فرد با داروهاي مختلف درنحوه بكاربردن هركدام ازاين داروها نقش اصلي را ايفا ميكند.

داروهاي مسهل
اين داروها از راه دهان مصرف شده و باعث جلوگيري از يبوست وكمك به حركات رودهاي ميشوند. درحال حاضر استفاده دائم وطولاني از داروهاي مسهل شيميايي توصيه نميشود.

داروهاي لغزنده ونرم كننده مدفوع
اين داروها مدفوع را چرب كرده وباعث ميشوند مدفوع درطول روده راحتتر حركت كند. همچنين از خشك شدن بيش از حد مدفوع جلوگيري ميكنند. محلول دوكوزات و روغن معدني ازاين دسته مسهلها ميباشند و درعرض 2 روز اثر ميكنند.

داروهاي افزايش دهنده حجم مدفوع
بيخطرترين داروهاي مسهل ميباشند و با جذب آب در روده, مدفوع رانرم ميكنند، درصورت مصرف اين داروها بايد مقدار كافي آب همراه آنها مصرف شود. پسيليوم از اين دسته بوده ودرعرض يك تا چهار روز اثر مي كند.

تحريك كننده هاي خوراكي
باعث تحريك مخاط راست روده شده بنابراين باعث تحريك انقباضات وحركات روده ميشوند. بيزاكوديل و سنا ازاين دسته بوده ودرعرض يك تا دوروز اثر ميكنند. درحال حاضر استفاده از سنا بعلت عوارضي كه برروي شبكه عصبي روده بزرگ دارد چندان توصيه نميشود.تمام داروهاي مسهل باعث حالت نفخ ودردهاي گهگير (كرامپ) شكمي ميگردند. بعضي ازآنها از جذب داروهاي ديگر ممانعت ميكنند. در صورت لزوم مصرف آنها بايد از مقادير كم شروع وبتدريج زياد شود.

شيافها
شيافها داروهاي جامدي ميباشند كه در راست روده قرار گرفته وباعث تحريك حركات روده ميگردند. شياف بايد بين مدفو ع و جدار روده قرار گيرد تا حداكثر اثر خود را داشته باشد. اين داروها درصورتي كه تخليه مدفوع با انگشت امكان نداشته باشد مؤثرتر ميباشد.

سه نوع اصلي شياف براي مصرف درآسيب نخاع تهيه شده است :
1) بيزاكوديل: از مخاط روده جذب شده و وارد جريان خون گرديده وباعث تحريك حركات رودهاي از طريق تحريك موضعي ديواره راست روده ميگردد. بيزاكوديل كمي فشار خون رابالا برده وگاهي باعث سردرد و درد گهگير شكمي ميشود.
2) گليسيرين: از بيزاكوديل ضعيفتر است وباعث تحريك خفيفي ميشود. بيشترين اثر آن از طريق لغزنده كردن است وماده مؤثري جهت تحريك روده ندارد.
3) شياف گاز كربنيك: با ايجاد گاز كربنيك بعلت قرار گرفتن در مجاورت رطوبت باعث تحريك روده ميشود. شيافها در عرض 15 تا 30 دقيقه عمل مي كنند. بطور معمول از يك شياف گليسيرين همراه با شياف بيزاكوديل استفاده ميشود و شياف بيزاكوديل زودتر در راست روده قرار داده ميشود اين كار مؤثرتر از استفاده از شياف گليسيرين به تنهائي است ولي به اندازه استفاده از دو شياف بيزاكوديل اثرندارد. برخي افراد نياز به استفاده از شياف نداشته و فقط با تحريك راست روده قادر به دفع ميباشند.

چگونگي قرار دادن شياف
قرار دادن شياف نياز به مراقبت كافي دارد. بايد دستها شسته شود. نبايد ناخنها بلند باشد. درصورت استفاده از توالت, هنگام نشتن روي توالت شياف قرار داده می شود. درصورتي كه فرد بر روي تخت خوابيده است بايد كمي پاها را به سمت شكم خم نمايد سپس يك بالشت كوچك بين دو زانو قرار دهد وبعد شياف قرار داده شود. بايد ترتيبات لازم جهت كثيف نشدن تخت مهيا شود. بايد انگشت با مقادير فراوان ژل لغزنده كننده (لوبريكانت) آغشته شود زيرا مخاط راست روده حساس بوده وبه راحتي آسيب ميبيند.

شياف از داخل پوشش خارج شده وبا مقادير كافي ژل لغزنده کننده آغشته ميشود. حتماً بايد ژل لغزنده کننده محلول درآب استفاده شود. استفاده از مواد روغني مثل وازلين باعث اختلال درجذب شياف ميگردد.مدفوع موجود در راست روده تخليه شده و اگر خروج مدفوع با انگشت بطور کامل صورت نگرفته, شياف بين مخاط روده ومواد مدفوعي قرار مي گيرد. اگر شياف داخل مواد دفعي قرار گيرد اثر نخواهد داشت. هرچه شياف بالاتر قرار گيرد اثر بيشتري خواهد داشت.شياف بين 5 تا 15 دقيقه بعد شروع به اثر خواهد كرد وخروج گاز يا مدفوع نشانه اين است كه شياف مؤثرتر بوده است. بايد گذاشت تا رودهها هر چه ممكن است خودشان بطور خودكار عمل نمايند. پس از آن راست روده بايد از نظر مدفوع باقيمانده كنترل شود.اگر پس از 30 تا 45 دقيقه پاسخي ديده نشد يا مقدار دفع كم بود, احتمالاً نياز به تحريك با انگشت وجود دارد درافرادي كه توانايي كافي براي قرار دادن شياف ندارند وسيلهاي جهت انجام اين كار ساخته شده است.

تنقيه
تنقيه به معني وارد كردن مقداري مايع توسط لوله به داخل راست روده است. تنقيه بعنوان روش دراز مدت توصيه نميشود. درصورت امكان نبايد از حجم بالاي مايع جهت تنقيه استفاده كرد و ماده بكار رفته نبايد تحريك زيادي ايجاد نمايد. اين امر به معني عدم استفاده از تنقيه نيست ولي براي انجام آن بايد احتياط كافي بعمل آيد. انجام تنقيه در فردي كه آسيب نخاعي دارد چند اشكال ايجاد ميكند.بعلت عدم وجود حس، فرد وجود لوله را حس نميكند, بنابراين خطر صدمه زدن به مخاط روده وحتي سوراخ کردن روده وجود دارد.درصورت وجود بواسير، بخصوص در داخل راست روده امكان آسيب زدن به آن و ايجاد خونريزي وجود دارد.ممكناست اسفنكتر مقعد بيش از حد كشيده شده وخاصيت انقباضي خود را از دست بدهد.مقادير زياد تنقيه بخصوص مواد تحريك كننده ممكن است باعث ديس رفلكسي خود مختار شود. درصورتي كه مايع تنقيه شده خيلي گرم باشد ميتواند باعث سوختن مخاط راست روده شود.

اگر انجام تنقيه ضروري است بايد به نكات زير توجه شود :
بعلت وضعيت قرارگيري روده بزرگ, بهتراست تنقيه درحالي انجام شود كه فرد به سمت چپ خود خوابيده است. از سوند روده اي كه بخوبي با ژل لغزنده (لوبريكانت) آغشته شده است، استفاده شود. به هيچ وجه نبايد سوند را با مقاومت وارد کرد. زيرا خطر سوراخ کردن روده وجود دارد. مايع بايد آرام داخل شود. نبايد هيچ فشاري وارد شود وبايد مايع تنها توسط فشار جاذبه وارد روده شود. بهتر است از خاصيت جاذبه استفاده شود و از سرنگ براي فرستادن مايع استفاده نگردد.حجم مايع داخل شده درهر بار تنقيه نبايد بيشتر از 500 سيسي باشد. بايد راست روده بطور مكرر با انگشت معاينه شود و درصورت نياز, مدفوع موجود در راست روده با انگشت تخليه شود.

اگر تنقيه به موقع ودرصورت ضرورت انجام شود، مفيد است. ولي درصورت انجام آن بصورت ناصحيح باعث ايجاد مشكلات بيشتري ميشود.
وسايلي جهت شستشوي خودكار روده درحال ساخته شدن ميباشند كه هنوز وارد بازار نشدهاند.
داروهائی که می توانند باعث يبوست گردند
داروهاي ضد اسپاسم مثانه(اكسي بوتينين،پروبانتيلين)
داروهاي ضد اسپاستيسيتي(دانترولن سديم)
داروهاي ضد درد(داروهاي مخدر)
داروها ي ضد سرفه حاوي كدئين
داروهاي ضد افسردگي وآرامبخش
داروهاي ضد پاركينسون
داروهاي ضد حساسيت(آنتي هيستامين)
داروهاي ضداسيد كه فقط حاوي آلومينيوم ميباشند
داروهاي مدر
داروهاي ضد فشار خون
داروهاي ضد كلسترول
داروهائي كه ممكن است باعث اسهال شوند
آنتي بيوتيكها
داروهاي مسهل
داروهاي ضد اسيد حاوي منيزيوم (مثل شير منيزي)