همی پلژی نوعی بیماری است که در اثر آسیب مغزی یا آسیب نخاعی ایجاد می شود و به فلجی در یک طرف بدن می انجامد. این بیماری باعث ضعف، مشکلات مربوط به کنترل عضلات و سفتی عضلات می شود. میزان علائم همی پلژی بسته به محل و میزان آسیب دیدگی متفاوت است. اگر همی پلژی قبل از تولد، هنگام تولد یا در 2 سال اول زندگی ایجاد شود، به عنوان همی پلژی مادرزادی شناخته می شود؛ اما اگر بعداً ایجاد شود، به نام همی پلژی اکتسابی شناخته می شود. همی پلژی پیشرفتی ندارد و پس از شروع این اختلال علائم بدتر نمی شوند.

متخصصین کاردرمانی (OTs) به بیماران مبتلا به همی پلژی کمک می کنند تا توانایی خود را در انجام وظایف زندگی روزمره بهبود بخشند. در ادامه به بررسی دلایل بروز همی پلژی و گزینه های رایج درمانی آن می پردازیم.

علل همی پلژی

اصلی ترین عامل همی پلژی، آسیب به مغز است، بنابراین هر شرایطی آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد ممکن است در نهایت به همی پلژی منتهی شود.

1- فلج مغزی

شایع ترین دلیل همی پلژی در کودکان فلج مغزی است. کودکانی که از این مشکل رنج می برند معمولاً می توانند تمامی مراحل رشد حرکتی را طی کنند. هر چند ممکن است این اتفاق با کمی تأخیر رخ بدهد. طول عمر کودکان فلج مغزی در این مورد معمولاً طبیعی است و اگر مشکل دیگری نداشته باشند می توانند همانند یک فرد سالم عمر کنند. بر اساس تحقیقات انجمن پزشکی آمریکا (AMA)، عوامل متعددی وجود دارد كه می توانند در ایجاد همی پلژی نقش داشته باشند. این عوامل می تواند شامل عفونت مادر یا جفت، هیدروکسی در هنگام تولد، بیماری های مادرزادی قلبی، سکته مغزی و ناسازگاری خونی بین مادر و نوزاد باشد.

2- سکته مغزی

سکته مغزی هم شایع ترین دلیل همی پلژی در بزرگسالان است که سالانه میلیون ها نفر را در جهان مبتلا خواهد کرد. سکته مغزی باعث از دست رفتن بسیاری از مهارت هایی خواهد شد که فرد قبلاً کسب کرده است. در صورتی که میزان آسیب کم بوده و درمان به موقع برای فرد فراهم شود امکان راه رفتن و بازگشت به زندگی بالا است. در غیر این صورت ممکن است فرد نتواند بسیاری از فعالیت های قبلی را انجام دهد.

3- عفونت های مغزی

عفونت های مغز باعث آسیب به قشر مغز خواهند شد. عفونت مغزی عموماً ناشی از باکتری ها است؛ اما در برخی از موارد ممکن است قارچ ها یا ویروس ها چنین مشکلی را ایجاد کنند. مننژیت، آنسفالیت و عفونت های دیگر مغز می توانند باعث همی پلژی شوند. عفونت های دوران بارداری در مادر می تواند باعث صدمه به مغز کودک شده و منجر به این بیماری گردد. واسکولیت التهاب خون یا عروق لنفاوی نیز گاهی اوقات منبع این مشکل است.

4- ژنتیک

کمتر بیماری پیدا می شود که اثری از ژنتیک در آن دیده نشود. همی پلژی هم از این قاعده مستثنی نیست. یک جهش بسیار نادر در ژن ATP1A3 می تواند باعث ایجاد وضعیتی به نام همی پلژی متناوب در کودکان شود. این مشکل باعث ایجاد علائم موقتی همی پلژی می شود که می آیند و می روند. این اختلال از هر 1 میلیون نفر 1 نفر را تحت تأثیر قرار می دهد.

5- ضربه مغزی

ضربه ناگهانی به سر می تواند آسیب به مغز را به دنبال داشته باشد. در بیشتر موارد این ضربه ها دائمی خواهد بود. در صورتی که این ضربه یک طرف از مغز را درگیر کند به همی پلژی منجر خواهد شد. مهم ترین دلایل ضربه مغزی عبارتند از تصادف، آسیب های ورزشی و حمله و درگیری های شخصی.

6- تومور مغزی

آخرین موردی که می تواند اختلالات همی پلژیک را به دنبال داشته باشد، چیزی نیست جز تومور مغزی. با بزرگ تر شدن اندازه تومور عموماً علائم همی پلژی هم افزایش پیدا خواهد کرد. این حالت جزء معدود مواردی است که همی پلژی در آن پیشرونده خواهد شود.

علائم همی پلژی

بسته به نوع و شدت این بیماری، می تواند علائم مختلفی را داشته باشد؛ اما می توان گفت علائم رایج و معمول این عارضه به این صورت است:

• ضعف عضلات و یا سفت شدن عضلات در یک طرف بدن
• اسپاسم عضلات یا منقبض شدن دائم یک عضله
• داشتن ضعف در مهارت های حرکتی ساده و ظریف
• تجربه مشکلات در راه رفتن
• عدم تعادل یا تعادل کم
• مشکلات درگرفتن و نگه داشتن وسایل و اشیا

افراد مستعد همی پلژی

مواردی وجود دارند که می توانند خطر به دنیا آمدن با فلج مغزی را افزایش دهند. این موارد عبارتند از:

• تولد زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری)- بخصوص کودکانی که در هفته ی سی و دوم یا زودتر به دنیا می آیند بیشتر در خطر هستند.
• کمبود وزن در هنگام تولد
• بارداری دو یا چند قلو
• سن مادر ۳۵ سال یا بیشتر باشد.
• مادر به طور غیر عادی دارای فشار خون پایین یا بالا باشد.

انواع همی پلژی

موارد زیر جزئی از اختلالات حرکتی هستند که می توانند باعث بروز علائم همی پلژی شوند.

• همی پلژی صورت

افراد مبتلا به همی پلژی صورت، فلجی عضلات را در یک طرف صورت خود تجربه می کنند. همی پلژی صورت ممکن است با همی پلژی جزئی در سایر قسمت های بدن همراه باشد.

• همی پلژی نخاعی

همی پلژی نخاعی به نام سندرم براون-سیکارد نیز شناخته می شود. در این بیماری یک طرف نخاع دچار آسیب شده که منجر به فلجی در همان طرف بدن می شود. همچنین باعث از بین رفتن احساس درد و دما در طرف مقابل بدن می شود.

• همی پلژی طرف مقابل

این نوع همی پلژی اشاره به فلج در طرف مقابل بدن و قسمتی است که آسیب مغزی در آن رخ می دهد.

• همی پلژی اسپاستیک

همی پلژی اسپاستیک نوعی فلج مغزی است که عمدتاً در یک طرف بدن تأثیر می گذارد. ماهیچه های طرف آسیب دیده دائماً منقبض یا دچار اسپاسم هستند.

• همی پلژی متناوب دوران کودکی

همی پلژی متناوب دوران کودکی معمولاً در کودکان کمتر از 18 ماه رخ می دهد. این نوع همی پلژی یک یا هر دو طرف بدن را به طور مکرر تحت تأثیر قرار می دهد.

• همی پارزی و همی پلژی

همی پارزی و همی پلژی اغلب به طور متناوب مورد اتفاق می افتند و علائم مشابهی ایجاد می کنند. فرد مبتلا به همی پارزی ضعف یا فلج جزئی در یک طرف بدن خود را تجربه می کند. فرد مبتلا به همی پلژی ممکن است یک فلج کامل در یک طرف بدن خود را تجربه کند و همچنین ممکن است در صحبت کردن یا نفس کشیدن دچار مشکل شود.

• همی پلژی و فلج مغزی

فلج مغزی یک اصطلاح گسترده تر از همی پلژی است و شامل انواع مختلف اختلالاتی می شود که بر ماهیچه ها و حرکت شما تأثیر می گذارد. فلج مغزی یا قبل از تولد یا در چند سال اول زندگی ایجاد می شود. بزرگسالان دچار فلج مغزی نمی شوند؛ اما فرد مبتلا به فلج مغزی ممکن است با افزایش سن متوجه علائم آن شود. شایع ترین علت بیماری همی پلژی در کودکان سکته مغزی است که در رحم رخ می دهد.

آیا بیماری همی پلژی درمان دارد؟

مانند دیگر بیماری های سی پی و فلج مغزی در زمان حال حاضر درمان قطعی و همیشگی برای این عارضه وجود ندارد. اگرچه می توان با روش های مختلف مانند جراحی، ارتوپدی، تجویز اسپیلنت و بریس، داروهای تشنج، درمان با روش یکپارچگی حسی، فیزیوتراپی و کاردرمانی به درمان نسبی این عارضه پرداخت. همچنین روش های متفرقه اما مفیدی مانند ماساژ درمانی و یوگا نیز می تواند به این بیماران کمک کند.

تشخیص همی پلژی

تشخیص این بیماری تا حد زیادی تحت تأثیر بیماری اصلی است که آن را به وجود آورده است. برای نمونه در کودکان سی پی این اختلال قبل از یک سالگی تشخیص داده خواهد شد؛ چرا که خانواده متوجه غیر طبیعی بودن رشد و حرکات کودک خواهد شد یا در فردی که دچار سکته مغزی می شود چون عموماً کار فرد به بیمارستان و بستری شدن کشیده خواهد شد، فرد پس از ترخیص به وضوح در یک طرف از بدن خود دچار اختلال شده است. در کنار آن استفاده از روش های تصویر برداری مانند CT scn و MRI جهت تشخیص محل و میزان آسیب بسیار کمک کننده خواهد بود. همچنین برخی از تست های ساختار یافته وجود دارند که به تشخیص بهتر و درجه بندی میزان درگیری کمک خواهند کرد.

عوارض همی پلژی

اسپاسم در عضلات پشت ساق از جمله عواملی است که این بیماری دارد و منجر به کشیده شدن پا روی زمین و پنجه روی در کودک می گردد. مشکلات بینایی نیز ممکن است در کودکان همی پلژی ایجاد شود. تشنج نیز از جمله عوارضی است که ممکن است ایجاد شود.

درمان همی پلژی بزرگسالان

درمان فیزیکی و توانبخشی درمان استاندارد فلج همی پلژی می باشد که هدف اصلی این درمان تقویت عضلات ضعیف و جلوگیری و مهار اسپاسم می باشد، درمان های متفرقه از جمله ماساژ و یوگا کمک کننده هستند؛ اما درمان اصلی این نوع CP صرفاً کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی می باشد. همی پلژی یک اختلال داخلی در مغز است و اثر آن مانند جای یک زخم برای همیشه روی مغز بدن باقی خواهد ماند، بنابراین نباید انتظار بهبودی کامل را از روش های درمانی داشته باشیم. روش های زیر رایج ترین درمان هایی هستند که برای همی پلژی تجویز می شوند:

1- دارو درمانی

در مورد همی پلژی دارو درمانی ممکن است نتیجه خاصی به دنبال نداشته باشد؛ اما در برخی از موارد برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری لازم و ضروری است. برای نمونه در 3 ساعت اولیه پس از سکته مغزی می توان از داروهایی موسوم به فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (tpa) استفاده کرد که امکان بهبودی کامل را بسیار بالا خواهد برد. یا در برخی از موارد استفاده از شربت پیراستام به عنوان داروی ضد تشنج در کودکان فلج مغزی کمک خواهد کرد که وضعیت فرد ثابت باقی بماند.

2- جراحی

در برخی از موارد که آسیب گسترده بوده و در حال انتشار باشد ممکن است استفاده از روش های جراحی مغز در دستور کار قرار بگیرد. جلوگیری از خونریزی مغزی یا باز کردن یک رگ مغزی می تواند هدف اینگونه جراحی ها باشد. برخی از جراحی ها مانند جراحی تاندون آشیل ممکن است با هدف افزایش طول تاندون و پس از انجام سایر مداخلات صورت بگیرد.

3- گفتاردرمانی

در برخی از موارد همی پلژی مشکلات گفتاری را به دنبال خواهد داشت. حتی اختلال در بلع و تنفس هم دور از انتظار نمی باشد. گفتاردرمانی در همی پلژی روی بهبود مهارت های گفتاری، رفع اختلالات بلع، کاهش آبریزش دهان، بهبود تنفس و مواردی از این قبیل کار خواهد کرد تا فرد بتواند به زندگی عادی خود برگردد.

5- فیزیوتراپی

در روند طبیعی درمان همی پلژی، فیزیوتراپی به عنوان یک درمان غیر قابل جایگزین وجود خواهد داشت. تمرکز فیزیوتراپی در درمان این افراد روی کاهش اسپاستیسیتی، افزایش دامنه حرکتی و تقویت عضلات متمرکز خواهد بود. فیزیوتراپی روی تک تک اجزای حسی و حرکتی فرد کار خواهد کرد. فیزیوتراپی در اطفال در کنار فیزیوتراپی بزرگسالان می تواند هم فلج مغزی و هم سکته مغزی را تحت پوشش خواهد داد.

6- کاردرمانی

کاردرمانی شباهت های زیادی به فیزیوتراپی دارد. با این حال، تمرکز اصلی یک کاردرمانگر بیشتر بر کمک به افراد برای از سرگیری زندگی عادی روزمره است تا صرفاً بهبود علائم بیماری. در جایی که یک فیزیوتراپیست ممکن است برای جلوگیری از آتروفی روی تمرینات قدرتی تمرکز کند. هم کاردرمانی جسمی و هم کاردرمانی ذهنی می تواند روی مشکلات همی پلژی کار کند. برای نمونه کاردرمانی جسمی روی آموزش فعالیت های روزمره زندگی کار خواهد کرد و کاردرمانی ذهنی روی تقویت حافظه، شناخت و باز آموزی توانایی حل مسئله کار خواهد کرد.

روشهای طب فیزیکی برای فلج مغزی همی پلژی

فیزیوتراپی

توان بخشی فلج مغزی شامل درمان های بلند مدت فیزیوتراپی می شود. این تمرینات فیزیوتراپی معمولاً با هدف افزایش دامنه حرکتی و با تمرکز بر توانایی انجام حرکات اصلی و پایه در بدن است. تکنیک های مختلفی در این زمینه در علم فیزیوتراپی وجود دارند از جمله تکنیک بوبات (Bobath). تمرکز تکنیک بوبات بر روی تقویت انجام حرکات داوطلبانه و خودخواسته از سوی کودک و بهبود تدریجی وضعیت فیزیکی او است. طی انجام درمان های فیزیوتراپی ممکن است از وسایل کمکی مانند ویلچر، واکر و آتل های مخصوص استفاده شود و به کودک آموزش داده شود که چگونه از آنها استفاده کند تا بیشترین توانایی حرکتی را داشته باشد.

بیوفیدبک

بیوفیدبک یکی دیگر از درمان های فیزیوتراپی رایج برای فلج مغزی است که در آن از دستگاه های خاصی برای توسعه مهارت های بخشهای خاصی از بدن استفاده می شود. در این روش الکترود های دستگاه به عضلات مختلف بدن متصل می شوند و با ایجاد واکنش عضلانی، دستگاه از طریقی مانند بوق زدن یا چشمک زدن به شخص بازخورد (فیدبک) می دهد. در واقع دستگاه به شخص کمک می کند ارتباط قوی تری روی عضلات خود داشته باشد و بتواند آنها را بهتر کنترل کند. کودکان مبتلا به فلج مغزی با کمک بیوفیدبک می توانند عضلات بیش فعال (دارای گرفتگی) خود را کنترل کنند و هماهنگی حرکتی بیشتری پیدا کنند.

کار درمانی

کاردرمانی به منظور تنظیم دقیق مهارت های حرکتی اساسی در کودک انجام می شود. مهارت هایی که در کاردرمانی روی آنها تمرکز می شوند، مهارت هایی هستند که به کودک کمک می کنند بیشتر به عنوان فردی مستقل عمل کند و برای انجام کارهای خود کمتر به دیگران وابسته باشد. برای مثال برخی فعالیت هایی که در کاردرمانی تمرین می شوند عبارتند از: پوشیدن لباس، شانه کردن موها، مسواک زدن، درست نوشیدن، نوشتن و بسیاری دیگر از فعالیت های اساسی روزمره.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانی و توانبخشی زبانی معمولاً درمانی بلند مدت یا همیشگی است که توسط متخصص گفتار درمانی انجام می شود و ممکن است با کمک گرفتن از وسایل الکترونیکی یا مکانیکی باشد. توانایی صحبت کردن یکی از مهارت های اساسی برای کنترل کردن امور روزمره فرد است و خوشبختانه موارد موفقیت آمیز این درمان در بین بیماران فلج مغزی بسیار زیاد بوده است.

سایر درمان های توانبخشی

سایر درمان های توانبخشی برای فلج مغزی عبارتند از دارودرمانی مانند تزریق بوتاکس برای شل کردن عضلاتی که دچار اسپاسم هستند، برخی از انواع جراحی ها و استفاده از وسایل کمکی ارتوپدی از جمله ویلچر و بریس مخصوص پا و کفش های مخصوص. روش انجام توانبخشی با توجه به نوع و شدت فلج مغزی برای هر بیمار متفاوت است؛ اما به طور کلی در همه موارد، لازم است که بیمار به طور منظم و مداوم به مرکز توانبخشی مراجعه داشته باشد و وسایل و تجهیزات کمکی برای توانبخشی را تهیه کند.

فیزیوتراپی در بیماران همی پلژی

فیزیوتراپی یکی از مهم ترین انواع روش های درمانی برای فلج مغزی کودکان است. فیزیوتراپی اغلب اولین قدم در درمان فلج مغزی است. فیزیوتراپی فلج مغزی از تمرینات قدرتی و انعطاف پذیری، درمان حرارتی، ماساژ و تجهیزات ویژه برای استقلال بیشتر کودکان فلج مغزی استفاده می کند. میزان کمک فیزیوتراپی به شدت و نوع هر مورد فلج مغزی بستگی دارد. کودکان مبتلا به موارد خفیف CP ممکن است برای درمان بیماری خود فقط به فیزیوتراپی نیاز داشته باشند. در موارد شدیدتر، ممکن است در کنار سایر درمان ها یا داروها استفاده شود. شروع هر چه زودتر فیزیوتراپی معمولاً بهترین شانس را برای بهبودی به کودکان می دهد.

نسخه اصلی مطلب تعریف فلج مغزی همی پلژی را در سایت دکتر سلمان فلاح بخوانید.

---