ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار از جمله مشکلاتی هستند که می توانند تأثیرات جدی بر سلامت و کیفیت زندگی کودکان داشته باشند. این ناهنجاری ها که از تولد همراه با کودک هستند، شامل انواع مختلفی همچون هیپوسپادیاس، اپیسپادیاس و مثانه اکتوپیک می باشند. به طور کلی هر گونه اختلال در مجرای ادرار کودک که منجر به مسدود شدن یا کند شدن جریان ادرار شود، می تواند در نهایت با مبتلا شدن کودک به عفونت ادراری همراه باشد. علاوه بر آن انسداد جریان ادرار می تواند فشار داخل مثانه و کلیه ها را افزایش دهد و به مرور به این اندام ها آسیب برساند. تشخیص به موقع و درمان مناسب این ناهنجاری ها نه تنها می تواند به بهبود عملکرد مجرای ادرار کمک کند، بلکه نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و جلوگیری از عوارض طولانی مدت دارد. در این مقاله، به بررسی جامع انواع ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار، علل و عوامل مؤثر بر آنها، روش های تشخیص و درمان، و همچنین نکات کلیدی مراقبت های پس از درمان خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا با اطلاعات دقیق و به روز، بهترین راهکارهای درمانی را برای کودکان خود بشناسید و به کار بگیرید.

انواع ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

هیپوسپادیاس

پیشابراه لوله ای است که ادرار را از مثانه به سمت خارج از بدن تخلیه می کند.هیپوسپادیاس (Hypospadias) حالتی است که در آن سوراخ مجرای ادراری (پیشابراه) به جای آنکه در نوک آلت باشد در زیر آلت تناسلی قرار دارد. دلیل دقیق آن نا مشخص است؛ ولی در بعضی موارد ارثی است.

اپیسپادیاس

اپیسپادیاس یک نقص مادرزادی نادر در روزنه مجرای ادراری (لوله خروجی ادرار از مثانه) است. در پسران مبتلا به اپیسپادیاس، روزنه مجرای ادراری به جای سر آلت در بالای آلت قرار دارد.

مثانه اکتوپیک

مثانه اکتوپیک یک نقص مادرزادی است که مثانه و بخشهای اطراف آن در محلی نا به جا و به طور غیر طبیعی بیرون از بدن تشکیل میشود.

برگشت ادرار

برگشت ادرار یکی از اختلالات بسیار شایع سیستم ادراری محسوب می شود که طی آن ادرار از حالب به لگنچه کلیه بر می گردد. این ناهنجاری بسیار شایع می تواند باعث ایجاد عفونت های کلیوی، هیدرونفروز کلیه و دردهای خفیف تا شدید کلیوی شود.

قطر و ضخامت غیر نرمال مجرای ادرار

تغییر در ضخامت و اندازه قطر و ضخامت مجرای ادرار به حالب یکی دیگر از اختلالات مادرزادی سیستم ادراری است که می توان آن را توسط عکسبرداری تشخیص داد و با توجه به شرایط بیمار درمان مناسب را پیشنهاد کرد.

جابجایی خروجی حالب

از دیگر اختلالات مادرزادی سیستم ادراری می توان به جا به جایی خروجی حالب و شکل گیری نامناسب آن اشاره کرد که همین امر باعث می شود احتمال بیشتری برای ایجاد عفونت های مثانه به وجود آید. اگر عفونت در مثانه درمان نشود، سلامت کلیه ها تهدید خواهد شد.

تنگی مجرای ادرار

تنگی مادرزادی مجرای ادرار به باریک شدن مجرای ادرار گفته می شود. لوله ای که به مثانه متصل است و اجازه دفع ادرار را می دهد.

افتادگی مجرای ادرار (اورتروسل یا یورتروسل)

افتادگی مجرای ادراری یکی دیگر از اختلالات مادرزادی سیستم ادراری محسوب می شود و زمانی به وجود می آید که مجرای ادرار به داخل کانال واژن فشار وارد کند و طی آن کلیه، مثانه و حالب درگیر شوند. این عارضه باید در سریع ترین زمان ممکن درمان شود تا سلامت کلیه ها به خطر نیفتد.

مجرای ادرار مضاعف (مجرای ادرار اضافی)

به ندرت ممکن است کودکان با دو یا چند مجرای ادرار به دنیا بیایند. در این حالت معمولاً یکی از انشعابات ادراری به مثانه متصل است؛ ما گاهی اوقات امکان دارد همه آنها به مثانه یا به یکدیگر متصل شده باشند.

علل و عوامل مؤثر ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

• ژنتیک

یکی از مهم ترین علل ایجاد ناهنجاری های مادرزادی، انتقال ژن معیوب منتقل است. از آنجا که این ژن ها، برنامه ریز شکل اعضا هستند، پدر و مادر می توانند از عاملان محسوب شوند.

• عوامل محیطی

برخی از رفتارهای پر خطر، ریسک نقص هنگام تولد را به شدت افزایش می دهد. این موارد شامل استعمال سیگار، استفاده از مواد مخدر و نوشیدن الکل در حین بارداری است. عوامل محیطی دیگر مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی یا ویروس ها نیز خطر ناهنجاری را افزایش می دهند.

تشخیص ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

• تشخیص پیش از تولد

اکثر اختلالات مادرزادی مربوط به کلیه و مجاری ادرار پیش از تولد و در سونوگرافی هایی که در طی دوران باردرای انجام می شود قابل تشخیص می باشد. زمانی که این مشکلات در سونوگرافی جنین تشخیص داده شوند پزشکان به دقت میزان مایع آمنیوتیک را مورد بررسی قرار می دهند، مایع آمنیوتیک عمدتاً از ادرار جنین تولید می شود و هرگونه کاهش مایع آمنیوتیک می تواند نشانه ای از اختلال در مجاری ادرار نوزاد باشد.

• تشخیص پس از تولد

در مواردی که ناهنجاری های مجاری ادرار در طی دوران جنینی و توسط سونوگرافی تشخیص داده نشود، علائم دیگری در طی دوران نوزادی یا کودکی رخ می دهد که عبارتند از:

1. عفونت های دستگاه ادرار که در برخی موارد به صورت تب های مکرر و غیرقابل توضیح بروز داده می شود.
2. متورم شدن ناحیه شکم که به دلیل تخلیه نشدن کامل مثانه ایجاد می شود.
3. تورم در دست، پا، صورت (به خصوص اطراف چشم)
4. تهوع و استفراغ
5. از دست دادن اشتها
6. خستگی غیرعادی
7. عدم رشد متناسب با سن

سایر تصویربرداری هایی که برای تشحیص اختلالات مادرزادی در نوزادان و کودکان توصیه می شود عبارتند از:

• سونوگرافی
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• سیستوتروگرام

انواع درمان ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

درمان غیر جراحی

در برخی از موارد خفیف ممکن است نیاز به جراحی نباشد و درمان های محافظه کارانه کافی باشند. به عنوان مثال در ریفلاکس مجرای ادرار درمان آنتی بیوتیک جهت جلوگیری از عفونت دستگاه ادرار و درمان جراحی برای اتصال مجدد حالب به مثانه توصیه می شود؛ اما در درمان ناهنجاری هایی مانند هیپوسپادیاس معمولاً به عمل جراحی نیاز دارد، مگر اینکه شدت بروز این بیماری خیلی خفیف باشد.

درمان جراحی

• هیپوسپادیاس

درمان شامل عمل جراحی برای باز کردن خروجی آلت تناسلی در نوک آلت و در صورت لزوم راست کردن تنه ی آلت تناسلی است. در طول عمل جراحی، جراح با استفاده از پیوند بافت از پوست ختنه گاه به بازسازی کانال ادراری در موقعیت مناسب میپردازد و هیپوسپادیاس را اصلاح میکند. عمل جراحی معمولا بین یک تا سه ساعت طول می کشد و نیاز به بیهوشی عمومی دارد. به ندرت به جراحی دوم و سوم نیاز است.

• اپیسپادیاس

بیمارانی که وضعیت اپیسپادیاس (ترمیم آلت تناسلی و پیشابراه) آنها نسبت به سایرین شدیدتر است، باید عمل جراحی انجام دهند. جراحی ترمیمی برای بیماران اپیسپادیاس خفیف توصیه نمی شود. نوع جراحی با توجه به پیچیدگی های این ناهنجاری متفاوت است.

1. اولین مرحله درمان اپیسپادیاس، اصلاح تنگی مجرای خروجی ادرار است.
2. مرحله دوم شامل برطرف کردن کجی آلت (کوردی) و صاف کردن آن است.
3. مرحله سوم شامل جراحی یورتروپلاستی (ترمیم دیواره مجرای ادرار) می باشد.

همراه با جراحی چند مرحله ای هیپوسپادیاس، یک روش جراحی یک مرحله ای نیز برای اصلاح اپیسپادیاس مورد استفاده قرار می گیرد.

• مثانه اکتوپیک

جراحی، اصلی ترین درمان برای عارضه ی مثانه اکتوپیک است. اولین جراحی برای این بیماری زمانی اتفاق می افتد که نوزاد تازه متولد شده و فقط چند روز داشته باشد. این جراحی اولیه یک جراحی ترمیمی است که مثانه را در داخل بدن قرار می دهند تا عملکرد صحیحی داشته و طبیعی به نظر برسد. جراحی های اضافی ممکن است در صورت بزرگتر بودن کودک و کنترل مثانه که معمولا در حدود ۴ یا ۵ سالگی است انجام شود. این ممکن است در صورت لزوم شامل جراحی برای بازسازی دستگاه تناسلی و ترمیم استخوان های لگن باشد.

مراقبت های پس از جراحی ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

• مصرف مایعات فراوان توسط کودک
• لازم است که بعد از عمل جراحی، نوک مجرا را به وسیله پماد به طور مداوم چرب کرد تا از خشکی ناحیه مورد نظر پیشگیری کرد.
• رعایت بهداشت اصولی ناحیه تناسلی کودک و استفاده از پوشک خشک و تمیز نقش مهمی در جلوگیری از بروز عفونت های احتمالی بعد از جراحی تنگی مجرا کودکان دارد.

عوارض احتمالی ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

• مشکلات در باروری و عملکرد جنسی
• ظاهر غیر طبیعی آلت تناسلی پسران و آقایان
• انحنای غیرطبیعی آلت تناسلی
• ایجاد مشکل برای کودک در یادگیری استفاده از توالت
• اختلال در دفع ادرار در کودکان
• برگشت ادرار در کلیه که خود باعث عوارض و بیماری های کلیوی می شود.
• بی اختیاری و نشت ادرار در کودکان مبتلا به اپیسپادیاس شایع است.
• به دنبال دفع ادرار به شکل نادرست، فرد مبتلا به بیماری های عفونی دستگاه ادراری می شود.

پیشگیری از ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار

توصیه های دوران بارداری

• زنان باید در دوران بارداری و بعد از آن از مصرف الکل، مواد مخدر و تنباکو خودداری کنند. آنها همچنین باید در مصرف برخی داروها احتیاط کنند. برخی از داروهایی که به طور معمول بی خطر هستند، در صورت مصرف توسط یک زن باردار می توانند باعث نقص های مادرزادی جدی شوند. در مورد داروهایی که ممکن است مصرف کنید، از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل ها، با پزشک خود مشورت کنید.
• حفظ وزن سالم همچنین به کاهش خطر عوارض دوران بارداری کمک می کند.
• زنان مبتلا به بیماری های قبلی مانند دیابت باید مراقبت های ویژه ای برای مدیریت سلامت خود داشته باشند.
• شرکت در قرارهای منظم قبل از زایمان بسیار مهم است. اگر حاملگی شما پرخطر در نظر گرفته شود، پزشک می تواند غربالگری قبل از تولد اضافی را برای شناسایی نقایص انجام دهد. بسته به نوع نقص، پزشک ممکن است بتواند قبل از تولد نوزاد آن را درمان کند.

مشاوره ژنتیک

یک مشاور ژنتیک می تواند به زوج هایی که سابقه خانوادگی نقص یا سایر عوامل خطرزا برای نقایص مادرزادی دارند، کمک فراوانی نماید. مشاوران ژنتیک می توانند با ارزیابی سابقه خانوادگی و سوابق پزشکی، احتمال تولد نوزاد شما با نقص را تعیین کنند. آنها همچنین ممکن است آزمایش هایی را برای تجزیه و تحلیل ژن های مادر، پدر و نوزاد درخواست نمایند.

نسخه اصلی مطلب روش های درمان ناهنجاری های مادرزادی مجرای ادرار را در سایت دکتر مجید حقیقت بخوانید.

---