بیماری سالک از طریق انگلی به نام لیمونشیاز ایجاد می شود. این انگل در داخل بدن پشه خاکی ماده زندگی می کنند. حشره مذکور بیشتر در محیط های مرطوب و در ماه های گرم سال از غروب تا طلوع آفتاب فعالیت می کند. حیوانات اهلی مانند سگ می توانند محیط مناسبی برای رشد و زندگی این نوع از انگل باشند. همچنین نوع انگل از طریق انسان به پشه خاکی و پشه خاکی به انسان منتقل می شود. این بیماری توسط برخی گونه های پشه خاکی ماده منتقل می شود. اصلی ترین نشانه ی این بیماری زخم های پوستی بدون درد هستند. علائم پوستی این بیماری ممکن است تنها یک یا دو هفته پس از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی، بروز کنند؛ اما در مواردی ممکن است، بروز علائم بیماری ماه ها یا سال ها طول بکشد.

علت ابتلا به بیماری سالک

عفونت های سالک توسط بیش از ۲۰ نوع انگل لیشمانیا ایجاد می شوند. انگل ها موجودات میکروسکوپی هستند که در بدن یک جاندار زنده ی دیگر (به نام میزبان مانند انسان) زندگی می کنند و برای زنده ماندن مواد غذایی موردنیاز خود را از بدن وی به دست می آورند. لیشمانیا توسط نیش پشه ی خاکی آلوده به انسان یا دیگر جانوران مخصوصاً سگ منتقل می شود. پشه های خاکی بسیار کوچک بوده و هیچ صدایی تولید نمی کنند. در برخی از مواقع ممکن است نیش آنها دردناک باشد؛ ولی در اکثر موارد نیش آ نها بدون درد بوده و شخص متوجه آن نمی شود. پشه های خاکی بیشترین فعالیت را از زمان غروب تا طلوع آفتاب دارند.

علائم بیماری سالک

• در اغلب موارد بیماری سالک موجب تشکیل یک یا چند زخم پوستی می شود.
• زخم در مراحل اولیه به شکل یک جوش کوچک است که اطراف آن تا قطر دو سانتی متر قرمز است. بعد از چند هفته این جوش ها تیره رنگ می شوند و اطراف آنها زخم های تشکیل می شود که دارای مرز مشخص است و دهانه زخم در مرکز آن قرار دارد.
• زخم ها ممکن است مرطوب و عفونی باشند یا این که خشک باشند و روی آنها پوسته پوسته شود.
• این زخم ها معمولاً در نواحی از بدن ایجاد می شوند که شخص آن را با لباس نمی پوشاند (و در معرض نیش حشره است)، خصوصاً در صورت و دست و پا.
• بعد از گزیده شدن توسط حشره ممکن است بلافاصله این زخم ها ایجاد شوند و در مواردی نیز ممکن است، بیماری هفته یا ماه ها در مرحله کمون باشد و سپس زخم ها ایجاد شوند.
• در برخی موارد ممکن است عفونت اسپوروترکوئید در اندام های دیگر از جمله غدد لنفاوی جلدی نیز گسترش پیدا کند.

افراد در معرض خطر ابتلا به سالک

• این بیماری در کودکان و نوجوانان بیشتر شایع است.
• در بزرگسالان، این بیماری بیشتر در میان زنان شایع است.
• سوءتغذیه و سطح پایین سلامتی فرد نمی تواند تأثیری در بروز بیماری سالک و شکل گیری زخم ها داشته باشد؛ اما این عوامل در چگونگی پیشروی بیماری تأثیر بسیار مهمی دارند.
• افرادی که زخم های کوچکی در پاهایشان دارند و با وجود این زخم ها، پایشان با آب یا گل آلوده در تماس است.

انواع سالک

این بیماری در سه نوع طبقه بندی می شود:

• سالک پوستی: این عارضه شایع ترین نوع این بیماری بوده و پوست بدن انسان را درگیر می کند.
• سالک پوستی مخاطی: این نوع، بینی و دهان و دیگر سطوح مخاطی را به همراه پوست بدن درگیر می کند.
• سالک احشایی: این نوع، شکل شدیدی از بیماری است. در این نوع، اندام و احشای داخلی بدن به همراه پوست درگیر می شوند. به این نوع از بیماری، کالا آزار نیز گفته می شود.

تشخیص سالک از جوش

تشخیص سالک بر اساس سوابق پزشکی فرد و معاینات وی همراه با آزمایش های مخصوص انجام می شود. بیمار در معاینه ی فیزیکی علائمی از ابتلا به سالک را نشان می دهد. ازجمله این علائم می توان به بزرگ شدن کبد و طحال اشاره کرد. غده های لنفی نیز ممکن است بزرگ شده باشند. وجود زخم های پوستی در محل گزش پشه ی خاکی و یا مناطق دیگر بدن ممکن است در همه ی انواع بیماری به چشم بخورد. بااین حال در سالک احشایی بیمار به کم خونی، تب، کاهش وزن، کم پشت شدن مو و ناراحتی در ناحیه ی شکم و غیره نیز مبتلا خواهد بود.

درمان بیماری سالک

در صورتی که تعداد زخم ها کم باشد، از روش درمان موضعی استفاده می شود. در این روش ترکیب آنتیموان (سدیم سابگلوکونات یا گلوکانتیم lOOmg/ml) یا مپاکرین هیدروکلراید (۲ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر آب مقطر) در داخل زخم تزریق می شود. این تزریقات با وجودی که دردناک هستند، به فاصله سه روز و برای ۶ تا ۸ بار تکرار می شود. در برخی موارد که شخص برای بار دوم است که به انگل آلوده می شود، ممکن است بیماری او مزمن شود. در این موارد علاوه بر تزریق آنتیموان از آنتی بیوتیک نیز برای درمان و از بین بردن جای سالک استفاده می شود.

در صورتی که تعداد زخم های سالک بسیار زیاد باشد و احتمال پاسخگویی زخم ها به تزریق موضعی، پایین باشد، ماده ی تیومالات سدیم با دوز ۲۰ mg IIM به صورت یک روز در میان به بیمار تزریق شود. یکی دیگر از مواد آنتیموان سه ظرفیتی که برای درمان سالک تزریق می شود، استیبوفن است که به صورت عضلانی تزریق می شود. حدود ۳ تا ۵ میلی لیتر از این دارو به صورت یک روز در میان برای برطرف كردن لک صورت ناشی از سالک به بیمار تزریق می شود و این تزریقات ۸ تا ۱۰ بار انجام می شود.

سدیم آنتیمونی گلوکونات نیز داروی دیگری است که به صورت وریدی و با دوز ۶۰۰ میلی گرم در روز و به مدت ۱۰ روز تزریق می شود و به خصوص برای درمان زخم های متعدد، مفید است. اخیراً مشخص شده که تزریق داروی کتوکونازول با دوز ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم در هر روز برای مدت ۴ تا ۶ هفته نیز می تواند نتایج خوبی در درمان سالک به همراه داشته باشد.

تزریق کورتیکواستروئید

برای درمان برخی از زخم های کلوئید از روش تزریق کورتیکواستروئید استفاده می شود. برای کاهش هر گونه تورم (التهاب) در جای زخم و مسطح کردن آن، تزریق های کوچک و متعددی در محل جای زخم انجام می شود. بسته به نوع جای زخم، ممکن است لازم باشد تزریق تکرار شود. تزریق ها معمولاً در سه نوبت، در فواصل چهار تا شش هفته ای، انجام می شوند تا واکنش بدن نسبت به آنها ارزیابی شود. گاهی اوقات اگر جای زخم در حال بهبودی باشد، درمان برای چندین ماه ادامه

درم ابریژن

با سایش سطح پوست نیز میتوان اسکارهای برآمده، فرورفته یا هیپرپیگمانته را درمان کرد. در این روش بافت، رنگ و عمق اسکارها تغییر داده می شود که این باعث میشود آنها در بافت اطرافشان محو می شوند. در اینجا تکنیک پاکسازی به نوع ضایعه پوستی بستگی دارد. هدف این روش، هم سطح کردن هرگونه پستی و بلندی پوست با بافت اطراف آن است. عمق درم ابریژن به عمق اسکار بستگی دارد.

عمل جراحی

گاهی اوقات عمل جراحی می تواند ظاهر جای زخم را بهبود بخشد. از این روش می توان برای موارد زیر استفاده کرد:

• تغییر موقعیت جای زخم
• تغییر اندازه و یا شکل جای زخم
• آزاد کردن جای زخم های سفت و محکمی که در نزدیکی مفاصل قرار دارند و می توانند حرکت مفاصل را محدود کنند
• ترمیم جای زخم با لیزر

این روش درمانی منجر به حذف سلول های رنگدانه روی پوست قدیمی می شود و در عین حال با نفوذ زیاد به پوست عمیق تر جای زخم ها و چین و چروک های نمایان را کاهش می دهد. در هر جلسه لیزردرمانی 20 تا 25 درصد از سطح پوست مورد هدف قرار می گیرد. تعداد جلسات درمانی توصیه شده بین 3 تا 6 جلسه است و به مشکل پوستی و شدت بیماری بستگی دارد. عموماً جلسات درمانی با فاصله های چهارهفته ای انجام می شوند و نتایج بهینه تقریباً دو تا سه ما پس از درمان نمایان می شوند.

طول درمان سالک

سالک خشک یا شهری که توسط گونه انگل لیشمانیا تروپیکا ایجاد می شود. در این نوع پس از یک دوره کمون بیش از دو ماه، ندول کوچکی درمحل گزش به رنگ قرمز قهوه ای ظاهر می شود و بتدریج طی 6 ماه بزرگتر می شود و معمولاً در مرکز آنها زخم سطحی ایجاد می شود و دلمه می بندد. در صورت عدم درمان معمولاً طی 12-8 ماه ضایعه روبه بهبودی می رود و از خود جوشگاه به جای می گذارد دوره زمانی این نوع سالک از نوع مرطوب طولانی تر است.

سالک مرطوب یا روستایی توسط گونه لیشمانیا ماژور ایجاد می شود. در این بیماری پس از دوره کمون کمتر از دو ماه در محل گزش دانه جوش مانندی ایجاد می شود. طی 3-2 ماه زخم بزرگتر شده و گاهی اطراف آن ندول های کوچک و متعدد ظاهر می شود که از عوارض این بیماری محسوب می شود. گاهی ممکن است انگل از طریق مسیر لنفاتیک گسترش پیدا کند. بهبود معمولاً طی 6-2 ماه دیده می شود و جوشگاهی از آن باقی می ماند.

عوارض سالک

سالک می تواند باعث چندین عارضه ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:

• بد شکل شدن بدن
• آسیب به سیستم ایمنی

خونریزی در سالک احشایی می تواند عارضه های جدی تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به کبد
• آسیب به طحال
• آسیب به سیستم ایمنی بدن

افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.

پیشگیری از سالک

هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه ی خاکی می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• لباس هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب های بلند بپوشید.
• از کرم های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. مؤثرترین کرم های ضد حشره، کرم های حاوی DEET هستند.
• در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره کش بزنید.
• در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه ها نمی توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.
• هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتماً از توری در و پنجره و سیستم تهویه ی هوا استفاده کنید.
• قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتماً پشه بند، اسپری حشره کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.

نسخه اصلی مطلب بیماری سالک چیست و چه علائمی دارد؟ را در سایت دکتر رامین مدرسی بخوانید.

---