اسپرم، به سلول های جنسی موجود مذکر می گویند که در غده های جنسی تولید می شود. تولید اسپرم فرایندی پیچیده است و به عملکرد طبیعی بیضه ها و هم چنین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز نیاز دارد. هیپوتالاموس و هیپوفیز هورمون هایی تولید می کنند که باعث تولید اسپرم می شود. هنگامی که اسپرم در بیضه تولید می شود لوله های ظریفی آنها را حمل می کنند تا زمانی که با مایع منی مخلوط شود و از آلت تناسلی خارج شوند. وجود مشکل در هریک از این سیستم ها می تواند بر تولید اسپرم تأثیر گذار باشد. کم بودن تعداد اسپرم به این معنی است که در مایع منی تعداد اسپرم کمتر از حد نرمال است. تعداد کم اسپرم اولیگواسپرمی نامیده می شود. اگر 15 میلیون اسپرم در هر میلی لیتر مایع منی داشته باشید، تعداد اسپرم شما کمتر از حد نرمال است. تعداد کم اسپرم احتمال باروری تخمک همسرتان در یک بارداری را کاهش می دهد.

چه چیزی باعث کم شدن اسپرم مرد میشود؟

کمبود اسپرم می تواند علل احتمالی بسیار مختلفی داشته باشد برخی از این علل عبارتند از:

• واریکوسل: واریکوسل بیضه به معنای تورم عروقی است که از بیضه خارج می شوند.
• عفونت: برخی از عفونت ها می توانند موجب اختلال در تولید اسپرم، تأثیر بر سلامت اسپرم ها یا ایجاد زخم هایی شوند که راه خروج اسپرم را مسدود می کند.
• مشکلات انزال: انزال پسگرد زمانی رخ می دهد که در زمان ارگاسم، مایع منی به جای خروج از سر آلت وارد مثانه می شود. مصرف برخی داروهای خاص مانند داروهای فشار خون به نام آلفا بلوکرها نیز می تواند موجب بروز مشکلات انزالی شود.
• آنتی بادی هایی که به اسپرم ها حمله ور می شوند: آنتی بادی های ضداسپرم، سلول های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن هستند که به اشتباه اسپرم ها را به عنوان عامل مضر شناسایی کرده اند و به آنها حمله می کنند.
• تومور: سرطان و حتی توده های غیر سرطانی خوش خیم می توانند بر ارگان های تولید مثل مردانه اثر بگذارند.
• بیضه پنهان: در حین شکل گیری جنین بیضه ها در داخل کشاله ران قرار دارند و سپس از داخل شکم به داخل کیسه بیضه ها پایین می آیند. در برخی از موارد، بیضه ها از داخل شکم پایین نمی آیند و وارد کیسه بیضه نمی شوند.
• عدم تعادل هورمونی: غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و بیضه ها هورمون هایی ترشح می کنند که برای تولید اسپرم ضروری هستند. تغییر در روند ترشح این هورمون ها و همچنین اختلال در سایر غدد مانند تیروئید و آدرنال می تواند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کند.
• اختلال در مجرا های انتقال دهنده اسپرم: مجراهای متعددی اسپرم ها را از خود عبور می دهند. این مجراها بر اثر علل مختلفی ممکن است مسدود شوند. علل احتمالی انسداد این مجراها عبارتند از آسیب جراحی، سابقه عفونت، آسیب یا ضربه، رشد غیر طبیعی بیضه ها و کیست فیبروزی یا سایر بیماریهای ارثی.
• بیماری سلیاک: بیماری سلیاک یک مشکل گوارشی است که بر اثر حساسیت به گلوتن ایجاد می شود. بیماری سلیاک می تواند موجب ناباروری مردان شود.
• اختلالات کروموزومی مانند سندرم کلاین فلتر که رد آن شخص به جای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y، دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارد. این بیماری موجب شکل گیری ناقص سیستم تولید مثل مردانه می شود.
• مواد شیمیایی صنعتی: قرارگیری مکرر و مداوم در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن، تولوئن، زایلن، علف کش ها، آفت کش ها، حلال های آلی، مواد نقاشی و سرب می تواند با کمبود اسپرم ها در ارتباط باشد.
• پرتوهای رادیواکتیو و اشعه ایکس: قرارگیری در معرض پرتو های رادیواکتیو موجب کاهش تولید اسپرم می شود.
• گرم شدن بیش از حد بیضه ها: بالا رفتن زیاد دما موجب اختلال در تولید اسپرم و عملکرد ان می شود.
• مصرف برخی داروها: برخی داروها مانند استروئید انابولیک که برای تحریک رشد و قدرت عضلانی مصرف می شوند می توانند موجب کوچک شدن بیضه ها و کاهش تولید اسپرم شوند.
• مصرف تنباکو: افرادی که سیگار می کشند دارای تعداد اسپرم کمتری در مقایسه با سایر افراد هستند.
• فشار روانی و احساسی: مشکلات احساسی و روانی شدید یا بلند مدت و از جمله نگرانی فرد در مورد باروری خود می تواند در ترشح هورمون های مورد نیاز برای تولید اسپرم اختلال ایجاد کند.
• وزن: داشتن اضافه وزن به طرق مختلفی در باروری شخص اختلال ایجاد می کند از جمله تأثیر بر تولید اسپرم ها و ایجاد تغییرات هورمونی.

نشانه های کم بودن اسپرم

عدم توانایی در باروری تخمدان های زن به صورت طبیعی اصلی ترین نشانه کم بودن تعداد اسپرم در مردان است. این عارضه ممکن است هیچ علامت و نشانه دیگری نداشته باشد. با این حال در بعضی از مردان، یک مشکل اساسی مانند ناهنجاری کروموزومی ارثی، عدم تعادل هورمونی، گشاد شدن رگهای بیضه یا بیماری که مانع عبور اسپرم می شود، ممکن است علائم و نشانه هایی ایجاد کند. مهمترین علائم تعداد کم اسپرم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عدم موفقیت در باروری به طور طبیعی
• مشکلات عملکرد جنسی مانند پایین بودن میل جنسی یا مشکل در حفظ نعوظ ( اختلال نعوظ )
• درد، تورم، برآمدگی یا توده ای در ناحیه بیضه
• کاهش موهای صورت یا بدن یا سایر علائم اختلال کروموزوم یا هورمون

تشخیص کمبود اسپرم در مردان

تشخیص علل ناباروری در مردان شامل دو مرحله است. مرحله ی اول معاینه فیزیکی و مرحله ی دوم آزمایش های تشخیصی است.

معاینه ی فیزیکی:

در معاینه فیزیکی پزشک با معاینه بیمار به دنبال نشانه های واریکوسل با بروز اتساع و تورم سیاهرگ های بیضه و ناهنجاری های ظاهری بیضه است. نحوه ی رویش مو در اطراف آلت تناسلی از علائم کمبود اسپرم است. و بررسی غده ی پروستات نیز در این معاینه انجام می شود.

آزمایش های تشخیصی:

در مرحله ی بعد آزمایش های تشخیصی برای یافتن علت ناباروری در مردان انجام می شود. آزمایش ها به شرح زیر است:

آزمایش خون

در آزمایش خون میزان ترشح هورمون های FSH یا هورمون محرک فولیکول، هورمون تستوسترون، هورمون پرولاکتین و هورمون جسم زرد اندازه گیری می شود.

آزمایش مایع منی

یکی از مهم ترین آزمایش ها است و در آن خصوصیات مایع منی بررسی می شود. ویژگی های مایع منی مانند حجم و شدت آبکی بودن منی و خصوصیات اسپرم مانند تعداد اسپرم، ضعیف بودن آن، تعیین آنتی بادی های اسپرم، بررسی قدرت نفوذ آن و شکل اسپرم در این آزمایش تعیین کننده است.

آزمایش ژنتیک

این آزمایش برای تشخیص ناهنجاری ژنتیکی و اختلالات کروموزومی انجام می شود.

اولتراسوند

در این روش با استفاده از امواج صوتی ساختار بیضه ها مورد بررسی قرار می گیرد.

نمونه برداری از بیضه

نمونه ی کوچک از بیضه برای بررسی بافت و مشکلات آن برداشته می شود.

آزمایش بعد از نزدیکی

میزان نفوذ اسپرم به درون مخاط رحم بررسی می شود.

درمان کم بودن اسپرم

روش های درمان کم بودن تعداد اسپرم عبارتند از:

• عمل جراحی: برای مثال، بیماری واریکوسل را اغلب می توان با عمل جراحی درمان کرد. با عمل جراحی می توان عمل وازکتومی که قبلاً انجام شده را بازگرداند. در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال وجود نداشته باشد، اغلب با استفاده از روش های بازیابی اسپرم، می توان اسپرم را به صورت مستقیم از بیضه ها یا اپیدیدیم برداشت کرد.
• درمان عفونت: آنتی بیوتیک ها می توانند عفونت دستگاه تناسلی را درمان کنند؛ اما این روش همیشه توانایی باروری فرد را بازنمی گرداند.
• درمان مشکلات مربوط به رابطه جنسی: در شرایطی مانند اختلال در نعوظ و یا زود انزالی، دارو و یا مشاوره می توانند به بهبودی باروری کمک کنند.
• هورمون درمانی و داروها: در مواردی که ناباروری فرد ناشی از بالا یا پایین بودن سطوح برخی هورمون ها و یا ناشی از مشکلات مربوط به نحوه استفاده بدن از هورمون ها است. ممکن است پزشک روش های هورمون درمانی و مصرف دارو را توصیه کند.
• تکنولوژی کمک باروری ART: در این روش بسته به نوع مشکل شما، اسپرم از یکی از روش های انزال طبیعی، عمل جراحی و یا از فردی اهداکننده به دست می آید. سپس اسپرم در داخل دستگاه تناسلی زن قرار داده می شود و یا برای لقاح مصنوعی (آی وی اف) یا تزریق درون سیتوپلاسمی مورد استفاده قرار می گیرد.

پیشگیری از کم بودن اسپرم

1. به طور منظم ویتامین و مکمل های باروری از جمله اسید فولیک را مصرف کنید.
2. سیگار کشیدن را متوقف کنید؛ زیرا سیگار به طور قابل توجهی از تعداد اسپرم و میزان تحرک آن می کاهد.
3. از گرم شدن بیش از حد کیسه های بیضه جلوگیری کنید: افزایش دمای کیسه بیضه (که به عنوان مثال می تواند ناشی از لباس زیر تنگ و یا استفاده طولانی مدت از سونا و جکوزی باشد) می تواند روند تولید اسپرم را مختل کند.
4. از وارد آمدن استرس و فشار بیش از حد به خود جلوگیری کنید و تمرینات شل کردن عضلات و تمدد اعصاب را انجام دهید: از آنجا که ناباروری و به طور کلی زندگی می تواند استرس زا باشد، سعی کنید همیشه آسوده خاطر باشید. گاهی اوقات ممکن است استرس، مسئول مشکلات خاص ناباروری مانند مشکلات هورمونی باشد.
5. وزن مناسب خود را حفظ کنید؛ زیرا وزن فرد سطوح هورمون های استروژن و تستوسترون را تحت تأثیر قرار می دهد.
6. استفاده از مواد مخدر را متوقف کنید: استفاده طولانی مدت از مواد مخدر (مانند الکل، ماری جوانا و کوکائین) می تواند باعث ناباروری فرد شود.
7. مصرف استروئید را متوقف کنید: مصرف استروئیدهای آنابولیک ممکن است باعث جمع و کوچک شدن بیضه ها شود.
8. بیش از حد ورزش نکنید: ورزش بیش از حد و شدید، باعث بالا رفتن هورمون های استروئیدی آدرنال می شود که این هورمون ها می توانند باعث کاستی در سطح هورمون تستوسترون شوند.
9. از سموم زیست محیطی خطرناک مانند آفت کش ها، سرب، رنگ، اشعه، مواد رادیواکتیو، جیوه، بنزن، بور و فلزات سنگین دوری کنید.
10. تغذیه خوبی داشته باشید. سوءتغذیه و کم خونی می تواند روی تعداد اسپرم تأثیر منفی داشته باشد.

نسخه اصلی مطلب چه چیزی باعث کم شدن اسپرم مرد میشود؟ را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---