آنالیز مایع منی (اسپرموگرام) یک بررسی میکروسکوپی از مایع منی یک مرد برای تجزیه و تحلیل شکل اسپرم، تعداد و توانایی حرکت است. علاوه بر این، حجم مایع منی ارزیابی می شود. اگر مایع منی مرد در هر یک از آن نواحی کمتر از پارامترهای طبیعی باشد، آنالیز مایع منی غیرطبیعی محسوب می شود. این لزوما به این معنی نیست که یک مرد نابارور است اما ممکن است مدت بیشتری طول بکشد تا او به بارداری برسد یا در رسیدن به بارداری از راه های طبیعی مشکل داشته باشد.
مردی با اختلالات اسپرموگرام ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص اورولوژی برای بحث در مورد گزینه های درمانی داشته باشد. تجزیه و تحلیل غیرطبیعی مایع منی اغلب ناشی از عوامل سبک زندگی، سایر شرایط پزشکی، انسداد در مسیر عبور اسپرم یا شرایط ژنتیکی موثر بر تولید اسپرم است.
برخی از افراد از واژه های منی و اسپرم قابل تعویض استفاده می کنند اما آنها متفاوت هستند. منی مایعی است که در هنگام انزال از آلت تناسلی خارج می شود. سلول های اسپرم یکی از اجزای منی هستند. آنها در بیضه ها ساخته می شوند و تخمک زن را بارور می کنند. مایع منی یک محیط حمایتی برای اسپرم برای انجام عملکرد خود فراهم می کند.

ویژگی های مایع منی، تعداد اسپرم، تحرک اسپرم و مورفولوژی اسپرم:

مایع منی معمولا به رنگ نیمه شفاف یا خاکستری متمایل به سفید است. منی که مایل به سبز، زرد، قهوه ای یا قرمز است می تواند نشانه ای از یک ناهنجاری باشد. ویژگی دیگری که می تواند نشان دهنده یک ناهنجاری باشد این است که خیلی غلیظ، خیلی آبکی یا دارای بوی بد است.
سایر مواردی که در طی آنالیز مایع منی ارزیابی می شوند، شامل موارد زیر است:

حجم مایع منی (غلظت):

حجم کم می تواند نشان دهنده انسداد احتمالی، نمونه جمع آوری ناکافی، انزال رتروگراد (ورود منی به داخل مثانه به جای خارج شدن از نوک آلت تناسلی) و اختلال در غده وزیکول سمینال یا پروستات باشد. طبق گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حجم طبیعی مایع منی در هر انزال بیشتر از 1.5 میلی لیتر است.

تعداد اسپرم:

WHO تعداد طبیعی اسپرم را بیشتر از 15 میلیون در هر میلی لیتر منی انزال شده تعریف می کند. اصطلاح فنی برای تعداد کم اسپرم الیگواسپرمی است.

مورفولوژی اسپرم (اندازه و شکل):

مورفولوژی اسپرم شامل ارزیابی اندازه سر، ظاهر قسمت میانی و ساختار دم است. شکل سر مهم است زیرا می تواند بر توانایی اسپرم برای نفوذ به سطح بیرونی تخمک زن برای بارور کردن آن تاثیر بگذارد. طبق گفته WHO، بیشتر از 4 درصد اسپرم ها باید شکل طبیعی داشته باشند.

تحرک اسپرم:

تکنسین های آزمایشگاهی در مورد تحرک به دو جنبه در نمونه مایع منی نگاه می کنند. اولین مورد فعالیت اسپرم است که باید حداقل 40 درصد از کل اسپرم ها فعال باشد تا طبیعی در نظر گرفته شود. دومین حوزه ای که نظارت می شود کیفیت حرکت است.

علل انجام آزمایش اسپرموگرام:

دلایل زیادی پشت انجام آزمایش اسپرموگرام وجود دارد و برخی از آنها در بخش تغییرات سبک زندگی پوشش داده شده است. دلایل دیگر عبارتند از:

• داشتن عفونت های خاص در گذشته یا حال
• تجربه ضربه به بیضه ها
• استفاده از تستوسترون
• قرار گرفتن در معرض سموم
• انجام وازکتومی یا جراحی بزرگ شکم یا لگن
• قبلا یا در حال حاضر یک بیضه نزول نکرده داشته اید
• داشتن برخی شرایط پزشکی از جمله تومورها و بیماری های مزمن مانند بیماری سلول داسی شکل
• مصرف برخی داروها یا انجام درمان های پزشکی مانند پرتودرمانی برای درمان سرطان

گزینه های درمانی جهت افزایش کیفیت اسپرم در اختلالات اسپرموگرام:

پس از اینکه مردی متوجه شد که نمونه مایع منی او غیرطبیعی است، وقت آن است که به یک اورولوژیست متخصص در باروری مردان مراجعه کند. پزشک به دنبال علت واضحی برای ناهنجاری در نمونه اسپرم خواهد بود و به دنبال راهی برای اصلاح یا دور زدن علت خواهد بود. یکی از اولین مواردی که متخصص اورولوژی در نظر خواهد گرفت، سبک زندگی مرد و تغییرات احتمالی است که ممکن است نیاز به ایجاد آن داشته باشد.

تغییر سبک زندگی جهت افزایش کیفیت اسپرم:

تغییرات متعددی در شیوه زندگی وجود دارد که می تواند به بهبود سلامت منی و اسپرم مردان کمک کند.

• کنار گذاشتن سیگار و مواد مخدر: سیگار می تواند باعث کاهش تعداد اسپرم و حرکت آهسته اسپرم شود. اسپرم همچنین ممکن است توسط کوکائین، ماری جوانا و آمفتامین ها آسیب ببیند.
• کاهش مصرف نوشیدنی های الکلی: نشان داده شده است که الکل تولید اسپرم را کاهش می دهد و باعث ناهنجاری های اسپرم می شود.
• محدود کردن مصرف کافئین: مطالعه ای در سال 2010 روی مردان دانمارکی نشان داد که غلظت و تعداد اسپرم در مردانی که کافئین یا نوشابه مصرف می کردند، اندکی کاهش می یابد.
• کاهش استرس: استرس با اسپرم غیر طبیعی مرتبط است. در حین تلاش برای بچه دار شدن، مهم است که هر دو طرف برای رفع انرژی و تنش فروخورنده وقت بگذارند.
• حفظ حالت بهینه بیضه: برای تولید بهینه اسپرم، بیضه ها باید خنک تر از بقیه بدن مرد باشند. برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد اندام های تناسلی مردان ، مهم است که زمان صرف شده در جکوزی، سونا و اتاق بخار را محدود کرده و از صرف زمان زیاد با لپ تاپ روی پاها خودداری کنند.
• داشتن رژیم غذایی سالم: حتما از یک رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، میوه ها و غلات کامل استفاده کنید. همچنین نوشیدن آب کافی برای هیدراته ماندن بدن بسیار مهم است.
• ورزش کردن: سعی کنید هر روز حداقل 30 دقیقه ورزش کنید. این می تواند شامل پیاده روی، دویدن، شنا، دوچرخه سواری یا هر چیزی که شامل فعالیت بدنی متوسط می شود، باشد.
• کاهش تماس با خطرات محیطی: برخی از خطرات زیست محیطی برای مایع منی مردان شامل قرار گرفتن در معرض تشعشعات، بخارات آلی، آفت کش ها، حلال ها و سایر سموم است.
• توقف مصرف مکمل های مضر: بسیاری از محصولاتی که برای ایجاد توده عضلانی در نظر گرفته شده اند، می توانند با توقف تولید اسپرم، باروری را مختل کنند.

درمان توسط متخصص اورولوژی:

البته، ایجاد تغییرات در سبک زندگی می تواند یک روند کند باشد. مردان اغلب علاوه بر تغییر شیوه زندگی، به درمان دارویی نیز نیاز دارند. روش هایی که اورولوژیست ها می توانند به وسیله آنها اختلالات اسپرموگرام را درمان کنند، در زیر آمده است.

• داروها:

دارو ممکن است شامل درمان هایی برای کمک به اصلاح هرگونه ناهنجاری هورمونی باشد. علاوه بر این، مردانی که برای کاهش تستوسترون تحت درمان با تستوسترون قرار می گیرند، ممکن است برای بهینه سازی تولید اسپرم به داروهای جایگزین روی بیاورند. مردانی که مشکلات انزال یا نعوظ دارند، گاهی اوقات از درمان دارویی سود می برند. اگر شواهدی از عفونت وجود داشته باشد، ممکن است آنتی بیوتیک تجویز شود.

• جراحی:

جراحی های زیر سه مورد از رایج ترین جراحی هایی هستند که تولید مایع منی مردان را افزایش می دهند یا امکان بازیابی اسپرم برای لقاح آزمایشگاهی (IVF) را فراهم می کنند. علاوه بر این عمل ها، جراحان سعی می کنند هر علت قابل برگشتی را شناسایی کرده و آن را برای بهبود چشم انداز باروری مرد درمان کنند. این منجر به انواع جراحی ها برای رفع انسداد موجود شود.

1. جراحی برای درمان واریکوسل: واریکوسل بزرگ شدن وریدهای داخل کیسه بیضه است. آنها می توانند منجر به پارامترهای غیر طبیعی مایع منی شوند. جراحی معمولا با استفاده از تکنیک های میکروسکوپی برای درمان سیاهرگ های آسیب دیده تکمیل می شود.
2. وازکتومی معکوس: معکوس کردن وازکتومی یک عمل جراحی برای خنثی کردن وازکتومی و اتصال مجدد لوله ای است که اسپرم را از بیضه به مایع منی می برد. میزان موفقیت برای وازکتومی معکوس از 40 تا 90 درصد متغیر است. عوامل موفقیت عبارتند از مدت زمان پس از وازکتومی، یافته های معاینه فیزیکی قبل از برگشت، سن شریک زن و تجربه و آموزش جراح. شش تا هشت هفته پس از جراحی، جراح می خواهد آزمایش اسپرموگرام را برای تایید طبیعی بودن مایع منی انجام دهد.
3. بازیابی اسپرم: در مواقعی که انسداد با جراحی قابل ترمیم نیست یا تولید اسپرم به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار می گیرد، متخصص اورولوژی باید با استفاده از تکنیک بازیابی اسپرم، اسپرم را مستقیما از بیضه یا اپیدیدیم خارج کند. جراحی های بازیابی اسپرم که انجام می شود شامل آسپیراسیون اسپرم بیضه (TESA)، آسپیراسیون اسپرم اپیدیدیم از راه پوست (PESA)، استخراج اسپرم بیضه (TESE) و آسپیراسیون اسپرم اپیدیدیم با میکرو سرژیک (MESA) می شود. هنگامی که اسپرم جمع آوری شد، متخصص باروری می تواند از آن برای رسیدن به بارداری از طریق فناوری های تولید مثل مصنوعی از جمله IVF، احتمالا با تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI) استفاده کند. IVF فرآیندی است که شامل لقاح تخمک در محیط آزمایشگاه قبل از انتقال جنین به رحم زن است.

نسخه اصلی مطلب افزایش کیفیت اسپرم در اختلالات اسپرموگرام را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---