بی اختیاری ادرار زمانی رخ می دهد که فرایند طبیعی ذخیره و خروج ادرار مختل می شود. این وضعیت می تواند به چند دلیل رخ دهد. عوامل خاصی نیز ممکن است موجب افزایش احتمال بروز بی اختیاری ادرار گردند. برخی از دلایل احتمالی منجر به بی اختیاری کوتاه مدت ادرار می شوند، در حالی که سایر دلایل ممکن است موجب مشکلات طولانی مدت شوند. اگر علت این عارضه درمان شود، می توان بی اختیاری ادرار را درمان کرد.

پس از تشخیص دلیل زمینه های بی اختیاری ادرار، متخصصین ما می توانند ورزش های خاصی را به منظور تقویت عضلات مثانه تجویز کنند. این ورزش هارا می توان به تنهایی یا همراه با مخروط های واژینال، بیوفیدبک یا تحریک الکتریکی انجام داد. فیزیوتراپیست های ما در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی دکتر فرخانی به شما در پیدا کردن و استفاده ی مناسب از عضلات صحیح کمک می کنند. فیزیوتراپ با استفاده از ورزش های عضلات کف لگن شامل کگل که در آن به ملایمت عضلات اسفنکتر، باسن، ران و شکم فشرده می شوند، به شما به تقویت این عضلات کمک می کند تا بتوانید بهتر مثانه ی خود را کنترل کنید.

علائم و انواع بی اختیاری ادرار

بیشتر افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار، دارای بی اختیاری استرسی یا بی اختیاری فوریتی هستند.

بی اختیاری استرسی

• بی اختیاری ادرار استرسی زمانی است که مثانه تحت فشار ناگهانی اضافه قرار میگیرد
• برای مثال در هنگام سرفه کردن. بی اختیاری استرسی زمانی رخ می دهد که فشار داخل مثانه در هنگام پر شدن از ادرار، بیشتر از توانایی مجرای ادرار برای بسته ماندن می شود.
• در این صورت هرگونه فشار ناگهانی اضافه بر مثانه مثل خندیدن یا عطسه کردن می تواند موجب خارج شدن ادرار از مجرای ادرار گردد.

بی اختیاری فوریتی (سندروم مثانه بیش فعال)

بی اختیاری فوریتی یا اضطراری زمانی است که شما احساس نیاز ناگهانی و بسیار شدید به دفع ادرار می کنید و نمی توانید رفتن به توالت را به تاخیر بیندازید. تنها چند ثانیه بین احساس نیاز به دفع ادرار و خارج شدن ادرار فاصله است. سندروم مثانه بیش فعال همچنین می تواند به معنی نیاز به دفع ادرار بطور مکرر باشد و ممکن است مجبور شوید در طول شب چندین بار برای دفع ادرار از خواب بیدار شوید.

بی اختیاری مختلط

بی اختیاری مختلط زمانی است که شما هم علائم بی اختیاری استرسی و هم فوریتی را دارید. برای مثال ممکن است در صورت سرفه یا عطسه کردن اختیار ادرار خود را از دست بدهید و همچنین اضطرار بسیار شدید برای دفع ادرار را نیز تجربه کنید.

بی اختیاری سرریز کننده

بی اختیاری سرریز کننده که احتباس ادرار مزمن نیز نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که مثانه نمی تواند در هنگام دفع ادرار کامل خالی شود. این امر موجب می شود که مثانه بیشتر از اندازه ی طبیعی خود متورم شود. در صورت داشتن بی اختیاری سرریزکننده ممکن است به دفعات زیاد مقادیر کمی ادرار را دفع کنید.

بی اختیاری کامل

بی اختیاری ادراری که شدید و مداوم باشد گاهی اوقات تحت عنوان بی اختیاری کامل شناخته می شود. این نوع بی اختیاری ممکن است موجب شود که دائماً مقادیر زیادی ادرار را حتی در طول شب دفع کنید.

دلایل بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار همچنین ممکن است یک شرایط ماندگار باشد که در اثر مشکلات یا تغییرات جسمی زمینه ای ایجاد می شود، از جمله:

• بارداری: تغییرات هورمونی و افزایش وزن رحم میتواند منجر به بی اختیاری استرسی گردد.
• زایمان: زایمان طبیعی میتواند عضلات مورد نیاز برای کنترل مثانه را ضعیف کرده و به اعصاب و بافت های نگهدارنده ی مثانه نیز آسیب وارد کند که منجر به افتادگی کف لگن می شود.
• تغییرات ناشی از افزایش سن: پیر شدن عضلات مثانه میتواند ظرفیت مثانه را در ذخیره کردن ادرار کاهش دهد.
• یائسگی: در زنان بعد از یائسگی، استروژن که هورمونی است که به سالم نگه داشتن پوشش مثانه و مجرای ادرار کمک می کند کمتر تولید می شود. زوال این بافت ها می تواند موجب تشدید بی اختیاری ادرار شود.
• هیسترکتومی: هر جراحی که بر روی سیستم تناسلی زنان انجام شود از جمله برداشتن رحم ممکن است به عضلات نگهدارنده ی کف لگن آسیب برساند و در نتیجه موجب بی اختیاری ادرار گردد.
• بزرگ شدن پروستات: بیاختیاری ادرار بویژه در مردان مسن اغلب ناشی از بزرگ شدن غده پروستات است که این بیماری هایپرپلازی خوشخیم پروستات نامیده میشود.
• سرطان پروستات: بی اختیاری استرسی یا فوریتی در مردان می تواند مرتبط با عدم درمان سرطان پروستات باشد. اما در اغلب موارد بی اختیاری ادرار یکی از عوارض جانبی درمان سرطان پروستات است.
• انسداد: وجود تورمور در هر جایی در امتداد مجرای ادراری می تواند جریان ادرار را مسدود کند و موجب بی اختیاری سرریزی شود. سنگ های کلیه که توده های سخت و سنگ مانندی هستند و در مثانه شکل می گیرند گاهی اوقات موجب بی اختیاری ادرار می گردند.
• اختلالات عصبی: ام اس، پارکینسون، سکته مغزی، تومور مغزی یا آسیب نخاعی می توانند بر سیگنال های عصبی دخیل در کنترل مثانه اختلال ایجاد کرده و موجب بی اختیاری ادرار شوند.

عوامل خطر بی اختیاری ادرار

عواملی که خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش می دهند عبارتند از:

• جنسیت- احتمال ابتلا به بی اختیاری استرسی در زنان بیشتر است. بارداری، زایمان، یائسگی و آناتومی طبیعی زنان در این تفاوت نقش دارند. هرچند مردان دارای مشکلات غده پروستات بیشتر در خطر ابتلا به بی اختیاری فوریتی و سرریزی هستند.
• سن- با افزایش سن،عضلات مثانه و مجرای ادرار مقداری از توانایی خود را از دست می دهند.
• داشتن اضافه وزن- اضافه وزن منجر به افزایش فشار بر مثانه و عضلات اطراف می گردد و آنها را ضعیف می کند و در نتیجه در هنگام عطسه یا سرفه کردن موجب خروج ادرار می شود.
• سایر بیماری ها- بیماری های عصبی یا دیابت ممکن است خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش دهند.

تشخیص بی اختیاری ادرار

تعیین نوع بی اختیاری ادرار بسیار مهم می باشد زیرا در تصمیم گیری برای روش درمان تاثیر دارد. پزشک شرح حال کامل بیمار را بررسی کرده و معاینه ی جسمی را انجام می دهد و در صورتی که نیاز به اطلاعات بیشتر باشد ممکن است پزشک موارد زیر را توصیه کند:

• تست یورودینامیک- این آزمایش به اندازه گیری توانایی مثانه و سلامت اسفنکتر ادراری کمک میکند.
• سیستوسکوپی- با قرار دادن یک لوله ی نازک میتوان اختلالات در مجرای ادراری را کنترل کرد.
• سیستوگرام- تصویربرداری با اشعه ایکس از مثانه به مشخص شدن مشکلات مجرای ادراری کمک می کند.
• سونوگرافی لگن- مجرای ادرار یا اندام تناسلی برای کنترل اختلالات احتمالی مورد بررسی قرار می گیرند.

درمان بی اختیاری ادرار

فیزیوتراپی

فیزیوتراپیست ها توصیه هایی به بیماران درباره ی نکات کلیدی در بهداشت عمومی ارائه می دهند که موجب بهبود شیوه ی زندگی و سلامتی می شوند از جمله کاهش وزن، کاهش مصرف کافئین و مایعات، ترک سیگار و افزایش ورزش های فیزیکی.

ورزش های کگل

ورزش های کگل معمولاً اولین گزینه ی درمانی برای بی اختیاری ادرار هستند. این ورزش موجب تقویت عضلات دخیل در دفع ادرار بویژه عضلات کف لگن می گردد.
سعی کنید عضلات کف لگن را به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه منقبض کنید و سپس به همین میزان زمان استراحت کنید. منقبض کردن عضلات کف لگن مانند زمانی است که شما در میانه ی عمل دفع ادرار، آن را متوقف می کنید.
به سادگی تمرکز بر ناحیه کف لگنی و منقبض کردن آن موجب فعال شدن عضلات صحیح می گردد. این عمل را تا جایی که می توانید و سه یا چند بار در روز تکرار کنید.

دارو

داروهایی که اغلب برای درمان بی اختیاری ادرار مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

• آنتی کولینرژیک ها- این داروها میتوانند موجب آرام شدن مثانه ی بیش فعال شوند و ممکن است در درمان بی اختیاری فوریتی موثر باشند.
• میرابگرون (Mirabegron)- این دارو موجب ریلکس شدن عضله ی مثانه شده و در نتیجه میزان ادراری که مثانه می تواند نگه دارد افزایش پیدا می کند.
• مسدودکننده آلفا- در مردان مبتلا به بی اختیاری فوریتی یا سرریزی، این داروها می توانند عضلات گردن مثانه و فیبرهای عضلانی در پروستات را شل کرده و خالی شدن مثانه آسانتر می گردد.
• استروژن موضعی- استفاده از استروژن موضعی با دوز کم به شکل کرم، حلقه یا پچ واژنی ممکن است به ترمیم و بازیابی بافت های مجرای ادرار و نواحی واژن کمک کند.

الکتروتراپی

الکترودهایی بطور موقت در رکتوم یا واژن قرار داده می شوند تا عضلات کف لگنی را تحریک و تقویت کنند. تحریک الکتریکی ملایم می تواند در درمان بی اختیاری استرسی و فوریتی موثر باشد اما ممکن است نیاز به چند جلسه ی درمانی در طول چند ماه باشد.

بیوفیدبک

اگر عضلات بیمار ضعیف باشند یا تشخیص اینکه کدام عضلات باید منقبض شوند برای وی دشوار باشد، میتواند ورزش های کگل را با کمک یک مانیتور تلوزیونی یا سیگنال های شنوایی از طریق بیوفیدبک فرا بگیرد. الکترودها در خارج از واژن قرار می گیرند و یا از یک پروب به منظور اندازه گیری فعالیت عضلات کف لگنی در هنگام منقبض شدن استفاده می شود.

بازآموزی مثانه

بازآموزی مثانه می تواند موجب تقویت عضلات دخیل در دفع ادرار شود. یکی از روش ها شامل دفع ادرار در زمان های مشخص و برنامه ریزی شده بطور روزانه می باشد. روش دیگر به تاخیر انداختن دفع ادرار در زمانی است که نیاز فوری به انجام آن است. این امر موجب تقویت توانایی بیمار در نگه داشتن ادرار می گردد.

نسخه اصلی مطلب تکرر و بی اختیاری ادرار؛ علت و درمان با فیزیوتراپی و ورزش را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---