متوسط شیوع ناباروری در ایران حدود 15 تا 20 درصد است. از کل موارد ناباروری 20 درصد علت ناباروری، فقط مربوط به مرد است و در 30 تا 40 درصد موارد علت ناباروری مربوط به هر دو نفر است. یعنی آقایان حداقل در 50 درصد موارد ناباروری دخیل هستند.

اصفهان امروز: 20 درصد علت ناباروری فقط به مردان اختصاص دارد و در 30 تا 40 درصد موارد علت ناباروری مربوط به هر دو نفر است. یکی از موضوعاتی که این روزها شاهد روند رو به رشد آن هستیم ناباروری است. عوامل مختلفی در بروز این اختلال نقش دارند که از آن جمله می توان به میزان سلامت مردان و زنان، وضعیت تغذیه، آلودگی هوا و ... اشاره کرد.

ناباروری

ناباروری به ناتوانی زوجین برای باروری پس از یک سال نزدیکی بدون پیشگیری گفته می شود. بنابراین تا یک سال باید فرصت داد تا مشخص شود آیا زن و شوهر در تعریف ناباروری قرار می گیرند یا خیر. مگر آنکه مشکل دیگری به طور همزمان به وجود آید که نیاز به بررسی زودتر داشته باشد. لازم به یادآوری است احتمال بارداری در یک زوج نرمال 20 تا 25 درصد در ماه و 75 درصد در 6 ماه و 90 درصد در یک سال است.

آیا از روی علایم ظاهری می توان پی برد که فردی نابارور است؟

همان گونه که در سوال قبلی اشاره شد وقتی فرد پس از ازدواج اقدام به بچه دار شدن کند و حداقل یک سال از زمان قطع پیشگیری بگذرد و بچه دار نشود تعریف ناباروری شامل حال وی خواهد شد. ضمن اینکه بیش از 80 تا 90 درصد این افراد در حال حاضر با روش های کمک باروری قادر به بچه دار شدن خواهند بود که باز به آنها نازا یا نابارور نمی گویند.

نکته دیگر اینکه در بسیاری از موارد مرد یا زن کاملا از نظر باروری طبیعی هستند اما همسر آنها دچار یک بیماری جدی است که مانع بارداری شده است که باز هم در این موارد به فرد سالم، نابارور گفته نمی شود. یک حالت دیگر نیز وجود دارد که در آن زن و شوهر هردو در محدوده نرمال هستند اما طی سالها باروری رخ نداده است که به چنین مواردی ناباروری با علت ناشناخته گفته می شود.

در برخی بیماری ها چه در خانم ها چه در آقایان، ممکن است علائمی در ظاهر فرد یا هنگام معاینه بالینی وجود داشته باشد که مطرح کننده مشکل هورمونی یا ژنتیکی یا جنسی در وی باشد. مثلا ظاهر نشدن صفات ثانویه جنسی (رویش موهای بدن، رشد بیضه ها و آلت و ... در مردان) یا لمس نشدن بیضه ها در معاینه مردان یا نداشتن رحم در خانم ها و موارد مشابه.

لطفا به آماری از نازایی در دنیا و به ویژه در ایران اشاره کنید؟

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت شیوع ناباروری در کل دنیا حدود 12 تا 15 درصد است که این آمار در کشوری مانند انگلیس 7 درصد و در کشورهای آفریقایی 30 درصد گزارش شده است. در ایران آمارهای مختلفی از مطالعات و مراکز گوناگون گزارش شده که متوسط شیوع آن در ایران حدود 15 تا 20 درصد است.

یعنی با این شیوع افراد، ناباروری را تجربه می کنند. اما با روشهای گوناگون کمک باروری شامل دارو و روشهای جراحی یا کمک باروری آزمایشگاهی این شیوع تا حدود پنج درصد کاهش خواهد یافت. یعنی بیشتر آنها به مرور زمان یا با کمک درمان بارور می شوند.

شیوع علل ناباروری در مردان و زنان چقدر است؟

از کل موارد ناباروری 20 درصد علت ناباروری فقط مربوط به مرد است و در 30 تا 40 درصد موارد علت ناباروری مربوط به هر دو نفر است. یعنی آقایان حداقل در 50 درصد موارد ناباروری دخیل هستند.

برای بررسی قدرت باروری در مردان چه آزمایشاتی انجام می شود؟

پس از معاینه نوبت به آزمایشات مورد نیاز می رسد که مهمترین آنها آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام یا Semen Analysis است که باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری وجود داشته باشد. با توجه به حساسیت، این آزمایش باید در آزمایشگاهی انجام شود که به طور تخصصی آن را انجام می دهند.

پس از مشاهده آزمایشات اسپرم با توجه به معاینه و نتیجه آزمایشات ممکن است نیاز به آزمایشات تکمیلی خون مانند بررسی هورمونی و همچنین سونوگرافی بیضه ها یا بررسی ژنتیکی و کروموزومی باشد که در این مرحله درخواست می شود.

روشهای درمان نازایی

درمان زوج نابارور باید پس از طی سیر شرح حال، معاینه و اقدامات تشخیصی که باید توسط تیمی که در این زمینه مهارت و تخصص لازم را داشته باشند با در نظر گرفتن شرایط زوجین آغاز شود. این روشها در خانم ها و آقایان متفاوت است. در موارد ساده با تجویز دارو مشکل، قابل درمان است گاهی برای خانم ها شاید نیاز به عکس رنگی رحم یا لاپاروسکوپی و ... باشد.

همچنین درآقایان ممکن است جراحی هایی مانند نمونه برداری از بیضه ها یا جراحی واریکوسل یا بازکردن لوله ها (پس از عمل وازکتومی) انجام شود. اگر با این اقدامات شرایط برای بارداری فراهم نشد از روشهای کمک باروری آزمایشگاهی مانند آی-یو-آی ، آی-وی-اف یا میکرواینجکشن استفاده خواهد شد.

شایع ترین بیماری های عامل ناباروری در مردان چه مواردی هستند ؟

واریکوسل یا واریس بیضه شایعترین علت قابل اصلاح ناباروری در مردان است. واریکوسل می تواند باعث کاهش رشد بیضه و در نهایت کوچک شدن بیضه شود. همچنین با اثر بر اسپرم ها باعث کاهش حرکت و تعداد آنها و تغییر مورفولوژی (شکل ظاهری) آنها خواهد شد. در مواردی که واریکوسل در معاینه با شدت متوسط تا شدید وجود دارد نیاز به عمل جراحی میکروسکوپیک برای اصلاح آن احساس می شود.

از طرفی در مواردی که تعداد اسپرم ها در مایع منی صفر باشد پس از بررسی اولیه نیاز به نمونه برداری از بیضه برای بدست آوردن اسپرم و استفاده از آن برای کاشت جنین وجود دارد.

آیا عوامل محیطی و شغلی نیز در ناباروری نقش دارند؟

بله. قطعا این موارد هم در ناباروری تاثیر گذارند و هم ممکن است موجب سقط شوند. لازم به یادآوری است در مشاغلی که با گرما، دود و مواد شیمیایی سرو کار دارند این خطر وجود دارد. کشیدن سیگار، مصرف تریاک، الکل، کوکایین، ماری جوآنا و سایر مواد مخدر نیز اثرات نا مطلوبی بر کیفیت اسپرم ها می گذارند.

همچنین حشره کش ها و سموم مورد استفاده در کشاورزی ممکن است بر بیضه ها و تخمدان ها اثرات منفی داشته باشند. در برخی مطالعات، مطرح شده که سونا و وان آب گرم در درازمدت می تواند موجب کاهش حرکت اسپرم ها شود. آلودگی هوا، استرس های شغلی، برخی غذاها مانند فست فودها، بالارفتن سن ازدواج، مواجهه با امواج موبایل و ... نیز می توانند اثرات منفی در این زمینه داشته باشند.

آیا آلودگی هوا در بروز نازایی موثر است؟

بله آلودگی هوا یکی از فاکتورهایی است که علاوه بر تهدید سلامت قلبی عروقی و سرطان زایی، خطر اختلال در باروری را نیز به دنبال خواهد داشت. با توجه به اینکه این آلودگی ممکن است توسط خودروها یا کارخانه ها ایجاد شود. لازم به ذکر است احتمال مواجهه در افرادی که در ترافیک و خیابان یا مناطق صنعتی کار می کنند بیشتر است. مطالعات گوناگونی نیز در این زمینه انجام شده است.

آیا مصرف قرص های ضدبارداری یا روشهای دیگر جلوگیری از بارداری امکان نازایی را افزایش می دهند؟

در مورد قرص ها، آمپول های هورمونی و کاشتنی ها که البته برخی از انواع آنها کنار گذاشته شده اند، باید گفت که پس از قطع کردن آنها ممکن است تا چندین دوره سیکل های عادت ماهیانه خانم ها، دچار اختلال شود اما پس از مدتی به روال طبیعی باز خواهد گشت. در مورد روشهایی مانند بستن لوله ها در خانم ها و آقایان امکان بازگشت باروری به فاکتورهای گوناگونی بستگی دارد و باید با عمل جراحی این کار انجام شود.

به عنوان نمونه در آقایانی که وازکتومی انجام داده اند هر چه سن فرد پایین تر باشد و مدت زمان کمتری از عمل گذشته باشد شانس موفقیت عمل افزایش می یابد. ضمن اینکه این عمل باید با روش میکروسکوپیک انجام شود. که در حال حاضر میزان بازگشت وازکتومی با روش میکروسکوپیک و ظاهر شدن اسپرم در آزمایش پس از عمل در مراکز ما حدود 80 تا 90 درصد است.

به تعویق انداختن بچه دار شدن چند درصد به بروز نازایی کمک می کند؟

با توجه به اینکه به تعویق انداختن بارداری موجب بالارفتن سن زوجین و به ویژه خانم ها است اینکار سبب کاهش توانایی بارداری می شود ضمن اینکه هر چه زوجین در سنین بالاتری به ما مراجعه کنند فرآیند درمان مشکل تر خواهد شد.

آیا اشعه های هنگام عکس برداری و رادیولوژی در بروز نازایی تاثیر دارد؟

به طور کلی انجام اقدامات رادیولوژیک جزیی از فرآیند تشخیصی برای کلیه بیماری ها است. لازم به یادآوری است روشهایی مانند سونوگرافی و ام آر آی بدون اشعه و روشهایی مانند رادیوگرافی با اشعه ایکس و سی تی اسکن دارای تشعشعات هستند. برای تصمیم گیری جهت انجام یک روش تصویربرداری باید فواید و معایب و هزینه های آن در کنار هم مقایسه شود و اگر دیده شد انجام آن در سیر درمان تاثیر مثبت دارد باید انجام شود.

طبیعی است اشعه روشهای رادیوگرافیک در محدوده مجاز ، با نظارت پزشک و با قراردادن محافظ های سربی برای نقاط حساس بدن قابل انجام است در غیر این صورت می توانند زیان بار باشند.

نسخه اصلی مطلب نقش آلودگی هوا در بروز ناباروری را در سایت دکتر پیمان صالحی بخوانید.

---