باروری زمانی اتفاق می افتد که اسپرم برنده خود را به تخمک برساند. اگر به هر دلیلی اسپرم توانایی رسیدن به تخمک و یا قدرت باردار کردن آن را نداشته باشد، مرد دچار ناباروری شده است. البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که زمانی یک زوج را می توان نابارور خواند و به دنبال علت ناباروری آن ها گشت که از مقاربت محافظت نشده زوجین حداقل یکسال گذشته داشته باشد و علاوه بر این، دیگر شرایط مناسب جهت باروری نیز محیا بوده باشد.

عدم باروری یکی از مشکلاتی می باشد که حدود 15 درصد از زوجین با آن رو به رو هستند. ناباروری به دلایل متعددی اتفاق می ا فتد و منشأ آن را می توان به زن، مرد و یا هر دو آنها نسبت داد. طبق تحقیقات دانشمندان، 30 درصد از ناباروری زوجین مربوط به مردان است. ناباروری در مردان به دلایل متعددی بر میگردد که ممکن است مربوط به دلایل آناتومی دستگاه تولید مثلی مرد، روانی، هورمونی یا شیوه زندگی باشد. در ادامه به علل ناباروری و تشخیص و درمان آن در مردان می پردازیم.

عوامل مؤثر در باروری مردان

برای این یک مرد باروری داشته باشد، لازم است تا چهار شرط مهم اتفاق بیفتد که این چهار شرط عبارتند از:

1. تولید اسپرم سالم: برای تولید اسپرم سالم لازم است تا حداقل یکی از بیضه های مرد، عملکرد درست و سالمی داشته باشد.
2. انتقال اسپرم به مایع منی: شرط دوم باروری، ارسال اسپرم های سالم به داخل مایع منی است که از طریق لوله های موجود در کیسه ی بیضه انجام می شود.
3. تعداد اسپرم: تعداد اسپرم در باروری تأثیر بسیار زیادی دارد. در صورتی که اسپرم های موجود در مایع منی پس از هر بار انزال کمتر 39 میلیون باشد، احتمال بارداری کاهش پیدا خواهد کرد.
4. توانایی حرکت اسپرم: اسپرم سالم باید توانایی حرکت به سوی تخمک و بارور کردن آن را داشته باشد.

به این ترتیب در صورتی که هر یک از مراحل ذکر شده در بدن آقایان با مشکلی رو به رو شود به گونه ای حتی یکی از مراحل و شروط بالا به درستی انجام نپذیرد، شخص دچار مشکل ناباروری شده است. ناباروری مردانه نشانه ای از اختلال در سلامت جسمانی آنها است که اجازه بارور شدن شریک خود را به او نمی دهد. دلایل مختلفی بر عملکرد صحیح مراحل گفته شده خلل ایجاد می کنند و به عنوان عوامل تأثیرگذار در ناباروری محسوب می شوند.

علل ناباروری مردان

علل پزشکی

• واریکوسل: واریکوسل تورم رگ های تخلیه کننده بیضه ها تلقی می شود و یکی از اصلی ترین علل برگشت پذیر ناباروری در مردان است. علت دقیق آن مشخص نیست؛ اما جریان خون غیرطبیعی یکی از فرضیات است. واریکوسل منجر به کاهش کیفیت و کمیت اسپرم می شود.
• عفونت: برخی عفونت ها می توانند به واسطه تداخل در تولید اسپرم و یا آسیب به آن، باعث ناباروری شوند؛ مانند برخی عفونت های مقاربتی مثل HIV (عامل ایدز) و گنوره آ (عامل سوزاک).
• مشکلات انزال: انزال معکوس یا بازگشتی، زمانی اتفاق می افتد که اسپرم ها به جای خروج از مسیر تناسلی، وارد مثانه شوند. عوامل زیادی از جمله دیابت، جراحی مثانه و پروستات می توانند باعث این عارضه شوند.
• آنتی بادی های علیه اسپرم: آنتی بادی های ضد اسپرم، سلول های ایمنی هستند که به اشتباه اسپرم ها را عامل خارجی شناسایی کرده و به آن ها حمله میکند.
• عدم نزول بیضه: عدم نزول بیضه یا بیضه نهفته حالتی است که یک یا هر دو بیضه در کیسه قرار نمی گیرد و در جایی مانند کشاله ران و یا در قسمت پایینی شکم قرار گرفته اند. تقریباً ۵ درصد از کل پسران با این مشکل زاده می شوند. کودکان نارس یا با وزن اندک در خطر بیشتری برای ابتلا به این مشکل قرار دارند.
• نقص کروموزومی: سندرم مادرزادی کلاین فلتر که در آن مردان به جای یک کروموزوم X و یک Y، دو کروموزوم X و یک Y دارند باعث تکامل غیرطبیعی اندام های تولید مثلی و در نهایت ناباروری در شخص می شود.
• بیماری سلیاک: بیماری سلیاک یک اختلال گوارشی است که به دلیل حساسیت به پروتئین موجود در گندم به نام گلوتن ایجاد می شود. این عارضه ممکن است به ناباروری در مردان کمک کند. باروری ممکن است پس از اتخاذ رژیم غذایی بدون گلوتن بهبود یابد.

علل محیطی

مواجهه مداوم و بیش از حد با برخی فاکتور های محیطی مانند گرما، سموم و مواد شیمیایی باعث کاهش تولید اسپرم و عملکرد آن می شوند. برخی از این فاکتورها شامل موارد زیر می باشند:

• مواد شیمیایی صنعتی
• فلز های سنگین
• اشعه ایکس
• گرمای زیاد در ناحیه بیضه ها
• سبک زندگی و بهداشت
• داروهایی مثل استروئید های آنابولیک که برای افزایش قدرت و رشد ماهیچه ها استفاده می شوند، باعث انقباض بیضه ها و کاهش تولید اسپرم می شوند.
• مصرف الکل به واسطه کاهش سطح تستوسترون می تواند در ناباروری مؤثر باشد.
• استعمال دخانیات با کاهش تعداد اسپرم ها باروری را تحت تأثیر قرار می دهد.
• چاقی نیز با به هم زدن تعادل هورمونی قدرت باروری مردان را کاهش می دهد.

عوامل خطر ناباروری مردان

علل مختلفی در ناباروری مردان نقش دارند و برخی مردان بیش از سایرین در معرض ناباروری قرار دارند. عوامل زمینه ساز ناباروری در مردان عبارت اند از:

1. مردان مبتلا به اضافه وزن و چاقی مفرط
2. سن ۴۰ سال یا بالاتر
3. سابقه قرار گرفتن در معرض تششعات
4. قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب، جیوه، آفت کش ها
5. سوءمصرف مواد مخدر، الکل، تنباکو
6. افزایش دمای بیضه (مثلاً استفاده مداوم از سونا یا جکوزی)
7. سابقه بیضه نزول نکرده (عدم وارد شدن بیضه به کیسه بیضه در دوران جنینی)

سابقه ابتلا به واریکوسل

مصرف داروهای حاوی تستوسترون (برخی به دلیل کمبود تستوسترون نیازمند دریافت هورمون تستوسترون هستند.)

تشخیص ناباروری مردان

تأیید ناباروری در مردان نیاز به انجام یک سری آزمایشات تخصصی دارد. مهم ترین آزمایشی که برای تشخیص ناباروری آقایان انجام می شود، تست تجزیه و تحلیل اسپرم است. در این آزمایش مقداری از منی شخص برای انجام تست های آزمایشگاهی دریافت می شود. در این آزمایش میزان تحرک اسپرم، تعداد اسپرم های موجود در یک حجم مشخصی از منی و شکل اسپرم مورد ارزیابی قرار می گیرد. برای این که بتوان به نتیجه آزمایش اعتماد کرد، لازم است حداقل دو تست به فاصله زمانی دو یا سه ماهه تکرار شود و نتایج تمامی تست ها بررسی شود. در اکثر اوقات انجام این آزمایش در تشخیص ناباروری در مردان کفایت می کند؛ اما در برخی موارد نیز، برای تشخیص علت ناباروری به انجام تست های بیشتری نیاز خواهد بود. برخی از آزمایشات که در تشخیص ناباروری مردان مؤثر هستند عبارتند از:

• معاینه تخصصی شخص، توسط پزشک متخصص
• انجام سونوگرافی
• آزمایش خون جهت بررسی سطح هورمون تستوسترون، استرادیول یا پرولاکتین
• انجام کاريوتيپ ژنتيکی در صورت مشاهده سقط مکرر جنین
• تصویربرداری

سونوگرافی بیضه

انجام سونوگرافی بیضه یکی از روش های تشخیص ناباروری مردان است. در سونوگرافی بیضه با استفاده از امواج فراصوت، عکس هایی تهیه می شود که به شناسایی انسداد مجرای انزال، انزال پس رونده (ورود مایع منی به داخل مثانه به جای خروج آن از اندام تناسلی) و مشکلات دیگر در بیضه ها و ساختار های پشتیبان آن کمک می کند.

سونوگرافی از طریق مقعد

از سونوگرافی مقعدی، بیشتر برای مشاهده ی پروستات مرد و بافت های احاطه کننده ی آن استفاده می گردد. پزشک سوزن نازکی را وارد مقعد می کند تا وضعیت پروستات را بررسی کند و وجود هرگونه انسداد در لوله های حمل کننده ی مایع منی (مجرای انزال و کیسه های منی) را شناسایی کند.

سیستوسکوپی

سیستوسکوپی، روش مورد استفاده برای بررسی مثانه، پروستات و مجاری ادرار است. در این روش پزشک از لوله ای توخالی که مجهز به لنز است استفاده می کند. در صورتی که در اثر انسداد مجاری، مایع منی و اسپرم خارج نگردد، از این روش برای برطرف کردن انسداد استفاده می شود تا انتقال اسپرم به درستی صورت گیرد.

وازوگرافی

• وازوگرافی، یک تست تهاجمی برای بررسی وجود انسداد است. در این روش برشی در کیسه های بیضه ایجاد شده و یک رنگ مخصوص به داخل رگ وابران و بیضه ها تزریق می شود و با استفاده از اشعه ی ایکس هرگونه انسداد یا تراوش اسپرم در رگ وابران مشخص می گردد.
• بیوپسی بافتی بیضه
• انجام آزمایش ادرار پس از انزال جهت بررسی مشکل انزال برگشتی

درمان ناباروری در مردان

اغلب علت دقیق ناباروری مشخص نمی شود حتی اگر علت دقیق آن نیز مشخص نباشد. پزشک ممکن است بتواند روش های درمانی یا روش هایی را که منجر به بارداری می شوند را توصیه کند. روش های درمانی ناباروری در مردان شامل موارد زیر می باشد:

• عمل جراحی

به عنوان مثال واریکوسل اغلب می تواند با جراحی اصلاح شود و یا انسداد عروق ترمیم شود.
وازکتومی قبلی قابل برگشت است. در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال وجود ندارد اغلب می توان اسپرم را مستقیماً از بیضه یا اپیدیدیم با استفاده از تکنیک های بازیابی اسپرم بازیابی کرد.

• درمان عفونت ها

درمان آنتی بیوتیکی ممکن است عفونت دستگاه تولیدمثل را درمان کند؛ اما همیشه باعث درمان ناباروری نمی شود.

• درمان مشکلات مقاربت جنسی

در این گونه موارد درمان دارویی و مشاوره می تواند به بهبود باروری در شرایطی مانند اختلال نعوظ یا انزال زودرس کمک کند.

• درمان های هورمونی و داروها

پزشک ممکن است در مواردی که ناباروری به دلیل مقادیر زیاد یا کم برخی از هورمون ها یا مشکلاتی در نحوه استفاده از هورمون ها در بدن ایجاد می شود جایگزینی هورمون ها یا داروها را توصیه کند.
استفاده از تکنولوژی تولید مثل (ART): درمان های ART بسته به مورد خاص و خواسته های بیمار شامل دریافت اسپرم از طریق انزال طبیعی، از طریق جراحی یا افراد اهدا کننده می باشد. سپس اسپرم ها به دستگاه تناسلی زن وارد می شوند یا برای انجام لقاح آزمایشگاهی یا تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی مورد استفاده قرار می گیرند.

نسخه اصلی مطلب روشهای تصویر برداری تشخیص ناباروری در مردان را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---