واریکوسل دوطرفه یکی از بیماری های شایع در حوزه ی اورولوژی است که با ایجاد واریس در هر دو بیضه مشخص می شود. این بیماری زمانی ایجاد می شود که عروق اطراف بیضه ها بیش از حد متورم می شوند و یکی از مشکلاتی است که در صورت عدم درمان، تأثیرات قابل توجهی بر باروری آقایان می گذارد. واریکوسل ممکن است بدون علائم باشد یا باعث ایجاد درد، ورم کیسه ی بیضه و اختلال در تولید اسپرم شود. باتوجه به اینکه واریکوسل دوطرفه هر دو بیضه را درگیر می کند، تشخیص و درمان آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا از عوارض بلندمدت آن جلوگیری شود. در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش های تشخیص و درمان واریکوسل دوطرفه خواهیم پرداخت و نکات کلیدی برای مدیریت مؤثر این بیماری را ارائه خواهیم کرد.

واریکوسل دو طرفه چیست؟

واریکوسل دوطرفه ورم عروق اطراف هر دو بیضه است. اطراف هر بیضه سیاهرگ هایی وجود دارند که خون از طریق آن ها به سمت قلب حرکت می کند. به دلایل مختلف ممکن است خون بازگشتی، درون این رگ ها جمع شده و باعث بزرگ شدن و ورم این عروق شود. این وضعیت واریکوسل نام دارد و درصورتی که عروق اطراف هر دو بیضه بزرگ شده باشند واریکوسل دوطرفه نامیده می شود. به دلیل اینکه این بیماری هر دو بیضه را درگیر می کند نیاز به رسیدگی پزشکی فوری دارد و در صورت عدم درمان، می تواند مشکلات جدی مانند ازکارافتادن بیضه ها و نازایی را در پی داشته باشد.

علل واریکوسل دو طرفه

علت دقیق ایجاد واریکوسل دوطرفه مشخص نیست؛ اما به طورکلی عوامل احتمالی زیر در ایجاد این بیماری مؤثر هستند:

• اختلال در عملکرد دریچه های داخل ورید: درون سیاهرگ ها دریچه های یک طرفه ای وجود دارند که وقتی خون از آن ها عبور کند بسته شده و مانع برگشت خون به عقب می شوند. درصورتی که این دریچه ها در عروق بیضه آسیب ببینند یا عملکرد آن ها مختل شود، خون در عروق جمع می شوند و واریکوسل ایجاد می شود.
• سیروز کبدی: در این بیماری، بافت کبد به طور پیشرونده تخریب شده و عملکرد کبد مختل می شود. تخریب کبد می تواند باعث افزایش فشار در عروق شده و واریکوسل دوطرفه را ایجاد کند.
• مشکلات کلیوی: در برخی آقایان بالای 40 سال یا افرادی که تومورهای کلیوی دارند، عروق کلیه مسدود یا باریک می شوند و فشار بر آن ها افزایش می یابد. این مسئله می تواند منجر به فشار بر عروق اطراف بیضه شده و با برگشت خون به عقب، واریکوسل را ایجاد کند.
• تومورها: برخی اوقات علت ایجاد واریکوسل دوطرفه، تشکیل تومور از جمله در پشت حفره ی شکمی است. تومورها می توانند باعث فشرده شدن عروق بیضه شده و واریکوسل دوطرفه را ایجاد کنند.
• ورم غدد لنفاوی: در موارد نادری ممکن است غدد لنفاوی ورم کرده و باعث انسداد جریان خون در عروق بیضه و ایجاد واریکوسل شوند.

علائم واریکوسل دو طرفه

برخی افراد به واریکوسل دوطرفه مبتلا می شوند؛ اما علائم خاصی را احساس نمی کنند. در این افراد ممکن است واریکوسل حین معاینات پزشکی تشخیص داده شود. در سایر افراد، اصلی ترین علائم واریکوسل دوطرفه شامل موارد زیر هستند:

• احساس سنگینی بیضه ها و کیسه ی بیضه
• توده های عروق روی بیضه ها که مانند یک کیسه پر از کرم احساس می شوند
• احساس ناراحتی و درد بیضه هنگام آمیزش جنسی، موقع ایستادن یا پایان روز
• کاهش سایز بیضه ها و کوچک شدن تدریجی آن ها
• ناباروری

عوامل خطر واریکوسل دو طرفه

در برخی آقایان، واریکوسل در دوران بلوغ ایجاد می شود و علت ایجاد و عوامل خطر آن به طور دقیق مشخص نمی شود. با این حال، برخی عوامل خطر وجود دارند که احتمال ایجاد واریکوسل دوطرفه را افزایش می دهند؛ از جمله:

• سابقه ی خانوادگی و توارث
• رشد سریع بیضه ها در سن بلوغ (سنین بین 15 تا 25 سال)
• آناتومی بدن و عروق بیضه
• برخی بیماری ها مانند اختلالات هورمونی، کارسینومای کلیوی و سیروز کبدی
• سبک زندگی نامناسب مانند مصرف دخانیات و مشروبات الکی
• فعالیت بدنی شدید مانند بلندکردن اجسام سنگین
• ایستادن یا نشستن طولانی مدت
• اضافه وزن
• گرم نگه داشتن کیسه ی بیضه در اثر پوشش تنگ، استفاده مکرر از سونا یا کارکردن در مکان های گرم

آسیب بیضه در افراد مبتلا به واریکوسل

نظریه های گوناگونی در مورد مکانیسم آسیب بیضه ها وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

• افزایش دمای بیضه ها یا کاهش جریان خون و اکسیژن رسانی یا انتقال مواد و متابولیتهای کلیه ها و غدد فوق کلیه به بیضه ها و یا ترکیبی از اینها.
• واریکوسل می تواند باعث کاهش رشد بیضه و در نهایت کوچک شدن بیضه گردد. همچنین با اثر بر اسپرم ها باعث کاهش حرکت و تعداد آنها و تغییر مورفولوژی (شکل ظاهری) آنها خواهد شد. واریکوسل به طور مستقیم اثری بر کاهش میل مردان یا ایجاد انزال زودرس ندارد.
• در بیمارانی که با علل ناباروری مردان و واریکوسل مراجعه می نماید، علاوه بر معاینه و شرح حال باید حداقل دو یا سه آزمایش منی برای تصمیم گیری وجود داشته باشد. با توجه به حساسیت آزمایش باید در آزمایشگاهی انجام گردد که به طور تخصصی این آزمایش را انجام می دهند.
• معاینه باید با دست و ابتدا در حالت ایستاده و سپس در حالت خوابیده انجام گردد تا مشخص شود آیا با دراز کشیدن واریکوسل کاهش چشمگیر پیدا می کند یا خیر که اگر نکرد سونوگرافی شکم و لگن برای بررسی بیشتر انجام گردد. در زمان معاینه ممکن است وریدها مانند واریس پا قابل مشاهده باشند یا مانند کیسه پر از کرم قابل لمس باشند یا بازور زدن قابل لمس شوند که این معیارها بیانگر شدت واریکوسل می باشد.
• در تشخیص واریس بیصه معاینه بالینی حرف اول و آخر را می زند و سونوگرافی برای مواردی به کار می رود که معاینه مشکل باشد مانند بیماران بسیار چاق یا موارد خفیف. البته از سونوگرافی داپلر یا رنگی می توان برای تایید عود (برگشت خون به سمت بیضه ها) پس از عمل کمک گرفت.

تاثیرات واریکوسل دو طرفه بر سلامتی

واریکوسل دوطرفه می تواند با اختلال در عملکرد بیضه ها، تعداد و کیفیت اسپرم ها را کاهش داده و منجر به آزواسپرمی (نبود اسپرم در مایع منی) و نازایی شود. همچنین آسیب بیضه ها در اثر واریکوسل دوطرفه می تواند باعث اختلال در تولید هورمون تستوسترون شود که این مسئله منجر به کاهش میل جنسی و مشکلات روانی مانند استرس و کاهش اعتمادبه نفس می شود. درد و ناراحتی پس از نشستن طولانی مدت یا حین فعالیت های شدید نیز یکی از تأثیرات منفی واریکوسل دوطرفه بر سلامتی است که می تواند فعالیت های روزمره ی افراد را مختل کند.

تفاوت واریکوسل دو طرفه و یک طرفه

اگرچه اساس بیماری های واریکوسل یک طرفه و دوطرفه یکسان است؛ اما تفاوت های جزئی نیز دارند. اصلی ترین تفاوت این دو بیماری در این است که واریکوسل دوطرفه عروق اطراف هر دو بیضه را درگیر می کند؛ اما واریکوسل یک طرفه تنها در عروق یک بیضه قابل مشاهده است. علاوه بر این، واریکوسل دوطرفه شیوع کمتری نسبت به واریکوسل یک طرفه دارد؛ اما به دلیل اینکه به هر دو بیضه آسیب می زند، علائم شدیدتری ایجاد می کند و احتمال ایجاد نازایی در آن بیشتر است.

راه های تشخیص واریکوسل دو طرفه

واریکوسل دوطرفه به روش های زیر قابل تشخیص است:

• لمس و مشاهده ی کیسه ی بیضه: این روش، اولین و ساده ترین راه تشخیص واریکوسل دوطرفه است که با هدف احساس یا مشاهده ی عروق ورم کرده روی بیضه ها یا بدشکلی کیسه ی بیضه انجام می شود.
• مانور والسالوا: برای انجام این تست، بیمار در حالت ایستاده نفس عمیقی کشیده و آن را حبس می کند. سپس عضلات شکم خود را منقبض کرده و پس از آن هوا را بیرون می دهد. این تست باعث افزایش فشار داخل شکم شده و با برجسته کردن واریس می تواند باعث تشخیص راحت تر آن شود.
• سونوگرافی: در مواردی که واریس دوطرفه خفیف باشد و با لمس یا مشاهده قابل تشخیص نباشد ممکن است از سونوگرافی معمولی برای ایجاد تصویر بیضه ها و عروق اطراف آن استفاده شود. در برخی افراد نیز از سونوگرافی داپلر استفاده می شود. این نوع سونوگرافی برای اندازه گیری جریان و فشار خون در عروق کاربرد دارد.
• تست های تکمیلی: در برخی افراد، پس از تشخیص اولیه ی واریکوسل دوطرفه ممکن است آزمایش مایع منی و آزمایش سنجش هورمون نیز انجام شود. این آزمون ها بیشتر برای تأیید واریکوسل دوطرفه و بررسی تأثیر آن روی سلامت عمومی بیمار به کار می روند.

در چه مواردی واریکوسل نیاز به درمان دارد؟

در ابتدا با توجه به اینکه بسیاری از بیماران در زمانی که تشخیص واریکوسل برای آنها گذاشته می شود نگران و مضطرب می شوند باید خاطر نشان کنم که واریکوسل یک بیماری خوش خیم است اما درمان دارویی ندارد و تنها روش درمان آن جراحی واریکوسل است که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

روش های درمان واریکوسل دو طرفه

درمان های غیرجراحی:

امروزه هیچ دارو، ورزش یا روش درمانی غیرتهاجمی برای درمان قطعی واریکوسل دوطرفه وجود ندارد و روش های درمان فعلی، تنها به دو شکل کم تهاجم و جراحی هستند.

ایمبولیزیشن پوستی:

این روش کم تهاجم، معمولا به صورت سرپایی انجام می شود و طی آن، یک لوله ی نازک و مخصوص از عروق گردن یا کشاله ی ران وارد بدن می شود که مانع کوچک پلاتینیومی یا فولادی را در عروق بیضه قرار می دهد و منجر به انسداد این عروق و تغییر مسیر خون به رگ های سالم می شود. این روش برای واریکوسل دوطرفه کاربرد کمتری دارد.

درمان های جراحی:

جراحی تنها راه درمان قطعی برای واریکوسل دوطرفه است. انواع جراحی ها وجود دارند که هدف نهایی همه ی آن ها تغییر مسیر خون از عروق ورم کرده به عروق سالم است. از جمله روش های جراحی برای درمان واریکوسل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. واریکوسلکتومی میکروسکوپی: در این جراحی، برشی در زیر کشاله ی ران ایجاد می شود و با استفاده از میکروسکوپ های قدرتمند، عروق ریزی که باعث واریکوسل دوطرفه شده اند مسدود می شوند. این جراحی معمولا 2 تا 3 ساعت برای هر بیضه طول می کشد.
2. واریکوسلکتومی لاپاروسکوپیک: برای انجام این جراحی چندین سوراخ کوچک در زیر شکم ایجاد می شود. پزشکان با استفاده از دوربین های ریز و ابزار جراحی مخصوصی که از طریق این سوراخ ها وارد بدن می شوند عروق ورم کرده را مسدود می کنند. این جراحی برای هر بیضه معمولاً30 تا 40 دقیقه طول می کشد.

عوارض جراحی واریکوسل

1. عوارض کوتاه مدت پس از عمل شامل: درد یا عفونت زخم یا خونریزی یا خونمردگی اطراف ناحیه عمل و ... می باشد. در برخی موارد ممکن است درد خفیفی برای مدتی باقی بماند یا بی حسی اطراف ناحیه عمل یا پوست کیسه بیضه ایجاد شود.
2. عوارض بلندمدت: عود واریکوسل / هیدروسل (جمع شدن مایع اطراف بیضه) / کوچک شدن بیضه (کمتر از 1%).

مراقبت های بعد از عمل واریکوسل

پس از تصمیم گیری برای عمل و انجام آزمایشات روتین خون و بررسی اسپرم موهای ناحیه عمل شب قبل یا صبح عمل تراشیده می شوند. ازساعت 12 شب قبل از عمل بیمار دیگر چیزی نمی خورد. عمل با بیهوشی عمومی یا بیحسی از کمر(نخاعی) بسته به شرایط بیمار و صلاحدید متخصص بیهوشی انجام می گردد.

مدت زمان عمل بستگی به فاکتورهای گوناگون دارد و متوسط 30 تا 40 دقیقه می باشد. بیمار همان روز یا فردا صبح مرخص می شود و به مدت حداقل 7تا 14 روز استراحت پزشکی خواهد داشت. بهتر است نزدیکی از روز هفتم به بعد انجام گردد.

پیشگیری از بروز واریکوسل دو طرفه

مهم ترین نکاتی که می توانند در پیشگیری از بروز واریکوسل به کار روند شامل موارد زیر هستند:

• وزن مناسب داشته باشید و از غذاهای سالم استفاده کنید.
• از ایستادن یا نشستن طولانی خودداری کنید.
• به طور منظم ورزش کنید.
• آب کافی بنوشید.
• از دخانیات از جمله سیگار دوری کنید.
• از بلندکردن اجسام سنگین خودداری کنید.

ذکر این نکته نیز ضروری است که روش های بیان شده اگرچه احتمال ایجاد واریکوسل دوطرفه را کاهش می دهند اما نمی توانند به طور کامل از ایجاد آن جلوگیری کنند.

سوالات متداول

آیا واریکوسل باعث زود انزالی می شود؟

• زودانزالی بین افرادی که واریکوسل دارند شایع تر است. برخی پژوهش ها نشان می دهند که واریکوسل با کاهش میزان تستوسترون و افزایش احتمال التهاب پروستات می تواند باعث زودانزالی شود.

آیا درمان واریکوسل با طب سنتی امکان پذیر است؟

• خیر، در حال حاضر هیچ درمان قطعی که بتواند با طب سنتی و بدون جراحی باعث رفع واریکوسل شود وجود ندارد.

واریکوسل دو طرفه چگونه بر باروری تأثیر می گذارد؟

• واریکوسل با افزایش دمای بیضه ها باعث کاهش تعداد و میزان تحرک اسپرم ها شده و با تغییر شکل اسپرم ها احتمال باروری را کاهش می دهد.

آیا امکان بازگشت واریکوسل دو طرفه پس از درمان وجود دارد؟

• بله، به طور متوسط 10 درصد مردانی که جراحی واریکوسل انجام می دهند پس از مدتی دوباره دچار این بیماری می شوند.

آیا واریکوسل دو طرفه همیشه با علائم بالینی همراه است یا ممکن است بدون علائم باقی بماند؟

• واریکوسل دو طرفه همیشه با علائم همراه نیست. بسیاری از مردان مبتلا به واریکوسل، هیچ علامتی را تجربه نمی کنند و به طور تصادفی در طی معاینات پزشکی یا به دلیل مشکلات باروری متوجه این بیماری می شوند.

نتیجه گیری

واریکوسل دوطرفه با تأثیر روی هر دو بیضه، خطر جدی برای باروری، سلامت جنسی و سلامت عمومی آقایان محسوب می شود. از همین رو، حساسیت کافی و مدیریت مناسب آن از اهمیت بالایی برخوردار است. درصورتی که این بیماری سریع تشخیص داده شود می توان با جراحی های کم تهاجم آن را درمان کرد و علاوه بر پیشگیری از عوارض جدی تر، به بهبود علائم و افزایش کیفیت زندگی آقایان کمک کرد. همچنین پیگیری منظم و مراقبت های پس از درمان می توانند علاوه بر جلوگیری از عوارض جراحی، از عود مجدد واریکوسل نیز جلوگیری کنند. در نهایت باید توجه داشت که آگاهی هرچه بیشتر ما نسبت به علائم و روش های درمانی این بیماری می تواند در مدیریت شرایط و تصمیم گیری ها جهت رسیدن به بهترین نتیجه بسیار مفید باشد.

نسخه اصلی مطلب واریکوسل دوطرفه چیست و چگونه بر باروری تأثیر می گذارد؟ را در سایت دکتر پیمان صالحی بخوانید.

---