سونوگرافی های غربالگری بارداری از مهم ترین ابزارهای پزشکی برای نظارت بر سلامت مادر و جنین در طول بارداری هستند. این بررسی ها نه تنها به پزشکان کمک می کنند تا اطلاعات دقیقی از رشد و تکامل جنین به دست آورند، بلکه به شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی نیز کمک می کنند. در هر مرحله از بارداری، زمان بندی مناسب برای انجام این سونوگرافی ها اهمیت زیادی دارد، زیرا هر کدام اهداف مشخصی را دنبال می کنند، از تأیید بارداری و تعیین سن جنین گرفته تا ارزیابی ساختارها و عملکرد اعضای بدن. در این مقاله، زمان های مناسب برای انجام سونوگرافی های غربالگری و دلایل اهمیت آن ها بررسی خواهد شد.

علل انجام سونوگرافی در بارداری

در موارد زیر انجام سونوگرافی جنین مؤثر خواهد بود:

• سونوگرافی برای تشخیص بارداری: در برخی موارد، جنین ممکن است خارج از رحم در لوله های فالوپ قرار داشته باشد. در این شرایط، احتمال بارداری اکتوپیک یا بارداری خارج رحم را مشخص خواهد کرد.
• تعیین هفته های بارداری: دانستن سن جنین می تواند پزشک را یاری کند تا نقاط عطف رشد جنین را در طول بارداری دنبال کند.
• تأیید تعداد جنین ها: اگر پزشک به بارداری چند قلو مشکوک باشد، در آن صورت انجام سونوگرافی جنین می تواند تعداد جنین را تعیین کند.
• ارزیابی رشد جنین: پزشک با استفاده از سونوگرافی جنین می تواند روند رشد جنین را دنبال کند. با استفاده از سونوگرافی می توان حرکات جنین، تنفس و ضربان قلب او را دنبال کرد. سونوگرافی اندام جنین و سونوگرافی اندازه جنین می تواند شاخصی از سلامت جنین باشد.
• بررسی جفت و میزان مایع آمنیوتیک: جفت غذا و اکسیژن لازم را به جنین می رساند. کاهش یا افزایش مایع آمنیوتیک می تواند اختلالاتی را در عملکرد جفت به دنبال داشته باشد. با استفاده از سونوگرافی می توان موقعیت جفت و میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین را ارزیابی نمود.
• شناسایی نواقص در جنین: سونوگرافی می تواند روشی برای غربالگری نواقص احتمالی در جنین باشد .( سونوگرافی آنومالی جنین )
• بررسی و ارزیابی عوارض: اگر خونریزی در بارداری یا سایر عوارض بارداری وجود داشته باشد، انجام سونوگرافی می تواند به تعیین علت عارضه کمک کند.
• انجام تست های پریناتال: برای انجام تست هایی مانند آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جنینی با استفاده از سونوگرافی سوزن وارد شده در رحم هدایت می گردد.
• تعیین موقعیت جنین قبل از زایمان: در اغلب موارد جنین تا اواخر سه ماهه سوم بارداری در موقعیتی قرار می گیرد که سر آن در ابتدا قرار دارد (سر جنین رو به پایین و به سمت دهانه رحم است). با استفاده از سونوگرافی می توان موقعیت جنین را بررسی کرد و در مورد نحوه زایمان تصمیم گرفت.

به خاطر داشته باشید سونوگرافی برای تعیین جنسیت جنین نیز کاربرد دارد؛ اما سونوگرافی جنین باید به دلایل مجاز پزشکی انجام شود و صرفاً وسیله ای برای تعیین جنسیت جنین نخواهد بود.

مزایای سونوگرافی

1. بدون درد هستند و نیازی به سوزن، تزریق و برش ندارند.
2. بیماران در معرض تشعشعات یونیزه کننده قرار نمی گیرند و این امر این روش را از تکنیک های تشخیصی مانند اشعه X و اسکن سی تی ایمن تر می سازد. در واقع هیچ گونه اثر مضر شناخته شده ای هنگام استفاده مستقیم از آن توسط ارائه دهنده خدمات درمانی وجود ندارد.
3. سونوگرافی تصاویری از بافت های نرمی فراهم می کند که در اشعه X به خوبی نمایش داده نمیشوند.
4. سونوگرافی به طور گسترده در دسترس است و ارزان تر از سایر روش ها است.

زمان سونوگرافی های غربالگری بارداری

سه ماهه اول

علت اهمیت سونوگرافی در سه ماهه اول، شنیدن ضربان قلب جنین و تخمین سن او و همچنین اندازه‎ گیری دور سر و قد او است. رشد کودک در این دوران یک میلی متر در روز است. همچنین دلیل دیگر اهمیت آن فهمیدن این مطلب است که بارداری داخل رحم یا خارج رحم است. این سونوگرافی در هفته های 6 تا 8 بارداری انجام می‎شود و بهتر است قبل از آن به اندازه کافی آب نوشیده باشید؛ زیرا امواج فراصوت از مایعات بهتر عبور می ‎کنند.

سه ماهه دوم

اطلاع از شرایط نوزاد در این مرحله برای داشتن یک بارداری سالم ضروری است. عموماً بین هفته 18 تا 20 سونوگرافی تجویز می‎شود که می‎تواند جزئیات زیادی از کودک را نشان دهد. به این مرحله در بارداری سالم اسکن آناتومی گفته می‎شود و مدت زمان آن بین 20 تا 45 دقیقه است. در صورت داشتن چند قلو این مدت زمان افزایش می‎یابد. در این مرحله از بارداری سالم پزشک به بررسی بخش‎های مختلف بدن جنین می‎پردازد؛ اما دیدن قسمت هایی مثل شکم و کلیه های او برای پزشک دشوار است. اینجا مرحله ای است که جنسیت جنین نیز مشخص می‎شود و تمام موارد غیر طبیعی اعم از ضربان قلب، وضعیت مغزی، کلیه‎ها و کبد او برای اطمینان از روند دوران بارداری سالم، بررسی می‎شود. در این آزمایش پزشک انگشتان کودک را می‎شمارد و میزان مایع جنینی را اندازه می‎گیرد.

سه ماهه سوم

سونوگرافی معمولاً در سه ماهه سوم ضرورتی ندارد؛ اما گاهی اوقات پزشک بعد از هفته 35 نیز برای اطمینان از روند بارداری سالم شما این دستور را می‎دهد. شاید پزشک بخواهد به وضعیت قلبی کودک و رشدی او پی ببرد.گاهی اوقات ممکن است که نظر او در این مرحله در مورد نوع عمل یعنی سزارین یا زایمان طبیعی عوض شود و از طرفی اگر مادر از مشکلات گوارشی یا دیابت رنج ببرد، باید این سونوگرافی را برای داشتن بارداری سالم انجام دهد.

سونوگرافی داپلر

سونوگرافی داپلر (Doppler ultrasound) فقط برای مشاهده جریان خون در جنین مورد استفاده قرار میگیرد. سونوگرافی داپلر جنین با یک دستگاه دستی به نام مبدل انجام می‎ شود و نشان می ‎دهد مواد مغذی کافی و اکسیژن به جفت و از جفت به جنین میرسد یا خیر. سونوگرافی داپلر می تواند سرعت جریان خون را اندازه‎گیری کند و با استفاده از سونوگرافی داپلر میتوان به کاهش جریان یا مسدودیت مسیر خون در رگهای اصلی پی برد. این سونوگرافی بعد از 28 هفتگی ارزش دارد و زودتر از این نباید انجام شود.

سونوگرافی سه بعدی

در سونوگرافی سه بعدی امواج صوتی با زوایای مختلف به بدن جنین تابانده می شود و انعکاس این امواج با کمک نرم افزارهای پیشرفته کامپیوتری تغییر داده می شود. اسکن اندام می تواند به شکل دستی و از سوی سونوگرافیست یا با دستگاه های جدیدتر، توسط پروب دستگاه صورت گیرد و تصویر سه بعدی ارائه دهد.

انواع روش های انجام سونوگرافی های غربالگری بارداری

دو نوع اصلی سونوگرافی از جنین وجود دارد که شامل موارد زیر می باشد:

• سونوگرافی ترانس واژینال

در این نوع سونوگرافی جنینی مبدل درون واژن قرار می گیرد تا امواج صوتی را ارسال نموده و بازتاب ها را جمع آوری کند. سونوگرافی های واژن اغلب در اوایل بارداری استفاده می شوند. همچنین در صورتی که سونوگرافی شکمی اطلاعات کافی را ارائه ندهد، ممکن است از این نوع سونوگرافی نیز استفاده شود.

• سونوگرافی ترانس شکمی

این نوع تصویر برداری با حرکت دادن مبدل بر روی شکم انجام می شود. در طول سونوگرافی ترانس شکمی از جنین شما بر روی یک تخت قرار گرفته و باید شکم خود را در معرض دید قرار دهید، تکنسین یا سونوگرافیست ژل مخصوص را بر روی شکم شما اعمال می کند که باعث افزایش هدایت امواج صوتی و از بین بردن هوا بین پوست و مبدل می شود. سپس مبدل را بر روی شکم حرکت می دهد و امواج صوتی که از استخوان ها و سایر بافت ها منعکس می شود در مانیتور به تصاویر تبدیل می شوند.

نحوه آماده شدن سونوگرافی از جنین

• در صورت انجام سونوگرافی شکمی ، لازم است مثانه شما پر باشد. زمانی که مثانه کاملاً پر باشد، باعث می شود که اندام شما در تصویر واضح تر دیده شود.
• برای سونوگرافی از طریق واژن، باید مثانه خود را درست قبل از آزمایش خالی کنید.

عوارض جانبی سونوگرافی

سونوگرافی را می توان عکسبرداری بدون درد با استفاده از امواج فراصوت تعریف کرد که از طریق آن آسیبی به اعضای داخلی بدن نمی رسد.

نسخه اصلی مطلب زمان سونوگرافی های غربالگری بارداری را در سایت دکتر غلامرضا سیف بخوانید.

---