عصب سیاتیک از جمله بزرگترین و بلندترین عصب ها در بین اعصاب بدن است که در عین حال درگیری آن می تواند برای بیمار بسیار دردسرساز هم باشد. درد سیاتک به دلیل ایجاد محدودیت حرکتی یکی از شایع ترین علل ناتوانی و درد در دنیا است. عصب سیاتیک از ناحیه تحتانی ستون مهره ها و از مجاورت دیسک های پایینی کمر منشا گرفته و به سمت استخوان لگن و باسن امتداد می یابد و سپس از پشت ران وارد ساق پا می شود. عصب سیاتیک وقتی درگیر می شود ممکن است هر نقطه ای از امتداد عصب درد را نشان دهد؛ در حالی که بقیه قسمت ها فاقد درد باشد. با توجه به اینکه رگ سیاتیک در پشت ساق پا به دو شاخه تقسیم می شود، یکی از پشت ساق پا به کف پا رفته و دیگری از کناره خارجی ساق و روی مچ پا می گذرد، بنابراین ممکن است فردی دارای درد در قسمت خارجی ساق پا و بدون کمردرد باشد اما علت، درد سیاتیکی است. این درد در مردان بیشتر شیوع دارد گرچه در زنان و خصوصا بعد از بارداری هم دیده می شود. این درد معمولا در افراد با سن و سال بین 30 تا 50 سال شایع تر بوده اما امروزه و با تغییر شیوه زندگی این بیماری را در هر سنی حتی نوجوانان نیز می بینیم. بسیاری از بیماران مبتلا به درد سیاتیک صرفا به عنوان یک درد انتشاری از لگن به پشت ران و ساق پا می دانند در حالی که ممکن است درد به صورت کلاسیک نباشد و مثلا بیمار گاهی فقط در یک قسمت از مسیر عصب سیاتیک یا حتی فقط در انگشت پا درد را احساس کند.

علائم سیاتیک

• در برخی افراد دردهای سیاتیک ممکن است همانند سوزن سوزن شدن همراه با درد مبهم در ناحیه باسن باشد. در افراد دیگر نیز ممکن است شدت درد به حدی باشد که فرد توان حرکت نداشته باشد.
• معمولا درد سیاتیک یک طرفه بوده و تنها در یک سمت احساس می شود.
• درد پا ممکن است در ناحیه ساق پا و یا کف پا حس شود. در این حالت پای دردناک ممکن است با ضعف نیز همراه باشد. درد سیاتیک افزایش یابنده و تدریجی است.

خطرات درگیری عصب سیاتیک

چنانچه فشار بر روی عصب سیاتیک کمر زیاد باشد؛ ضعف شدیدی در ساق پا ایجاد می شود که حتی در اثر عدم توجه می تواند به لاغری عضلات پاها و در موارد تنگی کانال شدید، اختلال درعملکرد روده و بی اختیاری ادرار و مدفوع را ایجاد کند. این علایم به لحاظ پزشکی اورژانسی محسوب می شوند و نیاز به جراحی دارد.

تشخیص سیاتیک

بعد از معاینه بالینی یکی از مهم ترین روشهای تشخیص سیاتیک ، تست نوار عصب و عضله است. در صورتی که شک به درگیری عصب سیاتیک به خاطر بیرون زدگی دیسک کمر باشد، MRI کمری کمک کننده خواهد بود.

درمان درگیری عصب سیاتیک

درد سیاتیک درمان های بسیار متنوعی دارد ولی استفاده از درمان صحیح توسط پزشک متخصص درد از مزمن شدن و پیشرفت آن جلوگیری می کند. هدف درمان های اولیه کاهش التهاب و درد است. درمان ها و مسکن هایی که می توان برای کاهش درد سیاتیک استفاده کرد شامل موارد زیرمی شود:

1. داروی های ضد التهاب ساده و شل کننده های عضلانی
2. فیزیوتراپی و لیزر درمانی

که شامل موارد زیر می شوند :

• طب سوزنی
• ورزش درمانی
• مانیپولاسیون
• رادیوفرکوانسی و تکارتراپی
• استفاده از تخت های مدرن دکامپرشن

اگر پاتولوژی موجب درد سیاتیک، گرفتگی عضله پریفورمیس و یا چرخش لگن باشد، قابل برطرف شدن است اما اگر پاتولوژی ایجاد کننده بیماری بیرون زدگی دیسک کمر و پارگی آن باشد، درمان درد سیاتیک، درمانی کنترلی منطبق بر برداشتن فشار از روی دیسک کمر خواهد بود. از جمله درمان های موثر برای کاهش دردهای سیاتیک تزریق داروهای استروئید در اطراف ریشه های عصبی ملتهب است که به این نوع عمل بسته تزریق های ترانس فورامینال و یا اپیدورال گفته می شود، که در اکثر بیماران، به خصوص در مراحل اولیه بیماری و ایجاد دردهای سیاتیک بسیار کاربردی و موثر می باشند و اغلب بیماران با این روش ها بهبود می یابند اما در موارد شدیدتر ممکن است، عمل لیزری دیسک یا لیزر دیسک دکمپرشن یا عمل بسته لیزری دیسک و نیز تزریق ازن داخل دیسک (ازون تراپی) برای کاهش دردهای بیمار و جمع شدن بیرون زدگی دیسک مفید باشد، این روشها نیاز به بیهوشی و برش جراحی نداشته و به صورت سرپایی انجام می شود. از جمله روش های دیگر برای کاهش دردهای دیسک روش آندوسکوپی دیسک می باشد که نیاز به بخیه نمی باشد. در موارد بسیار شدید ممکن است جراحی باز وبرای بیمار پیشنهاد شود.

طول درمان درد سیاتیک

طول دوره درمان درد سیاتیک بسته به اینکه حاد یا مزمن باشد متفاوت خواهد بود ولی اغلب برای درمان درد سیاتیک از دو هفته تا 8 الی 12 هفته زمان نیاز است.

ورزش برای درد سیاتیک

• مهمترین ورزش برای درد سیاتیک کشش عضله پریفورمیس با دست مقابل و به سمت شانه مقابل است. کشش باید 5 بار و هر بار 15 تا 30 ثانیه نگه داشته شود. بهتر است ورزش سیاتیک سه بار در روز تکرار شود.
• ورزش دیگر عصب سیاتیک باید دست را در پای مقابل قلاب کرده و به سمت خودمان بکشیم. همزمان با فکرمان زانوی مقابل را به سمت بیرون هل دهیم.

نحوه ماساژ رگ سیاتیک

در ماساژ سیاتیک باید دقت کرد که اولا در مرحله حاد درد سیاتیک نباشد و دوم اینکه خیلی عمقی و شدید نباشد و سوم اینکه عمدتا از نقاط دور انجام شود، مثلا ابتدا ساق پا. توجه کنید که ماساژ سیاتیک درمان نیست و فقط تسکین است.

برخی از درمان های غیر جراحی سیاتیک

اکثر بیماران مبتلا به علائم سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری با گذشت زمان بهبود می یابند و به درمان های غیر جراحی مانند دارو، ورزش و حرکات کششی خاص سیاتیک و فیزیوتراپی (PT) به خوبی پاسخ می دهند. دستکاری ستون فقرات، مانند مراقبت های کایروپراکتیک، نیز می تواند به کاهش علائم سیاتیک کمک کند. در بیشتر موارد، سیاتیک در عرض 4 تا 6 هفته بهبود می یابد. درمان های استاندارد برای سیاتیک شامل PT، ورزش، اجتناب از فعالیت هایی که علائم را تشدید می کنند، و همچنین داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی OTC (NSAIDs) است. اگر این کارها موثر نبود و درد حاد بود، مرحله بعدی معمولاً تزریق استروئید اپیدورال یا بلوک ریشه عصبی است.

در برخی موارد، یک دوره کوتاه از استروئیدهای خوراکی ممکن است قبل از آزمایش تزریق استروئید در نظر گرفته شود. تحت نظر متخصص درد، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بدون نسخه (OTC) ممکن است به کاهش تورم و درد سیاتیک کمک کند. انواع زیادی از داروهای OTC وجود دارد، مانند استامینوفن (به عنوان مثال، تیلنول)، ایبوپروفن (به عنوان مثال، Advil)، یا ناپروکسن (به عنوان مثال، Aleve).

آیا به جراحی سیاتیک نیاز دارید؟

اکثر بیماران مبتلا به علائم سیاتیک یا رادیکولوپاتی کمری به درمان های غیرجراحی مانند دارو، ورزش و کشش های خاص سیاتیک و فیزیوتراپی به خوبی پاسخ می دهند. اگر کیفیت زندگی شما خوب است، و هنوز هم قادر به کار و انجام اموری که می خواهید هستید، دلیلی برای انجام عمل جراحی وجود ندارد. با این حال، اگر فردی به سختی بتواند بنشیند، نتواند کار کند و نتواند از خانواده خود مراقبت کند، جراحی ممکن است بهترین گزینه باشد. اگر درمان های محافظه کارانه را امتحان کنید و درد بهتر نشود، اگر ضعف عصبی پیشرونده ای دارید که بهبود نمی یابد یا درد ناتوان کننده دارید، ممکن است زودتر عمل جراحی در نظر گرفته شود. ضمن اینکه اغلب پزشکان همیشه جراحی را به عنوان آخرین مرحله در نظر می گیرند.

گاهی اوقات سیاتیک و کمردرد می تواند جدی باشد و نیاز به جراحی داشته باشد. درمان جراحی سیاتیک برای بیماران مبتلا به موارد زیر توصیه می شود:

• از دست دادن عملکرد روده یا مثانه (این یکی از علائم بیماری نادر سندرم دم اسب است)
• ضعف شدید پا
• درمان های غیر جراحی سیاتیک بی اثر است یا دیگر درد سیاتیک را کاهش نمی دهد.
• بدتر شدن تدریجی درد

برای افرادی که کاندیدای مناسبی هستند؛ جراحی می تواند بسیار موثر باشد. در یک مطالعه کوچک در سال 2020 در مجله پزشکی نیوانگلند، بیماران مبتلا به سیاتیک به دلیل فتق دیسک که تحت عمل جراحی قرار گرفتند، سطح درد بسیار کمتری را نسبت به افرادی که فقط تحت PT قرار گرفتند، گزارش کردند. مطالعات نشان داده اند که جراحی می تواند برای سیاتیک بسیار موفقیت آمیز باشد، به ویژه زمانی که فشردگی عصب واقعی وجود داشته باشد، خواه ناشی از فتق دیسک، تنگی نخاع ، دژنراسیون دیسک، خار استخوان، یا اسپوندیلولیستزیس باشد». نوع جراحی انتخاب شده بستگی به علت سیاتیک دارد.

به چه نوع جراحی سیاتیک نیاز دارید؟

بیشتر جراحی ها برای تسکین سیاتیک، جراحی های کاهش فشار ستون فقرات نامیده می شوند، این عمل هایی است که جراح ستون فقرات برای برداشتن هر چیزی که به عصب سیاتیک فشار می آورد مانند فتق دیسک انجام می دهد. برخی از بیماران برای تسکین علائم سیاتیک به ترکیبی از این جراحی ها نیاز دارند.

بسیاری از بیماران بدون اینکه در بیمارستان بستری شوند تحت عمل جراحی رفع فشار در یک کلینیک درد به صورت سرپایی قرار می گیرند. همچنین، بسیاری از این روش ها را می توان با استفاده از جراحی کم تهاجمی ستون فقرات (MISS) انجام داد. در MISS، جراحان از ابزارهای بصری ویژه (مانند دوربین های کوچک) استفاده می کنند که به آنها اجازه می دهد با برش های بسیار کوچک عمل کنند.

جراحی سیاتیک با حداقل تهاجم

در جراحی کم تهاجمی ستون فقرات از برش های کوچک، ابزارهای کوچک و دوربین انعطاف پذیر استفاده می شود. این روش خطر کمتری دارد و نسبت به جراحی باز راحت تر بهبود می یابد.

مزایای روش کم تهاجمی شامل درد کمتر و بهبودی سریع تر پس از جراحی است که بخشی از آن به این دلیل است که برش کمتری از طریق بافت های نرم (مانند رباط ها، ماهیچه ها) وجود دارد. این رویکرد همچنین با خطر کمتر عفونت و از دست دادن خون کمتر ناشی از جراحی مرتبط است.

جراحی کم تهاجمی گزینه خوبی برای بیمارانی است که فتق دیسک یا تنگی ستون فقرات تنها در یک مهره دارند. برای بیمارانی که نیاز به جراحی در چندین مهره یا جراحی پیچیده تر دارند، جراحی باز ممکن است گزینه بهتری باشد. اگر سیاتیک ناشی از فتق دیسک در ستون فقرات کمری است، که یکی از شایع ترین دلایل سیاتیک می باشد، در این صورت از یک میکرودیسککتومی ساده با حداقل تهاجم استفاده می شود. نتایج میکرودیسککتومی معمولاً بسیار خوب است. میکرودیسککتومی شامل یک برش کوچک است. این روش یک جراحی کوتاه است و معمولاً در محیط سرپایی انجام می شود.

نسخه اصلی مطلب روشهای درمان تهاجمی و غیر تهاجمی درد سیاتیک را در سایت دکتر علی نقره کار بخوانید.

---