اسپرم یا اسپرماتوزوئید تنها سلولی است که در بدن مرد دارای 23 کروموزوم می باشد ومعادل تخمک ( سلول جنسی زن ) می باشد. بقیه ی سلولهای بدن انسان (چه زن چه مرد ) دارای 46 کروموزوم می باشد . اسپرم مطابق شکل زیر از سلول پیش سازاولیه اسپرم طی 12 مرحله ی تکاملی پلکانی به وجود می آید . بعضی اختلالات کروموزومی وجود دارد که موجب توقف پیشرفت تکامل اسپرم می شود . در این قبیل افراد که در آزمایش اسپرموگرام آنها اسپرمی مشاهده نشده نمونه برداری ( بیوپسی ) بیضه که انجام می شود در زیر میکروسکوپ سلولهای پیش ساز اسپرم دیده می شود که مثلا تا مرحله 4 یا 7 یا 10 یا ...وجود دارد ولی از آن مرخله به بعد سلول پیش ساز تکامل یافته تر دیده نمیشود . در جواب پاتولوژی این قبیل بیوپسی ها نوشته می شود که توقف تکامل (Maturation Arrest) اسپرم وجود دارد. متاسفانه برای این دسته از افراد عِلم امروز هیچ کاری نمی تواند بکند و باید از اسپرم اهدایی استفاده کنند .

ساختار اسپرم

اسپرم نرمال همانطور که در عکس زیر می بینید سر بیضوی شکل به اقطار 3*5 میکرون دارد . دُمی دارد بطول 45 میکرون که از آن برای حرکت استفاده می کند .
حرکت اسپرم بادُمش شبیه حرکت مار است . سرعت حرکت اسپرم 5 میلیمتر در ثانیه است یعنی در مدت یک دقیقه 30 سانتی متر جلو می رود وخود را به داخل رحم می رساند .
حرکت دمِ اسپرمهای عالی آنقدر سریع است که در زیر میکروسکوپ دم را نمیتوان مشاهده کرد ، ولی حرکت دم اغلب اسپرمها ( که کیفیت متوسط دارند ) را میتوان مشاهده کرد .
اسپرمهای عالی و خوب مستقیم الخط و در جهت خلاف حرکت مایع پیش می روند به این معنی که هنگام نزدیکی که معمولا زنها بر اثر تحریک جنسی مایع آبکی از مهبلشان ( واژن ) دفع میشود ، اسپرمهای نرمال بر خلاف جریان مایع به سمت رحم می روند .

اسپرم مرد برای بارداری

بسیار دیده شده که عروس ودامادها در زمان عقد در حالیکه خانم باکره بوده و نزدیکی ناقص بدون دخول همراه با دفع منی داشته اند ، اسپرمها از سوراخ بکارت وارد مهبل شده وبه رحم رسیده و خانم در حالیکه پرده بکارت دست نخورده ی سالم دارد حامله شده است وعروس و داماد و مادر عروس مات ومبهوت می شوند که چطوری حامله شده !
بعضی خانمها از این موضوع شکایت دارند که پس از نزدیکی ، واژن من نطفه را دفع می کند .دلیل این مسئله دوچیز می تواند باشد .
یکی اینکه حجم منی شوهرشان بیش از 4-5 میلی لیتر است و چون گنجایش نگهداری منیِ واژنِ خانمها اکثرا حدود 2 میلی لیتر است در چنین حالاتی نصف منی بلافاصله دفع می شود و خانم به اشتباه فکر میکند که تمام منی دفع شده است .
دومین دلیل کم شدن ظرفیت پذیرش حجمی واژن بدلیل چاقی مفرط می باشد که بافتهای چربی لگن به واژن فشار وارد می کند و محتویات آنرا به بیرون می راند .

محل تولید اسپرم

بیضه های هر فرد بالغ در شرایط نرمال روزانه 50 تا 300 میلیون اسپرم تولید می کند و به همین جهت وجود یک بیضه هم برای بارورکردن زن کافیست .
تعداد اسپرمی که یک نفر روزانه تولید می کند در شرایط مختلف متفاوت است به این معنی که هنگامیکه شخص در شرایط بدی قرار گرفته ( بدی تغذیه ، وضعیت روحی بد ، وجود بیماری یا ... ) هم تعداد اسپرمی که ساخته می شود کمتر می شود و هم کیفیت آنها ضعیف می شود . یعنی در چنین شرایطی علاوه برکم شدن تعداد اسپرمها، تحرک و اشکال نرمال اسپرمها هم کم می شود .

تفصیر آزمایش اسپرموگرام

10 درصد اسپرمها تحرک عالی دارند ( یعنی حرکت اسپرم مستقیم الخط وآنقدر تند است که دم اسپرم قابل مشاهده نیست که تحرک گرید 4 گفته می شود ) .
15 در صد آنها حرکت سریع مستقیم الخط دارند ولی چون سرعت حرکت دم آنها مقداری کمتر است دم آنها را میتوان مشاهده کرد ( تحرک گرید 3 ).
10 درصد دیگر اسپرمها حرکت دارند ولی حرکت کندتراست وهدفمند هم ( مستقیم الخط ) نیست و حرکت دم آنها بوضوح دیده می شود ( تحرک گرید 2 )
20 درصد اسپرمها نیز حرکت به درد نخور دارند یعنی در جا تکان می خورند و پیشروی ندارند ( تحرک گرید 1 ) .
بقیه ی اسپرمها که 45 درصد آنها می باشد کانلا بدون تحرک هستند ( گرید 0 ) .
از نظر شکل هم بررسی می شوند که بعنوان مثال 10 درصد اسپرمها اشکال نرمال و 90 درصد ابنورمال ( غیر طبیعی ) هستند . معمولا اسپرمهای نرمال دارای تحرک عالی ویا خوب هستند و اسپرمهای غیرطبیعی بیحرکت یا دارای تحرک ضعیف هستند .

اسپرم هنگامیکه مرحله تکاملی 10 و11 را طی میکند ازبیضه خارج و وارد زائده ی ضمیمه بیضه به نام اپیدیدیم می شود .
این زائده به شکل یک نوار استوانه ای شکل از قطب بالائی بیضه تا قطب تحتانی کشیده شده و به بیضه چسبیده است ( شکل پایین) .
سیر تکاملی اسپرم تا پایان مرحله 12 در اپیدیدیم کامل می شود وآماده دفع به سمت مجرای ادرار می گردد تا به ترشحات غدد وزیکول سمینال و پروستات که در لگن ، کنار مثانه قرار دارند اضافه شود ومنی آماده دفع را بسازد .

ترشحات وزیکول سمینال و پروستات بیش از 90 درصد حجم منی را تشکیل می دهد و نقش نگهدارنده وتغذیه کننده برای اسپرم دارد.
کسانیکه وازکتومی می شوند ( به بستن لوله های منی بر، برای عقیم سازی مرد وازکتومی گفته می شود ) موقع نزدیکی منی بی خاصیت ( بدون اسپرم ) از آنها دفع می شود .
شخص وازکتومی شده مثل قبل، تقریبا همان حجم منی را هنگام نزدیکی دفع می کند ( چون اسپرمهایی که در بیضه ها ساخته می شود و نمی توانند به منی اضافه شوند کمتر از 5 درصد حجم منی را تشکیل می دهد وتغییر واضحی در حجم منی ایجاد نمی شود .

طول عمر اسپرم چقدر است ؟

• مدت زمان زنده ماندن اسپرم پس از خروج از بیضه و اپیدیدیم بستگی به این دارد که کجا باشد . اگر از بدن دفع شد و در هوای آزاد سرد ( کمتر از 20 درجه ) یا خیلی گرم ( بیش از 40 درجه ) قرار گیرد حداکثر 15 دقیقه زنده می ماند .
• اگر در محیط با دمای بدن ( 37 درجه ) قرار گیرد تا 2-3 ساعت زنده می ماند .
• اگر در همین شرایط باشد و موادمغذی اسپرم هم به آن اضافه شود 8-12 ساعت زنده می مانند .
• اگر در رحم زن قرا ر گیرد معمولا تا 48 ساعت زنده می ماند ولی درعده ی کمی از خانمها بعلت دارا بودن شرایط نادرِ ترشحات بدِ رحم ( خیلی ضعیف )اسپرم فقط بمدت چند ساعت زنده می ماند و برعکس آن ، عده ی قلیلی از خانمها نیزکه کیفیت ترشحات رحم آنها عالیست تا یک هفته هم اسپرم را زنده نگه می دارند .
• ولی از همه جا مناسب تر برای زنده ماندن اسپرم درون بدن مرد است که تا 6-12 ماه اسپرم زنده وفعال باقی می ماند .

عواملی که باعث تضعیف کیفیت اسپرم می شوند

اختلالات کروموزومی و هورمونی ( که در مورد آنها بحث نمی کنیم)
بدی تغذیه - سو مصرف مواد - هوای ناسالم- وضعیت روحی بد - وجود بیماریهای حادِ موقت مثل آنفلوآنزا و بیماریهای مزمن و طویل المدت مثل دیابت و ...که مورد بحث ماست.

از مصرف سیگار وتریاک وقلیان والکل و قهوه وفست فود و غذاهای مانده باید خودداری کرد .
باید سعی کرد در محیطی زندگی کرد که هوای سالم داشته باشد و بدور از سرو صدا وپارازیت و تشعشعات باشد وتا جائیکه امکان دارد زندگی سالم و ساده و بدون استرسی داشته باشید .
وضعیت روحی بد نیز تاثیر زیادی روی کیفیت اسپرم دارد .افسردگی و پرخاشگری و بیخوابی و استرس شدید از مواردیست که بطور واضح تعداد و کیفیت اسپرم راکم می کند . ورزش شدید نیزتا حدودی همین حالت را دارد .
برعکس ، ورزشهای متوسط و سبک و خصوصا ورزشهای مفرّح مثل شنا وکوهنوردی و پیاده روی اثرات مطلوب ومفید روی اسپرم سازی دارند .
هر گونه بیماری ،کیفیت اسپرم را ضعیف می کند و هر چه بیماری شدیدتر و طولانی تر باشد اثرات مخرب آن شدیدتر می شود .
مثلا بیماری آنفلوآنزا که 4-5 روز طول میکشد بمدت دو هفته کیفیت اسپرم را تا بیش از 50 درصد ضعیف می کند .
کسانیکه بیماریهای مزمن مثل ام- اس ، یا دیابت ، یا قطع نخاع ، ویا اسکیزوفرنی ( جنون جوانی ) دارند همیشه کیفیت اسپرم آنها حدود نصف یا کمتر از نصف افراد نرمال است .
دانشجویانی که در فصل امتحاناتشان چند شب بمدت سه ساعت دیرتر ازعادت قبلی می خوابند تا حدود20 روز بعد کیفیت اسپرمشان ضعیف می شود .
مشکلات خلقی از قبیل بیخوابی بدنبال ورشستگی ، یا طلاق ، یا شکست شغلی یاعشقی ، یا حتی ثانوی به گرفتاری شدیدِعزیزان ، نیز باعث تضعیف اسپرم می شود .
من خودم شاهد بوده ام که یکی از اهداکنندگان اسپرمم که مرتب اسپرم خوب یا عالی تحویل ما می داد که برای گیرندگان اسپرم اهدایی استفاده کنیم به یکباره دچار ضعف کیفیت اسپرم شد و در بررسی علت آن پس از اینکه متوجه شدم بیماری و شب زنده داری و مشکلات شخصی وجود ندارد ، پی بردم که علت آن اختلاف شدید زندگی زناشوئی پدر ومادرش می باشد که به تازگی درگیر بحث و دعوا وطلاق شده اند .

برای تقویت اسپرم چه بخوریم ؟

برای نرمال بودن کیفیت اسپرمها مواد غذایی خوراکی ، باید ویتامینها و مواد معدنی لازم را داشته باشد .
در صورتی که مشکل در این قسمت وجود داشت باید با خوردن مولتی ویتامینها و روی و منیزیوم وسلنیوم وخوراکیهای حاوی آنتی اکسیدان ( میوه های رنگی خرما- عسل- زنجبیل ) مشکل را برطرف کرد .
خوراکیهای دیگری که برای تقویت اسپرم مفید است عبارتند از : دنبلان ، نخود ، شوکولات تیره ، تخم مرغ بومی ، مارچوبه ، خرنوب ، سیر ، پیاز ، مغزجات ، جنسینگ و امگا سه .

آیا خوردن منی برای زن مفید است ؟

بعضی از خانمها به اشتباه فکر می کنند که خوردن منی باعث بزرگ شدن پستانها و یا کاهش استرس می شود . لازمست بدانید خوردن منی علاوه بر اینکه هیچ خاصیت مفیدی ندارد ، اگر مرد مبتلا به سوزاک یا هپاتیت یا ایدز باشد ممکن است بیماری را به خانمی که منی را می خورد انتقال دهد .

نسخه اصلی مطلب همه چیز درباره اسپرم را در سایت دکتر عنایت الله ایزدی بخوانید.

---