بیماری MF یا مایکوزیس فونگوئیدس، شایع ترین نوع لنفوم پوستی سلول T است که سیر بالینی مزمن و نمای هیستوپاتولوژیک مشخصی دارد. در واقع یک لنفوم غیر هوچکینی با درجه پایین است که به طور اولیه پوست را گرفتار می کند ولی در ادامه ممکن است ارگان های داخلی بدن را هم درگیر کند.این بیماری علت مشخصی ندارد و در سن بالای 45 سالگی بیشتر دیده می شود. بیماری ام اف در آقایان شایع تر است. عوامل شغلی مستعد کننده شامل شیشه گران و سازندگان ظروف سفالی و سرامیکی است.

مراحل این بیماری عبارت اند از: مرحله patch، مرحله plaque و مرحله tumor که هر مرحله از چند ماه تا چند سال طول می کشد.

گرچه در اکثر موارد درمان قطعی ندارد (مگر این که در مراحل ابتدایی تشخیص داده شود) ولی طول عمر بیماران بستگی به مرحله بیماری و درجه گرفتاری پوست در زمان تشخیص دارد. درمان بیماری مایکوزیس فونگوئیدس شامل درمان علامتی، موضعی و سیستمیک (شیمی درمانی) و رادیوتراپی است که بر حسب مرحله بیماری و علائم مورد استفاده قرار می گیرد؛ و می تواند منجر به بهبودی و یا توقف بیماری و عدم پیشرفت آن گردد.

تصویر1: فرد مبتلا به بیماری ام اف (MF)

مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری چیست؟

این بیماری قبلا تحت عنوان لنفوم جلدی سلول T نامیده می شد، اما اکنون نام آن تغییر یافته است زیرا این بخش صرفا مربوط به نوع ٢ از لنفوم جلدی سلول T می شود که عبارتند از: مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری.

دکتر مریم ملکی گفت: مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری بیماری است که در آن نوع خاصی از سلول های دستگاه لنفاوی به نام لنفوسیت های (T) سرطانی شده و پوست را تحت تأثیر قرار می دهند. لنفوسیت ها، گلبول های سفید مبارز با عفونت هستند که در مغز استخوان و سایر اندام های دستگاه لنفاوی ساخته می شوند. سلول های T لنفوسیت های ویژ ه ای هستند که دستگاه ایمنی بدن را در کشتن باکتری ها و سایر عناصر مضر یاری می کنند.

دستگاه لنفاوی بخشی از دستگاه ایمنی بدن است و از لوله های نازکی ساخته شده است که پی در پی، شاخه شاخه شده و به تمام اندام های بدن من جمله پوست وارد می شوند، عروق لنفاوی حاوی لنف هستند. یک مایع آبکی و بی رنگ که حاوی لنفوسیت ها می باشد. در مسیر این رگ ها گروهی از اندام های کوچک و لوبیایی شکل به نام گره یا غده لنفاوی وجود دارند. تجمعی از این غدد لنفاوی را به صورت خوشه ای می توان در زیر بغل، لگن، گردن و شکم یافت. طحال (اندامی در بخش بالای شکم و سازنده لنفوسیت ها و تصفیه کننده خون از سلول های پیر و مرده)، تیموس (اندام کوچکی در پشت استخوان جناغ) و لوزه ها (اندامی در گلو) نیز قسمت هایی از دستگاه لنفاوی می باشند.

انواع متعددی از لنفوم وجود دارد اما شایع ترین فرم آن بیماری هوچکین و لنفوم غیر هوچکین است. این دو نوع لنفوم معمولا از غدد لنفاوی و طحال آغاز می شوند.

مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری معمولا به آهستگی و در طی سالیان زیاد، شکل می گیرند. در مراحل ابتدایی، پوست ممکن است دچار خارش و خشکی شده و لکه های تیره ای روی سطح پوست نمایان شود، با وخیم تر شدن بیماری توده هایی در پوست شکل می گیرد. این حالت مایکوزیس فونگوئیدس نامیده می شود.

به تدریج که سطح وسیع تری از پوست گرفتار می شود ممکن است عفونت هم اضافه گردد. بیماری می تواند به گره های لنفاوی و یا سایر اندام های بدن نظیر طحال، ریه ها و کبد نیز منتشر شود. هنگامی که مقدار زیادی از سلول های سرطانی در خون یافت می شود، بیماری تحت عنوان سندرم سزاری خوانده می شود.

تصویر 2: فرد مبتلا به بیماری سزار

در صورتی که علائمی دال بر لنفوم جلدی در فردی دیده شود، پزشک تکه ای از بافت مشکوک را برداشته و به مطالعه آن در زیر میکروسکوپ می پردازد. این عمل تکه برداری و یا نمونه برداری پوست (بیوپسی) نامیده می شود. شانس بهبودی (پیش آگهی) و انتخاب نوع درمان به مرحله استقرار سرطان (این که آیا سرطان محدود به پوست بوده یا سایر نقاط بدن انتشار یافته است) و وضعیت عمومی سلامتی بیمار بستگی دارد.
انواع دیگری از سرطان هستند که از پوست آغاز می شوند. شایع ترین آن ها سرطان سلول قاعده ای (BCC) و سرطان سلول سنگفرشی(SCC) است. نوع دیگری از سرطان پوست ملانوم نامیده می شود.
سارکوم کاپوسی (Kaposis Sarcoma) نوع نادری از سرطان به شمار می رود که بیش از همه در افراد مبتلا به ایدز دیده شده و می تواند پوست را تحت تأثیر قرار دهد. سرطان هایی هم که در دیگر نقاط بدن به وجود می آیند، می توانند به پوست انتشار یا هجوم آورند، به این حالت متاستاز گفته می شود. برای آَشنایی بیشتر درباره انواع سرطان پوستی و شناخت انواع آن می توانید به مطلب سوالات رایج سرطان پوست مراجعه کنید.

مراحل بیماری مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری

این بیماری در پنج مرحله صورت می گیرید که مراحل مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری عبارتند از:

• مرحله I
• مرحله II
• مرحله III
• مرحله IV
• عود

بعد از تشخیص مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری، آزمایش های مختلفی انجام می شود تا دریابند آیا سرطان به نقاط دیگر بدن منتشر شده است یا نه. این روند مرحله بندی نامیده می شود. پزشک برای اتخاذ طرح درمانی باید از مرحله بیماری آگاهی داشته باشد. روش مرحله بندی زیر برای مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری مورد استفاده قرار می گیرد:

مرحله I: سرطان تنها بخش هایی از پوست را تحت تأثیر قرار داده؛ که این نواحی قرمز، خشک، دارای پوسته ریزی بوده ولی اثری از توده در آن ها یافت نمی شود. گره های لنفاوی از اندازه طبیعی بزرگ تر نیستند.

تصویر 3: فرد مبتلا به مرحله ی اول بیماری ام اف (MF)

مرحله II: در این مرحله هر یک از موارد زیر می تواند صادق باشد که به شرح زیر می باشد:

• پوست دارای لکه های قرمز، خشک و فلس مانند بوده اما توده ای در آن ها یافت نمی شود. غدد لنفاوی از حد طبیعی بزرگ تر هستند اما حاوی سلول های سرطانی نمی باشند.
• توده هایی در پوست وجود دارد. گره های لنفی دارای اندازه ای طبیعی بوده و یا بزرگ تر می باشند اما حاوی سلول های سرطانی نیستند.

مرحلهIII: تقریبا تمام پوست قرمز، خشک و فلس مانند شده است. غدد لنفاوی دارای اندازه طبیعی امابزرگ تر بوده ولی حاوی سلول های سرطانی نمی باشند.

تصویر 4: فرد مبتلا به مرحله سوم بیماری مایکوزیس فونگوئیدس

مرحلهIV: پوست گرفتار است، ضمنا یکی از موارد زیر نیز وجود دارد.

• سلول های سرطانی در غدد لنفاوی یافت می شوند.
• سرطان به اندام های دیگر مثل کبد یا ریه ها منتشر شده است.

مرحله عود: منظور از عود بیماری، بازگشت مجدد آن علیرغم درمان می باشد. سرطان ممکن است در محلی که دفعه قبل در آنجا به وجود آمده دیده شود و یا در قسمت دیگری از بدن.

چگونه مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری درمان می شود؟

روش های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که در ادامه به طور کامل درباره ی این روش های درمانی توضیح داده شده است. چند نمونه از رایج ترین روش های درمانی عبارت اند از:

• پرتو درمانی (استفاده از پرتوهای پرانرژی برای کشتن سلول های سرطانی).
• شیمی درمانی (استفاده از داروها برای کشتن سلول های سرطانی).
• نور درمانی (استفاده از نور به همراه داروهای خاص که حساسیت سلول های سرطانی را در برابر نور افزایش می دهند).
• کاربرد روش های زیست شناختی (استفاده از دستگاه ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان ها) در مرحله آزمون قرار دارد.
• پیوند مغز استخوان

تصویر 5:انواع روش های درمان بیماری مایکوزیس فونگوئیدس

پرتودرمانی

در پرتودرمانی از پرتوهای پر انرژی جهت کشتن سلول های سرطانی و کوچک کردن توده استفاده می کنند. در لنفوم جلدی سلولT، اشعه الکترونی برای درمان پوست مورد استفاده قرار می گیرد. این روش پرتو درمانی الکترونی تمام پوست نامیده می شود. (TSEB (Total Skin Electron beam radiation therapy را می توان برای نواحی کوچک تر پوست نیز به کار برد. این نوع پرتو تابی تنها لایه های خارجی پوست را تحت تأثیر قرار می دهد. دو نوع دیگری از پرتو درمانی از اشعه x برای کشتن سلول های سرطانی استفاده می شود. امواج اشعه x معمولا روی نواحی خاصی از بدن متمرکز می شوند اما اکنون روش هایی در دست مطالعه است که بتوان این امواج را به کل بدن تاباند.

تصویر 6: پرتودرمانی

شیمی درمانی

در شیمی درمانی از داروها جهت انهدام سلول های سرطانی استفاده می کنند. دارو را ممکن است به صورت قرص و یا تزریق داخل وریدی یا عضلانی به بدن وارد کرد. شیمی درمانی یک درمان فراگیر است چرا که دارو نهایتاً وارد جریان خون شده، در کل بدن سیر کرده و سلول های سرطانی را در هر نقطه از بدن به هلاکت می رساند، در لنفوم جلدی سلول T داروهای شیمی درمانی را ممکن است به صورت کرم یا پماد روی پوست مالید. این روش شیمی درمانی موضعی نامیده می شود.

نوردرمانی

در نور درمانی با استفاده از نور سلول های سرطانی را از بین می برند، ابتدا دارویی جهت افزایش حساسیت سلول های سرطانی به نور، به بیمار داده می شود و سپس، یک نوع نور خاص به نواحی دیگر تابانده می شود. در نوعی از نور درمانی به نام PUVA درمانی ابتدا بیمار دارویی بنام پسورالن دریافت کرده و سپس اشعه ماورا بنفش به وی تابانده می شود.

در نوع دیگر از نوردرمانی به نام نور -شیمی درمانی خارج بدنی، به بیمار دارو داده می شود سپس تعدادی از سلول های خونی را از بدن بیمار خارج می کنند، نمونه را زیر نور مخصوص قرار داده و مجددا وارد بدن فرد می کنند، در صورت نور درمانی، پزشک باید توصیه ها و راهنمایی های لازم را به بیمار از نظر مدت قرار گرفتن در معرض نور خورشید، گوشزد نماید.

تصویر 7:نوردرمانی

زیست شناختی

روش زیست شناختی بدن را در مبارزه با سرطان یاری می کنند، در این روش با استفاده از دارویی که توسط بدن ساخته شده یا در آزمایشگاه تولید می شود، قدرت دفاعی بدن را در برابر بیماری ها تقویت می نمایند. این روش گاهی “ایمنی درمانی” یا “اصلاح پاسخ زیستی” نامیده می شود .

پیوند مغز استخوان

در پیوند مغز استخوان هدف جایگزین کردن مغز استخوان بیمار، با مغز استخوان سالم است. ابتدا تمام مغز استخوان بدن به وسیله مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی همراه یا بدون پرتودرمانی تخریب می شود، سپس مغز استخوان سالم از فرد دیگری (دهنده) که از نظر بافتی شباهت زیادی به بافت بیمار دارد گرفته می شود. فرد دهنده ممکن است برادر یا خواهر دوقلوی بیمار (بهترین سازگاری)، برادر یا خواهر و یا فرد دیگری که هیچ گونه نسبتی با بیمار ندارد، باشد. مغز استخوان تهیه شده از طریق یک سوزن به ورید بیمار تزریق شده و جایگزین مغز استخوان تخریب شده می گردد.

پیوند مغز استخوانی که در آن فرد دهنده ممکن است با بیمار نسبت داشته یا نداشته باشد، پیوند آلوژنیک نامیده می شود. نوع دیگری از پیوند مغز استخوان به نام پیوند اتولوگ وجود دارد که فعلا در دست مطالعه است. در این نوع پیوند، مغز استخوان از خود بیمار تهیه می شود، سپس به وسیله دارو، سلول های سرطانی آن ها از بین می برند، مغز استخوان پاک شده را منجمد کرده و آن را نگهداری می کنند. بعد از آن بیمار مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی را همراه یا بدون پرتودرمانی دریافت می کند تا باقیمانده مغز استخوان وی نیز تخریب شود و در مرحله آخر مغز استخوان منجمد شده را گرم می کنند و از طریق یک سوزن وارد سیاهرگ بیمار می نمایند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده شود.

دکتر مریم ملکی گفت: نوع دیگری از پیوند اتولوگ به نام پیوند سلول مادر خون محیطی نامیده می شود که خون بیمار از دستگاهی عبور داده می شود و سلول های مادر (سلول های نابالغی که سلول های خونی را به وجود می آورند) توسط آن برداشت می شود. خون مجددا وارد بدن بیمار می گردد. این روش لوکوفرز (Leukapheresis) نامیده می شود و معمولا ٣ تا ٤ ساعت به طول می انجامد. سلول های مادر تحت درمان با داروهای ضد سرطان قرار می گیرند، در مرحله بعدی نمونه تهیه شده را منجمد می کنند تا در زمان مقتضی به بدن بیمار باز گردانند. این روش ممکن است به تنهایی یا همراه با پیوند مغز استخوان اتولوگ انجام شود. اگر عملیات پیوند مغز استخوان را بتوان در بیمارستانی انجام داد که امکان بیش از ٥ پیوند مغز استخوان در طول سال برای بیمار وجود داشته باشد، شانس بهبودی افزایش می یابد.

روش های درمان بر اساس مرحله استقرار بیماری

درمان لنفوم جلدی سلول T، به مرحله استقرار بیماری، سن بیمار و وضعیت عمومی سلامتی وی بستگی دارد. درمان انتخابی می تواند استاندارد باشد چرا که اثر بخشی آن طبق مطالعات گذشته به اثبات رسیده است. همچنین می توان بیمار را در تحقیقاتی که روی شیوه های نوین درمانی مطالعه می کنند، شرکت داد. اکثر بیماران با روش های استاندارد کاملا معالجه نمی شوند همچنین برخی از روش های استاندارد دارای عوارض جانبی زیادی هستند، به همین علت انجام پژوهش به خاطر یافتن شیوه های نوین و موثر تر درمان سرطان می باشد.

درمان مرحله I مایکوزیس فونگوئیدس / سندرم سزاری

درمان در این مرحله از بیماری می تواند یکی از موارد زیر باشد:

1. نوردرمانی (PUVA درمانی) همراه یا بدون نمایش زیست شناختی.
2. پرتودرمانی الکترونی تمام پوست (پرتو درمانی TSEB).
3. شیمی درمانی موضعی.
4. الکترون درمانی موضعی با درمان اشعه x برای کوچک کردن اندازه توده یا تخفیف علائم بیماری.
5. اینترفرون آلفا (درمان زیست شناختی) به تنهایی یا همراه با نمایش موضعی.
6. استفاده از رتینوئیدها.

روش درمان مرحله II مایکوزیس فونگوئیدس

اگر فردی در مرحله II این بیماری باشد، نحوه درمان یکی از موارد زیر خواهد بود:

1. نور درمانی (PUVA درمانی) همراه یا بدون درمان های زیست شناختی.
2. پرتو درمانی الکترونی تمام پوست (پرتو درمانی TSEB).
3. شیمی درمانی موضعی.
4. الکترون درمانی موضعی یا درمان با اشعه x.
5. اینتروفرون آلفا (درمان زیست شناختی) به تنهایی یا همراه با درمان موضعی.
6. استفاده از رتینوئیدها.

مرحله III مایکوزیس فونگوئیدس / سندرم سزاری

در این مرحله، درمان یکی از موارد زیر خواهد بود:

1. نور درمانی (PUVA درمانی) همراه یا بدون درمان زیست شناختی.
2. پرتو درمانی الکترونی تمام پوست (پرتو درمانی TSEB).
3. الکترون درمانی موضعی یا درمان با اشعه x.
4. شیمی درمانی برای مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری.
5. اینترفرون آلفا (درمان زیست شناختی) به تنهایی یا همراه با درمان موضعی.
6. درمان زیست شناختی.
7. شیمی درمانی فراگیر همراه یا بدون درمان برای پوست.
8. نور - شیمی درمانی خارج بدنی.
9. شیمی درمانی موضعی.
10. استفاده از رتینوئیدها.

روش های درمانی مورد استفاده در مرحله IV سندرم سزاری

درمان یکی از موارد زیر خواهد بود

1. نور درمانی (PUVA درمانی)
2. پرتو درمانی الکترونی تمام پوست (پرتو درمانی TSEB).
3. الکترون درمانی موضعی یا درمان با اشعه x.
4. شیمی درمانی برای مایکوزیس فونگوئیدس و سندرم سزاری.
5. اینترفرون آلفا (درمان زیست شناختی) به تنهایی یا همراه با درمان موضعی.
6. درمان زیست شناختی.
7. شیمی درمانی فراگیر همراه یا بدون درمان برای پوست.
8. شیمی درمانی موضعی.
9. نور - شیمی درمانی خارج بدن.
10. درمان با پادتن های مونوکلونال.
11. استفاده از رتینوئیدها.

درمان در مرحله عود بیماری MF

مرحله عود بیماری مایکوزیس فونگوئیدس / سندرم سزاری درمان به عوامل زیادی بستگی دارد؛ مثلا نوع درمانی که بیمار قبلا دریافت کرده است بر حسب شرایط بیمار، درمان یکی از موارد زیر خواهد بود:

1. الکترون درمانی موضعی یا درمان با اشعه x.
2. پرتو درمانی الکترونی تمام پوست (پرتو درمانی TSEB).
3. نور درمانی (PUVA درمانی)
4. شیمی درمانی موضعی.
5. شیمی درمانی فراگیر.
6. نور - شیمی درمانی خارج بدنی.
7. درمان های زیست شناختی (در دست مطالعه).
8. پیوند مغز استخوان (در دست مطالعه)

---