روش های درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

سندرم تخمدان پلی کیستیک شایع ترین اختلال هورمونی در میان زنان در سنین باروری است. نامگذاری این سندرم به دلیل وجود تخمدان های بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک (در اغلب زنان مبتلا و نه در همه) است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است.قاعدگی های نا منظم، رشد موهای زاید، جوشهای پوستی (آکنه) و چاقی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشاهده می شود. این عارضه می تواند در نوجوانی با دوره های قاعدگی نا منظم مشخص گردد یا اینکه بعد ها به دنبال افزایش وزن یا مشکل در باروری تشخیص داده شود.علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک هنوز ناشناخته است. زنان مبتلا ممکن است به دلیل مشکلات بوجود آمده در تخمک گذاری، برای باردار شدن با مشکل مواجه شوند.
تظاهرات همراه با سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
ناباروری: زنان مبتلا به PCOS ممکن است به دلیل کمبود تخمک گذاری، در باردار شدن با مشکل مواجه شوند. بد نیست بدانید که این بیماری شایع ترین دلیل ناباروری در زنان است.
چاقی: در حدود نیمی از زنان مبتلا به PCOS چاق هستند. در مقایسه با زنان هم سن که سندرم تخمدان پلی کیستیک ندارند، زنان مبتلا ، احتمال بیشتری دارد که دچار اضافه وزن یا چاقی باشند.
پیش دیابت یا دیابت نوع 2: بسیاری از زنان مبتلا به PCOS ، دچار مقاومت به انسولین هستند که این امر توانایی بدن برای استفاده بهینه از انسولین جهت تنظیم قند خون را مختل می کند. این موضوع می تواند سبب بالا رفتن قند خون و در نتیجه دیابت نوع 2 گردد. نام دیگر پیش دیابت ، اختلال در تحمل گلوکز است.
آکانتوز سیاه (Acanthosis nigricans): یک اصطلاح پزشکی است که به وجود پوست مخملی و تیره بر روی پشت گردن، زیر بغل ، اعضای تناسلی خارجی و زیر پستان ها اطلاق می شود. وجود این شرایط در پوست یکی از نشانه های مقاومت به انسولین است.
علل بیماری
چرخه های نرمال باروری توسط تغییرات ایجاد شده در سطوح هورمون های تولید شده توسط غده هیپوفیز در مغز و تخمدان های شما تنظیم می گردد. غده هیپوفیز هورمون های محرک فولیکول و هورمون سازنده جسم زرد را ترشح می کند که این دو هورمون رشد و آزاد سازی تخمک در تخمدان ها را کنترل می کنند. در طول چرخه یک ماهه، تخمک گذاری تقریبا دو هفته قبل از قاعدگی رخ می دهد.
تخمدان های شما هورمون های استروژن و پروژسترون را ترشح می کنند که دیواره رحم را برای دریافت تخم بارور آماده می سازند. همچنین تخمدان ها تولید هورمون های مردانه (آندروژن ها) مثل تستوسترون را نیز برعهده دارند.اگر بعد از تخمک گذاری بارداری رخ ندهد، ترشح استروژن و پروژسترون کاهش می یابد و دیواره رحم در طول قاعدگی ریزش می کند.
در سندرم تخمدان پلی کیستیک، ممکن است غده هیپوفیز مقادیر بالای هورمون سازنده جسم زرد ترشح کند و تخمدان ها مقادیر بالای آندروژن ها را تولید نمایند. این امر چرخه نرمال قاعدگی را مختل می سازد و می تواند سبب ناباروری، پرمویی بدن و آکنه گردد.
اگرچه دانشمندان علت وقوع سندرم تخمدان پلی کیستیک را نمی دانند ولی عوامل زیر می توانند در این میان نقش داشته باشند:
انسولین بالا:
انسولین هورمونی است که توسط پانکراس تولید می شود و به سلول های بدن اجازه می دهدکه از قند(گلوکز) استفاده کنند. قند منبع اولیه انرژی بدن است. اگر شما دچار مقاومت به انسولین باشید، توانایی بدن برای مصرف بهینه انسولین مختل می گردد و پانکراس شما برای مهیا کردن گلوکز مورد نیاز سلول ها، انسولین بیشتری ترشح می کند. تصور می شود که انسولین بالا ، سبب افزایش ساخت آندروژن ها در تخمدان ها می گردد.
درجه های پایین التهاب:
گلبولهای سفید خون در طی فرایند التهاب، برای مبارزه با عفونت ماده ای را ترشح می کنند. استفاده از بعضی از غذاهای خاص در افراد مستعد می تواند سبب ایجاد پاسخ التهابی گردد.در این شرایط گلبول های سفید ماده ای را تولید می کنند که می تواند سبب مقاوت به انسولین و تجمع کلسترول در رگ های خونی شود.(آترواسکلروز). آترواسکلروز موجب بیماری های قلبی می گردد. تحقیقات نشان می دهد که زنان مبتلا به PCOS، درجات پایین التهاب دارند..
وراثت:
اگر خواهر یا مادر شما PCOS داشته باشد ، احتمال اینکه شما نیز به آن مبتلا شوید بالاست. محققان به دنبال امکان ارتباط ژن های جهش یافته با PCOS هستند.
رشد غیر نرمال جنینی :
تحقیقات جدید نشان می دهد که مواجهه زیاد با هورمون های مردانه (آندروژن ها) در طول دوره جنینی می تواند ژن های نرمال را به طور همیشگی از عمل طبیعی خود باز دارد.(پروسه ای که به نام بیان ژن نامیده می شود). به این ترتیب ممکن است الگوی مردانه گسترش چربی ها در شکم که ریسک مقاوت به انسولین و درجات پایین التهاب را افزایش می دهد، رخ دهد. تحقیقات برای یافتن این موضوع که این فاکتورها تا چه حد به ایجاد PCOS کمک خواهد کرد، ادامه دارند.
علائم
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب بلافاصله بعد از اولین دوره قاعدگی شروع می شود. در پاره ای از موارد نیز در سالهای بعدی باروری، به دلیل افزایش تدریجی وزن رخ می دهد. علائم آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است (هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ نوع آن). پزشک شما برای تشخیص به دنبال حداقل دو نشانه از نشانه های زیر است:
قاعدگی های نا منظم:
این امر یکی از شایع ترین مشخصات این بیماری است. منظور از قاعدگی های غیر معمول، فاصله بیش از 35 روز بین دو قاعدگی، کمتر از 8 دوره قاعدگی در یک سال، عدم قاعدگی برای 4 ماه یا بیشتر و وقوع قاعدگی با تاخیر که ممکن است همراه با خونریزی خیلی کم یا شدید باشد، است.
افزایش آندروژن ها یا هورمونهای مردانه:
سطوح بالای هورمون های مردانه(آندروژن ها) می تواند سبب ایجاد علائم ظاهری مثل رشد موهای زاید در صورت و بدن(هیرسوتیسم)، ایجاد آکنه در بزرگسالی یا آکنه های شدید در نوجوانی و طاسی با الگوی مردانه شود. علائم ناشی از آندروژن بالا می تواند بر اساس نژاد فرد متفاوت باشد. پس شما بسته به زمینه نژادی ممکن است این علائم را نشان دهید یا خیر. مثلا زنان نژاد آسیایی یا اروپای شمالی ممکن است تظاهرات متفاوت را بروز دهند.
تخمدان های پلی کیستیک:
با کمک سونوگرافی می توان تخمدان های بزرگ حاوی تعداد زیادی کیست کوچک را مشخص کرد. اما برخلاف آنچه از نام آن پیداست، تنها با وجود تخمدان های پلی کیستیک نمی توان تشخیص قطعی داد. برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دوره های قاعدگی نامنظم یا علائم ناشی از میزان آندروژن بالا نیز لازم است. ممکن است برخی از زنان با وجود تخمدان های پلی کیستیک در سونوگرافی به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا نباشند. از طرف دیگر نیز ممکن است در بعضی از افراد مبتلا به این سندرم، تخمدان ها در سونوگرافی طبیعی باشند.
عوارض
وجود PCOS می تواند احتمال ایجاد مواردی را که در پایین ذکر شده افزایش دهد به خصوص اگر همراه با چاقی باشد:
دیابت نوع 2
فشار خون بالا
کلسترول غیر نرمال، تری گلیسرید بالا یا کاهش لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا همان کلسترول خوب.
سطح بالای پروتئین C- reactive. یکی از شاخص های بیماری های قلبی.
سندرم متابولیک، مجموعه ای از علایم و نشانه ها که سبب ریسک بالای ابتلا به بیماری های قلبی می شوند.
کبد چرب غیر الکلی (التهاب شدید کبد که به علت تجمع چربی در آن رخ میدهد)
قطع تنفس در خواب
خونریزی های غیرمعمول رحمی
سرطان دیواره رحم( سرطان آندومتر) که به دلیل مواجه مکرر با مقادیر بالای استروژن ایجاد می شود.
دیابت بارداری یا فشار خون بالای بارداری
آزمایشات تشخیصی
تست اختصاصی ای برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد. تشخیص بر مبنای رد موارد دیگر است. یعنی پزشک تمامی علائم و نشانه های شما را بررسی کرده و سپس سایر احتمالات را رد می کند.
در طی این پروسه، پزشک شما بسیاری از عوامل را در نظر می گیرد:
سابقه پزشکی: پزشکتان ممکن است سوالاتی در مورد دوره های قاعدگی، تغییرات وزن و سایر علائم شما بپرسد.
معاینه: پزشک می تواند اطلاعات کلیدی ای را ثبت کند مثل قد، وزن و فشار خون. علاوه بر آن معاینات لگنی نیز می تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار دهد.
آزمایش خون: خون شما برای بررسی سطح بعضی از هورمون ها برای تعیین علت اختلالات در قاعدگی یا آندروژن بالا، گرفته می شود. آزمایشات دیگر خون شامل تست کلسترول و تری گلیسرید ناشتا و تست تحمل گلوکز است. در تست تحمل گلوکز میزان قند خون در حالت ناشتا و بعد از مصرف نوشیدنی حاوی گلوکز بررسی می گردد.
سونوگرافی لگنی: اولتراسوند لگن می تواند ظاهر تخمدان ها و ضخامت دیواره رحم را نشان دهد. در طول این آزمایش، شما بر روی تخت یا میز آزمایش دراز کشیده و دستگاهی شبیه قلمدر واژن شما قرار می گیرد.
تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی
احتمالا شما توصیه های متناقض بسیاری از طریق رسانه ها، و یا پزشکان درباره نقش رژیم در کنترل وزن شنیده اید. اکثر این عدم توافق ها در مورد میزان و نوع کربوهیدرات ها در مواد غذایی است. توصیه های متخصصین تغذیه معمولا بر داشتن یک رژیم غذایی پرکربوهیدرات با استفاده از کربوهیدارتهای با شاخص گلایسمی پایین می باشد. شاخص گلایسمیک میزان افزایش سطح انسولین پس از مصرف کربوهیدرات ها را نشان می دهد. نشاسته ، کربوهیدراتی با شاخص گلایسمیک بالاست که در مقایسه با کربوهیدرات های با شاخص گلایسمیک پایین مثل سبزیجات با برگ سبز، سطح انسولین را به میزان بیشتری افزایش می دهد.
برخی از متخصصین تغذیه پیشنهاد می کنند که زنان مبتلا به PCOS از یک رژیم پرپروتئین ، بدون در نظر گرفتن سطح شاخص گلایسمیک آن ، استفاده کنند. برای جبران این کمبود کربوهیدرات فرد باید از پروتئین بیشتری در رژیم استفاده کند. پروتئین موجود در گوشت قرمز می تواند سبب افزایش مصرف چربی های اشباع حیوانی و در نتیجه بالا رفتن سطح کلسترول و افزایش ریسک ابتلا به بیماری های قلبی شود. پژوهشهای اخیر نشان می دهند که در بیماران خاص و زیر نظر متخصصین تغذیه استفاده از رژیمهای غذایی پرپروتئین می تواند مفید باشد و لی باید میزان چربی دریافتی حتما کنترل گردد.
مطالعات بیشتری برای تعیین اینکه آیا یک رژیم حاوی کربوهیدرات های با اندکس گلایسمیک پایین و چربی های حیوانی محدود، انتخاب مناسبی برای افرد دچار مقاومت انسولین مثل خیلی از زنان مبتلا به PCOS هست یا نه ، مورد نیاز است.
کربوهیدرات های پیچیده را انتخاب نمایید:
کربوهیدرات هایی را انتخاب کنید که حاوی فیبر بالایی هستند.هر چه فیبر موجود در غذا بیشتر باشد، سرعت هضم آن کندتر شده و قند خون هم به آهستگی بالا می رود. کربوهیدرات های با فیبر بالا شامل نان ها و غلات و ماکارونی سبوس دار، بلغور، جو، برنج قهوه ای و حبوبات است. مصرف کربوهیدرات های نا سالم و ساده مثل نوشابه، آبمیوه های صنعتی، کیک، آبنبات، بستنی، کیک، کلوچه و دونات را محدود سازید.
تحقیقات بیشتر می تواند به شناخت بهترین برنامه غذایی کمک کند اما به هر حال واضح است که کاهش وزن ازطریق کاهش کالری مصرفی فواید بسیاری برای سلامت کلی زنان مبتلا به PCOS دارد. شما برای کنترل رژیم غذایی به عنوان یکی از اصول درمانی باید با متخصص تغذیه برای تعیین برنامه غذایی مناسب با شرایط خود مشورت نمایید.
ورزش کنید:
ورزش به کاهش سطح قند خون و نیز مقاومت به انسولین کمک می کند. در زنان مبتلا به PCOS افزایش فعالیت بدنی روزانه و شرکت در یک برنامه ورزشی منظم برای درمان و پیشگیری از مقاومت انسولین و کمک به کاهش وزن، ضروری است. در انتخاب نوع و میزان فعالیت بدنی با پزشک متخصص مشورت نمایید. ترکیب ورزشهای هوازی و مقاومتی در تخمدان پلی کیستیک توصیه می شود.
ورزشهای هوازی منظم، در از بین بردن مقاومت به انسولین کمک شایانی می نماید. پس باید به عنوان یک عنصر اساسی درمان بدان توجه گردد. لازم نیست در فردی که تا دیروز هیچ فعالیتی نداشته است ورزش حرفه ای و سنگین آغاز شود تا نتایج درمانی مشاهده گردد. پیاده روی منظم روزانه نیز در شکستن مقاومت به انسولین و نیز بهبود علائم، بسیار کمک کننده است. ورزشهای مقاومتی نیز با افزایش بافت عضلانی به کاهش مقاومت به انسولین کمک می نماید.
لازم بذکر است که همه بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار چاقی نمی باشند. ولی مطالعات نشان داده است که بیماران مبتلا که دارای وزن طبیعی نیز می باشند از مقاومت به انسولین رنج می برند. لذا توصیه هایی که درباره شیوه زندگی و نیز نوع تغذیه مطرح می باشد فقط مربوط به افراد چاق مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک نخواهد بود. در بیماران لاغز نیز باید با استفاده از کربوهیدراتهای پیچیده و نیز فعالیت بدنی از مقاومت به انسولین کاسته شود تا نتایج درمانی مطلوب ایجاد گردد. البته در این افراد لاغر انرژی دریافتی نباید محدود گردد. بر این اساس کنترل رژیم غذایی و شیوه زندگی مبتلایان به سندرم تخمدان پلی کیستیک ملاحظات خاصی را می طلبد که برنامه ریزی دقیق و مشاوره با متخصصین تغذیه را می طلبد.
روش های درمانی و داروها
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک به طور کلی بر پایه کنترل نگرانی های فردی شما مثل باروری، پرمویی، آکنه و چاقی است. توصیه های ذیل در کنترل علائم و عوارض این بیماری موثر هستند:
به طور منظم چکاپ شوید: کنترل طولانی مدت ریسک فاکتورهای بیماری های قلبی مثل چاقی، کلسترول بالا، دیابت نوع 2 و فشار خون بالا از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کمک به درمان به موقع، پزشک نیاز دارد تا به صورت منظم برای انجام آزمایشات فیزیکی، اندازه گیری فشار خون و تعیین سطح گلوکز و چربی خون شما را ببیند.
عادات و سبک زندگی خود را اصلاح نمایید: انتخاب های درست غذایی و ورزش منظم اولین درمانی است که ممکن است پزشک شما توصیه کند به خصوص اگر اضافه وزن داشته باشید. چاقی سبب وخیم تر شدن مقاومت به انسولین می شود. کاهش وزن می تواند سطوح انسولین و آندروژن را پایین بیاورد و ممکن است تخمک گذاری را به حالت اولیه بازگرداند. بر این اساس کنترل رژیم غذایی زیر نظر متخصص تغذیه یکی از اصولی ترین روشهای درمانی برای این بیماری است.
چرخه های قاعدگی خود را تنظیم نمایید: اگر شما برای بارداری تلاش نمی کنید ممکن است پزشک قرص های ضد بارداری با دوز پایین تجویز کند که حاوی ترکیبی از استروژن و پروژسترون مصنوعی است. این قرص ها تولید آندروژن را کاهش داده و به بدن شما بعد از مواجهه طولانی با استروژن، استراحتی می دهد.. این کار سبب کاهش سرطان آندومتر می شود و خونریزی های غیر معمول را اصلاح می کند.
یک روش دیگر مصرف پروژسترون برای 10 تا14 روز در ماه است. این روش دوره های قاعدگی شما را تنظیم می کند و نقش حفاظتی در مقابل ابتلا به سرطان آندومتر دارد ولی سطح آندروژن را بهبود نمی بخشد. عارضه ای که در استفاده از این داروهای هورمونی وجود دارد ایجاد چاقی و یا تشدید آنست که می تواند از طرف دیگر سیر درمانی شما را دچار اختلال نماید.
با توجه به زمینه اصلی در این بیماری که اختلال حساسیت به انسولین است، متخصصین از داروی متفورمین به عنوان یک داروی اصلی در کنترل این بیماری استفاده می نمایند. متفورمین یک داروی خوراکی برای مبتلایان به دیابت نوع 2 است و سبب حساسیت بیشتر سلول ها نسبت به انسولین می شود.این دارو تخمک گذاری را بهبود می بخشد و در نهایت سبب ایجاد چرخه های منظم قاعدگی می گردد. همچنین اگر شما پیش دیابتی باشید، مصرف این دارو می تواند ابتلا به دیابت نوع 2 را به تاخیر بیاندازد و اگر تحت یک برنامه رژیمی و ورزشی هستید استفاده از این دارو می تواند به کاهش وزن شما کمک کند.. جالب است بدانید که این دارو از آنجا که بر خلاف داروهای هورمونی درمان علامتی نمی نمایند عوارض آن داروها را نخواهند داشت.
رشد موهای زاید را کاهش دهید: ممکن است پزشک شما برای کاهش تولید آندروژن مصرف قرص های پیشگیری از بارداری یا داروی دیگری به نام اسپیرونولاکتون را تجویز کند. این دارو تاثیرات آندروژن ها را بر روی پوست بلوکه می کند. از آنجا که اسپیرونولاکتون می تواند سبب نقص جنین شود، هنگام مصرف این دارو استفاده از یک روش مطمئن پیشگیری از بارداری توصیه می شود. و در افراد باردار یا برای کسانی که قصد بارداری دارند، تجویز نمی گردد.
تراشیدن موی صورت و استفاده از موم و کرم های موبر برای از بین بردن موها انتخاب مناسبی نیستند زیرا که تنها برای چند هفته دوام دارند و لازم است تا بعد از مدتی تکرار شود.
ممکن است پزشک روشی را پیشنهاد کند که در آن از جریان الکتریک(الکترولیز) یا لیزر برای از بین بردن فولیکول های مو و کنترل رشد موهای جدید ناخواسته استفاده می شود. اما استفده از این روشها نیز بدون کنترل اختلالات متابولیک اولیه بی فایده خواهد بود.
استفاده از دارو برای تحریک تخمک گذاری: اگر شما قصد بارداری داشته باشید شاید نیاز باشد تا برای تحریک تخمک گذاری از این داروها مصرف کنید. کلومیفن یک داروی خوراکی ضد استروژن است که در نیمه اول چرخه قاعدگی مصرف می شود. لازم به ذکر است که پزشکان برای تحریک تخمک گذاری معمولا با متفورمین آغاز می نمایند و بعد در صورت لزوم از کلومیفن هم برای کمک به تحریک تخمک گذاری استفاده می شود..
اگر با وجود مصرف کلومیفن و متفورمین باردار نشدید، ممکن است مصرف گنادوتروپین ها (هورمون محرک فولیکولیاFSH و هورمون جسم زرد یا LH) از طریق تزریق توصیه شود. تاکید مجدد این موضوع اهمیت دارد که هیچکدام از این داروها را به طور خودسرانه و بدون تجویز پزشک نباید استفاده نمایید.

عمل جراحی
اگر داروها به باردار شدن شما کمک نکنند یک جراحی بر روی تخمدان بوسیله لاپاروسکوپی تواند یک گزینه درمانی دیگر برای بعضی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد. پزشک می تواند به شما بگوید که آیا این نوع جراحی مناسب شرایط شما هست یا خیر.در این عمل، جراح یک شکاف کوچک بر روی شکم ایجاد کرده و از این طریق یک لوله که متصل به یک دوربین ریز است را وارد می کند (لاپاروسکوپ). این دوربین تصاویر لازم از تخمدان های شما و اعضای تناسلی مجاور را برای جراح مشخص می کند. سپس پزشک وسیله جراحی را وارد کرده و از انرژی الکتریکی یا لیزر برای سوزاندن سوراخ های موجود درفولیکول روی سطح تخمدان ها استفاده می کند. هدف این کار تحریک تخمک گذاری بوسیله کاهش سطح آندروژن هاست.