ژنتیک و عوامل محیطی هر دو در ایجاد مشکلات دهان و دندان نقش دارند، اگرچه ژنتیک نقش مهمی در رشد صورت و دهان و دندان ایفا میکند؛ اما کنترل یا جلوگیری از برخی عوامل محیطی میتواند به پیشگیری یا کاهش شدت مشکل ارتودنسی کمک کند. توصیه میشود کودکان در حدود هفت تا هشت سالگی برای غربالگری به متخصص مراجعه داشته باشند. در سنین کودکی به دلیل وجود رشد و عدم تکمیل شکل گیری فک و دندان ها، در صورت بروز ناهنجاری می توان با ارتودنسی به اصلاح وضعیت فک و رویش دندان ها کمک کرد و مانع تشدید آنها در سنین بزرگسالی شد. از این رو ارتودنسی پیشگیری بسیار حائز اهیمت بوده و در سنین بزرگسالی نقش مهمی در حفظ سلامت و زیبایی ظاهری دندان ها دارد. ارتودنسی پیشگیری در کودکان راهی برای تشخیص و اصلاح مشکلات دندان در کودکان است که توسط متخصصان ارتودنسی انجام می شود. اگر متخصص تشخیص دهد که مشکلی در خصوص دندان های کودک شما وجود دارد و در آینده احتمالاً با دردسر همراه باشد، در همان زمان، مقدمات پیشگیری و درمان آن را آماده می کند. با کمک ارتودنسی پیشگیرانه کودک دیگر در آینده با مشکلات ارتودنسی مواجه نخواهد شد. علاوه بر این، اگر مشکلی در خصوص دندان کودک وجود داشته باشد متخصصان ارتودنسی پیشگیرانه با درمان های اولیه، اقدام به اصلاح آن می کنند.

علت انجام ارتودنسی پیشگیری

• وجود کراس بایت دندان های جلویی (به خصوص اگر دندان های جلویی بالا همیشه روی لب پایین قابل مشاهده باشند).
• اندیکاسیون های وجود کراس بایت دندانهای جلویی (مثلاً دندان جلوی بالایی پشت دندان جلوی پایین قرار می گیرد).
• موقعیت بیرون زده و یا نامتقارن فک پایین
• اگر کودک شما بزرگتر از 5 سال است و هنوز شست یا انگشت خود را می مکد.
• تنفس دهانی همیشگی
• اختلال در تکلم
• مشکلات جویدن غذا
• افتادن دیرهنگام یا زودهنگام دندانهای شیری
• نامتناسب بودن وضعیت فک ها ( جلو و عقب بودن یا انحراف به طرفین)

کاربرد ارتودنسی پیشگیری

• کنترل روند رشد فک
• اصلاح الگوی رویش دندان ها
• رفع مشکلات احتمالی تکلم، تنفس و جویدن
• رفع یا کاهش نیاز به ارتودنسی در سنین بزرگسالی
• رفع نیاز به جراحی احتمالی اصلاح فک
• کم دردسر بودن درمان نسبت به ارتودنسی در بزرگسالی
• دندان ها را می توان بدون نیاز به براکت ها و سیم های فلزی که گاهاً ناراحت کننده هستند ردیف و مرتب کرد.
• ثبات بیشتر درمان

مزایای ارتودنسی پیشگیری

1. بالا نبودن هزینه ارتودنسی پیشگیرانه: هزینه ارتودنسی زودهنگام کمتر از قیمت ارتودنسی بعدی است. بنابراین ارتودنسی پیشگیری بسیار به صرفه تر است.
2. کاهش دادن و گاهاً از بین بردن نیاز به درمان ارتودنسی در سنین بالاتر
3. ارتودنسی پیشگیری علاوه بر زیبا کردن لبخند کودک شما، مشکلات دندان را اصلاح نموده و همچنین سلامت دهان و دندان ها را بهبود می بخشد.
4. متخصص ارتودنسی بر رویش دندان ها نظارت دارد و اطمینان حاصل می کند که دندان ها توالی درستی داشته باشند. پیگیری ارتودنسی بسیار بهینه تر از درمان ارتودنسی است.
5. به مرور عادت های آسیب زننده روکش اصلاح می شود و گفتار درمانی کودک آسان تر می شود.
6. ارتودنسی پیشگیری سریع تر به نتیجه می رسد و لازم نیست بارها به مطب متخصص ارتودنسی مراجعه نمایید.
7. اصلاح زودهنگام مشکل فکی باعث می شود، کودک اعتماد به نفس و حس رضایت بیشتری از ظاهر خود داشته باشد.
8. احتمال آسیب دیدن دندان ها کمتر می شود.

اقدامات قبل از ارتودنسی پیشگیری

معاینه فیزیکی: بررسی تمام ساختارهای داخل دهان شامل زبان، دندان ها، لثه، کام دهان و … برای اطمینان از سلامتی آنها

تصاویر رادیوگرافی: از اشعه ایکس جهت گرفتن تصاویر واضع از استخوان فک و ریشه دندان ها استفاده می شود. متخصصان با کمک این عکس ها موقعیت دندان ها و فک را ارزیابی و درباره نحوه رویش دندان ها اظهار نظر می کنند.

روش های ارتودنسی پیشگیری

• افزایش عرض کام

وسیع کردن عرض کام یکی از رایج ترین روش های درمانی ارتودنسی پیشگیری قلمداد می شود. دستگاه افزایش دهنده عرض کام قادر است مشکل کراس بایت و شلوغی دندان ها را برطرف کند. علاوه بر این از رشد نامتقارن فک نیز پیشگیری می کند. وظیفه اصلی آنها عریض کردن استخوان، تغییر وضعیت دندان ها و اکلوژن می باشد. وسیع کننده کام یا اکسپاندر زمانی بیشتری کارایی را دارند که از آنها در سنین پایین و درست وقتی که فک در حال رشد است، استفاده شوند. وسیع کننده کام اختصاصی است و متناسب با اندازه طراحی و ساخته می شوند. این ابزار دارای پیچ است و پیچ آن تاحدی چرخانده می شود که اجازه باز شدن بیشتر استخوان کام را بدهد و معمولاً 6 تا 10 ماه استفاده می شوند.

• ارتودنسی ثابت محدود

یکی دیگر از روش های رایج ارتودنسی پیشگیری، استفاده از ارتودنسی ثابت محدود است. اگر دندان ها چرخیده باشند، فاصله بین آنها افتاده باشد یا ترازشان بهم خورده باشد، لزوماً از بریس برای حرکت دادن آنها استفاده می شود. بریس را می توان بر روی دندان های جلویی بالا و پایین قرار داد و معمولاً فقط از 4 تا 6 براکت (پایه فلزی) استفاده می شود.

• فضا نگهدار

درمان ارتودنسی پیشگیری همواره با جابجایی دندان ها یا فک صورت نمی گیرد. بعضی اوقات این درمان به سادگی فراهم ساختن فضا برای رشد دندان های دائمی است. استفاده از ابزار فضا نگهدار نمونه ای از این نوع درمان است. این وسیله ی کوچک بعضی مواقع در محل افتادن دندان شیری یا دندان های شیری که زودتر از موعد از دست رفته اند، استفاده می شود. این وسیله معمولاً فلز و آکریل ساخته می شود و فضای مناسب برای رشد دندان دائمی را فراهم می سازد. در بسیاری از موارد مشاهده شده که با فراهم کردن چنین فضایی، دندان دائمی در موقعیت صحیح خود رویش می کند.

• دستگاه ترک عادت

شاید در برخی موارد نیازی به استفاده از ابزار جهت درمان پیشگیری نباشد. برای مثال، اگر کودکی عادت مکیدن انگشتش به طور طولانی دارد (بعد از 4 سالگی هم ادامه داشته باشد)، ممکن است مشکلات جدی را برای او به وجود بیاورد از جمله اپن بایت، طوری که دندان های بالا و پایین قادر به برقراری تماس فیزیکی بایکدیگر نیستند و فضای خالی بین دندان های جلویی بخصوص حین خندیدن کاملاً مشهود است. شاید به کارگیری تکنیک های آموزشی، انگیزه ی کافی جهت تغییر عادت اشتباه کودکان را فراهم آورد، (شکل ساده ی از اصلاح رفتار) درصورت موفقیت آمیز نبودن این روش درمانی، وسایلی همچون تانگ کریب (قفس زبانی) می تواند عادت آسیب زا را برطرف سازد.

• دستگاه فانکشنال

دستگاه فانکشنال نوع دیگری از ابزار ارتودنسی پیشگیری محسوب می شود. کاربرد اصلی این وسیله تحت تأثیر قرار دادن فعالیت ماهیچه ای و رشد استخوان فک درحال رشد، و کمک به طرز قرارگیری صحیح فک های بیمار است. ثابت شده استفاده به موقع از دستگاه فانکشنال ممکن است از انجام درمان های پیچیده تر بعدی مثل کشیدن دندان یا حتی جراحی ارتوگناتیک پیشگیری کند. دستگاه هربست و توین بلاک، دو ابزار فانکشنال و پرکاربرد هستند و به منظور برطرف کردن اورجت شدید طراحی شده اند. دستگاه هربست مجهز به دو پایه فلزی کوچک است و هدف آن وصل کردن فک بالا و پایین می باشد. طرزکار این دو پایه به گونه ای است که فک پایینی را مجبور می کند به سمت جلو رشد داشته باشد. توین بلاک از دو قطعه بالایی و پایینی تشکیل شده و بر روی دندان های بالا و پایین قرار می گیرد. زمانی که دهان بسته شد، این قالب ها طوری به هم نزدیک می شوند تا فک پایین را به سمت جلو هدایت کنند.

• هدگیر

ممکن است ارتودنتیست برای کمک به اصلاح بیرون زدگی فک و دندان وسیله پیشگیری کننده دیگری به نام هدگیر (به هدگیر فیس بو هم معروف است) را به بیمار توصیه می کند. بخشی از وسیله هدگیر در خارج از دهان قرار دارد و وظیفه آن ایجاد نیروی کافی برای حرکت صحیح دندان ها و هدایت روند رشد فک و صورت است. این وسیله با کمی عقب راندن دندان های آسیاب فضای بیشتری برای دندان ها ایجاد می کند و در کنترل جلو بودن فک بالا، نقش دارد.

• کشیدن دندان های کودک

با آن که کشیدن دندان اغلب امری اجتناب ناپذیر است، ممکن است بعضی مواقع بهترین راه حل باشد. برای مثال کشیدن به موقع دندان های کودک اجازه رویش صحیح دندان های دائمی را می دهد. یک مثال برای این کار پیشگیری از نهفتگی دندان های نیش است که دندان شیری بیش از حد باقی مانده، مانع از درآمدن دندان های نیش در جهت صحیح شوند. متخصص ارتودنسی به کمک رادیوگرافی اشعه ایکس می تواند زمان اختلال در دندان نیش درحال رشد را پیش بینی کند. با کشیدن به موقع دیگر دندان های کودک می توان از اختلال رویش دندان های دائمی پیشگیری کرد.

مراقبت های پس از انجام ارتودنسی پیشگیری

این مراقبت ها نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت دهان، بهبود نتایج درمان و جلوگیری از مشکلات احتمالی ایفا می کند.

• مراقبت در روز اول ارتودنسی

در روز اول بعد از نصب ارتودنسی، بیمار درد خفیفی احساس می کند و دندان ها دچار حساسیت می شوند. برای کاهش درد و حساسیت می توانید مسکن های بدون نسخه مصرف کنید یا دهانتان را با محلول آب و نمک گرم بشویید. مراقبت های هفته اول تفاوتی با مراقبت های روز نخست ندارد و بهتر است تا یک هفته با دقت فراوان مراقبت دندان هایتان باشید.

• رعایت بهداشت دهان و دندان در طول درمان ارتودنسی

دستگاه های ارتودنتیک مکان مناسبی را برای تجمع باکتری ها، جرم و رسوبات در محیط دهان فراهم می کنند. بنابراین رعایت بهداشت دهان و دندان در این دوره اهمیت ویژه ای دارد. کودک به طور منظم مسواک بزند و از نخ دندان و دهانشویه مناسب استفاده کند. روزانه 3 تا 4 باز مسواک بزند به طوری که برای هر دندان حدود 10 ثانیه وقت بگذارید. در مواردی که امکان مسواک زدن ندارید دهان را به خوبی با آب بشوید.

• استفاده از ابزارهای مخصوص برای تمیز کردن دندان ها و دستگاه ارتودنسی

در مراقبت های حین ارتودنسی برای تمیز کردن دندان ها و دستگاه ارتودنسی، ابزارهای مخصوص تهیه کنید. استفاده از انواع مسواک های مخصوص ارتودنسی و آب پاش دهان یا waterpik کمک می کند به طور مؤثرتر و کامل تری دستگاه ارتودنسی و دندان های خود را تمیز کند.

• رعایت توصیه های غذایی با بریس ها

خوردن غذاهای سفت و چسبنده (مانند پفک و ته دیگ) و جویدن اجسام سخت (عادت جویدن مداد یا ناخن) با دندان ها در حین درمان ارتودنسی ممنوع است؛ زیرا به دندان ها و دستگاه ارتودنسی آسیب می رساند. بهتر است در طول مدت درمان غذاهای نرم مصرف کند و غذا را به آرامی بجود. عادات غذایی که قبل از درمان ارتودنسی آغاز شده است باید تا پایان درمان و حتی مدتی بعد از ارتودنسی دندان ها ادامه داشته باشد.

• استفاده از محصولات بهداشتی مخصوص

برای حفظ سلامت دندان ها و مراقبت از دستگاه ارتودنسی به ویژه در ارتودنسی ثابت و ارتودنسی نامرئی که دستگاه به مدت طولانی روی دندان ها باقی می ماند از محصولات بهداشتی مخصوص استفاده کنید. محصولاتی از قبیل خمیردندان مخصوص ارتودنسی، دهانشویه حاوی فلوراید و محلول ضد عفونی کننده دهان. در مورد ارتودنسی لینگوال که دستگاه ارتودنسی پشت دندان ها نصب شده و دسترسی به آن سخت تر است، رعایت اصول بهداشتی و استفاده از محصولات مخصوص برای تمیز کردن دندان ها اهمیت بیشتری دارد.

• مراجعه منظم به متخصص

در طول درمان مراجعه دوره ای به ارتودنتیست برای تنظیم ها و بررسی های مرتب وضعیت دستگاه و دندان ها به بهبود نتایج و جلوگیری از مشکلات جانبی کمک می کند. این موضوع در مراقبت های حین ارتودنسی بسیار مهم است؛ زیرا در جلسات ویزیت دندانپزشک می تواند هر نوع مشکل پیش آمده را تشخیص داده و راه حل مناسبی برای رفع آن ارائه دهد.

طول درمان ارتودنسی پیشگیری

به طور متوسط مرحله فعال درمان ارتودنسی 6 تا 36 ماه است. پس از این مرحله براکت در آورده میشود و تثبیت کننده ارتودنسی (ریتینر) تا مدتی استفاده میشود تا دندانها را در جای خود ثابت نگه دارد و مانع بازگشت آنها شود.

سن مناسب ارتودنسی پیشگیری

بهترین سن برای غربالگری ارتودنسی کودکان، سن 7 سالگی است. متخصص ارتودنسی می تواند در این سن، اختلالات در حال ظهور را شناسایی کند، ناهنجاری ظریف دندان ها و فکین را بررسی کند و سپس برای درمان به موقع اقدام کند. با این کار علاوه بر کاهش هزینه ارتودنسی، درمان کوتاه تر و آسان تر انجام خواهد شد.

عوارض عدم انجام ارتودنسی پیشگیری

در صورتی که درمان ارتودنسی به موقع انجام نشود، در صورت بروز مشکلات و ناهنجاری ها در دندان و فک کودک، احتمال پیشرفت عارضه در سنین بزرگسالی بیشتر است و ممکن است باعث بروز مشکلاتی مثل اختلالات بلع و تکلم، بر هم خوردن زیبایی چهره و لبخند، مشکلات گوارشی، پوسیدگی دندان ها و … شود. همچنین ممکن است برای درمان ارتودنسی در سنین بزرگسالی نیاز به اقداماتی مانند جراحی فک، کشیدن دندان های دائمی و درمان های طولانی مدت باشد. به طور کل می تواند گفت در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع درمان سخت تر، طولانی تر و هزینه برتر خواهد شد.

هزینه ارتودنسی پیشگیری

مهم ترین عوامل مؤثر بر هزینه ارتودنسی عبارتند از:

• برند مواد و وسایل مصرفی
• مهارت متخصص ارتودنسی
• شدت و نوع مشکل فک و دندان
• مدت زمانیکه درمان، طول می انجامد.

نسخه اصلی مطلب ارتودنسی پیشگیری یا پیشگیرانه چیست؟ را در سایت دکتر پدرام دانش کاظمی بخوانید.

---