یکی از روش های پر کاربرد و مؤثر درمانی در فیزیوتراپی و توانبخشی، اولتراسوند تراپی یا فراصوت درمانی می باشد. فیزیوتراپیست ها، مربی های ورزشی و دیگر افراد، می توانند از رفع درد با اولتراسوند به منظور درمان عارضه های دردناک و تسریع روند بهبودی بافت ها استفاده کنند. اولتراسوند با مقاصد درمانی و برای کمک به روند بهبودی بدن مورد استفاده قرار می گیرد. اولتراسوند بخشی از اقدامات توانبخشی است که به وسیله دستگاه اولتراسوند انجام می شود و باعث می شود در عمق ناحیه تحت درمان گرما ایجاد شود. دستگاه اولتراسوند ارتعاشاتی را از طریق کریستال های قرار گرفته در دستگاه ایجاد می کند. این امواج صوتی باعث ایجاد لرزش شده که قادر هستند در عمق بافت بدن نفوذ کنند. در نتیجه، لرزش ناشی از اولتراسوند درمانی اثر گرمایی را ایجاد می کند که برای بهبود قسمت های دردناک و بافت های ضربه دیده یا آسیب دیده مفید است. یکی از مزایای استفاده از این روش درمانی افزایش گردش جریان خون در قسمت آسیب دیده است. با باز شدن عروق، اکسیژن بیشتری به قسمت آسیب دیده می رسد و باعث تسریع روند بهبودی آن ناحیه می شود.

کاربرد فراصوت درمانی

اولتراسوند پزشکی می تواند برای تولید اثر حرارتی عمیق در مواردی که مفاصل به مدت طولانی گرفته و خشک شده است، انقباض مفاصل و همچنین در مواردی مانند فلج مغزی اسپاستیک یا محیط های کاری تحریک کننده به کار برده شود. برخی از بیماری ها که می توانند با استفاده از اولتراسوند تراپی تحت درمان قرار گیرند عبارتند از:

• کپسولیت چسبنده (جمود مفصل شانه یا درد و گرفتگی در شانه به دلیل التهاب)
• بورسیت کلیسیفیک (کلسیفیته شدن کیسه های بورس به دلیل التهاب بلند مدت که معمولاً در شانه اتفاق می افتد).
• التهاب تاندون
• کشیدگی و پارگی عضلات (کشیدگی عضلات کردن، کشیدگی عضلات کمر)
• اسپاسم، تنش و گرفتگی عضلات (گرفتگی عضلات گردن، گرفتگی عضلات کمر، گرفتگی عضلات ران پا )
• آرتروز (آرتروز شانه، آرتروز آرنج، آرتروز مفصل لگن و ران، آرتروز زانو ، آرتروز مچ دست، آرتروز مچ پا)
• نقرس
• خار پاشنه
• تونل کارپال
• آسیب دیدگی های تاندون ها و آسیب رباط ها
• تورم اسکلتی عضلانی (مایوسیت)
• آسیب دیدگی های بافت نرم در صدمات ورزشی
• تاندون های کوتاه شده به دلیل وجود بافت اسکار درمان نشده یا آسیب دیدگی های قبلی
• گرفتگی یا اسکاری شدن بافت کپسولی که غالباً به دلیل انجام عمل های جراحی مانند برجسته سازی سینه رخ می دهد.
• بیماری ام اس

مزایای فراصوت درمانی

• نیازی به استفاده از سوزن نیست (درنتیجه خطر لخته های خونی وجود ندارد).
• هیچ اشعه ی یونیزه کننده ای وجود ندارد.
• می توان چندین مفصل فاست آسیب دیده را در یک جلسه درمان کرد.
• نظارت به هنگام بر روی عوامل آناتومیک و حرارتی که خطر بروز عوارض را کاهش می دهد.
• مدت زمان بهبود کوتاه
• می توان از اولتراسوند در فونوفورز نیز استفاده کرد. در این روش، یک داروی ضدالتهاب موضعی بر روی پوست اعمال می شود که می توان آن را با ژل مخصوص اولتراسوند مخلوط کرده و بر روی منطقه ی موردنظر اعمال کرد. امواج فراصوت این داروها را وارد بافت پوست کرده و باعث کاهش التهاب می شوند.

انواع فراصوت درمانی

روش های مختلفی وجود دارد که به کمک آنها پزشک می تواند از درمان اولتراسوند تراپی برای کمک به شما استفاده نماید. بر اساس شرایط خاص و وضعیت شما، متخصص فیزیوتراپی بهترین شیوه درمانی اولتراسوند را به شما پیشنهاد می دهد.

اولتراسوند تراپی به روش تماس مستقیم

رایج ترین روشی که پزشک برای اولتراسوند تراپی در نظر می گیرند، روش «تماس مستقیم» است. در این روش، پزشک، مقداری کمی ژل یا کرم بر روی بخشی از بدن که قرار است تحت درمان قرار گیرد، اعمال می کند. سپس سر دستگاه اولتراسوند که تحت عنوان مبدل نیز شناخته می شود به آرامی بروی ژل و در برابر اندام موردنظر قرار می گیرد. سر دستگاه به حرکاتی دوار در یک مسیر دایره ای کوچک بر روی بدن حرکت داده می شود. به طورمعمول درمان با اولتراسوند، 5 الی 8 دقیقه طول خواهد کشید.

اولتراسوند تراپی به کمک غوطه ورسازی در آب

در مواردی که قرار است اولتراسوند تراپی بر روی برآمدگی های استخوانی و یا دیگر سطوح نامنظم بدن اعمال شود، از تکنیک «غوطه ورسازی» در آب استفاده می شود. در این روش، بخشی از بدن که قرار است تحت درمان قرار بگیرد، در یک سطل یا تشت پر از آب غوطه ور می شود. سپس سر دستگاه مقابل ناحیه موردنظر قرار می گیرد. در این روش سر دستگاه مستقیم در تماس با بدن قرار نمی گیرد. حدوداً یک سانتیمتر بالای ناحیه موردنظر قرارگرفته و امواج انتقال داده می شود. اندام هایی که معمولاً توسط این روش تحت درمان قرار می گیرند، بیشتر شامل دست وپاها می شود. در هنگام درمان، ممکن است در ناحیه تحت درمان کمی احساس گرمی کنید.

اولتراسوند تراپی به روش «بلادر»

اگر پزشک بخواهد محلی را تحت درمان قرار دهد که دارای زخم باز است، ممکن است استفاده از ژل یا کرم، خطر ایجاد عفونت را افزایش دهد. در این موارد از روش «بلادر» استفاده می شود. در تکنیک بلادر برای اولتراسوند تراپی از یک بالون یا کیسه کوچک استفاده می شود که از آب یا ژل مخصوص پرشده است. بالون بر روی محل موردنظر قرارگرفته و پس ازآن برای انتقال امواج، سر دستگاه بر روی بالون قرار می گیرد. امواج اولتراسوند از طریق بالون به بخش موردنظر انتقال می یابند.

موارد عدم استفاده از فراصوت درمانی

1. تومورها: زیرا با استفاده از اثر اولتراسوند، بافت ها ترمیم شده و باعث افزایش رشد توده ها می شوند.
2. عفونت ها: به دلیل خطر احتمال گسترش عفونت
3. بارداری: به کار گیری اولتراسوند در اطراف رحم باعث تجزیه سلولی می شود.
4. پرتودرمانی: در قسمت های که در شش ماه گذشته تحت پرتو درمانی قرار گرفته اند.
5. ترومبوز: به دلیل ایجاد اختلال در گردش جریان خون
6. قسمت هایی که دچار اختلالات حسی هستند.
7. هموراژ: به دلیل خطر احتمال افزایش خونریزی مانند خونریزی های کنترل شده اخیر و هماتوم
8. دستگاه های کاشتنی در بدن مانند پیس میکر قلبی، زیرا ممکن است در عملکرد این دستگاه ها اختلال ایجاد شود.
9. برخی پلاستیک های به کار رفته در عمل های زیبایی ممکن است باعث جذب انرژی اولتراسوند شوند. ایمپلنت های فلزی ممکن است بازتاب داشته باشند و به همین دلیل استفاده از اولتراسوند در نزدیکی این قسمت ها باید با احتیاط انجام شود.
10. در درمان قسمت های نزدیک به چشم های باید مراقبت زیادی انجام شود؛ زیرا احتمال آسیب دیدن شبکیه چشم وجود دارد.
11. به طور مشابه اولتراسوند در نزدیکی گوش ها و اندام های تناسلی نیز باید با احتیاط کامل انجام شود.

عوارض فراصوت درمانی

باوجود استفاده گسترده از تکنولوژی اولتراسوند درمانی، برای استفاده ایمن از آن، دستورالعمل های خاصی وجود دارد. این دستورالعمل ها برای کمک به جلوگیری از خطرات خاص احتمالی می باشد، هرچند که درصد وقوع این خطرات بسیار پایین می باشد. این خطرات عبارتند از:

• سوختگی ناشی از حرارت امواج اولتراسوند.
• خونریزی ناشی از درمان های مکانیکی.
• واکنش های زیستی غیرقابل پیش بینی.
• بااین حال، با توجه به استفاده منحصربه فرد از امواج صوتی به عنوان جزء اصلی روش درمان، اولتراسوند درمانی در مقایسه با روش های درمانی دیگر مانند پرتودرمانی، خطر بالقوه ای را برای بیماران به همراه نخواهد داشت. مهم تر از همه، آنکه خطر ابتلا به سرطان در این روش اصلاً وجود ندارد، حتی اگر روش اولتراسوند درمانی چندین بار تکرار و در دوز بالایی انجام شده باشد. برای اطمینان از ایمنی و سلامتی بیماران، بهتر است به دقت خطرات و مزایای استفاده از اولتراسوند درمانی در نظر گرفته شود. قبل از انجام این روش، مزایا و خطرات احتمالی باید به درستی سنجیده شود.

نسخه اصلی مطلب کاربرد فراصوت درمانی در طب فیزیکی را در سایت دکتر بیژن فروغ بخوانید.

---