سونوگرافی در دوران بارداری یکی از اصلی ترین ملزومات مراقبت های این برهه حساس برای مادران و فرزندانشان محسوب می شود تا حدی که متخصصین این حوزه درمانی به انجام منظم و دوره ای آن به شدت تأکید می کنند؛ چراکه نه تنها موجب شناسایی انواع بیماری ها و ناهنجاری های جنینی می شود بلکه در برخی از موارد می تواند از بروز هرگونه بیماری های احتمالی جلوگیری کند و یا حتی در همان موقع شناسایی عارضه ای را درمان کند. البته بهتر است بدانید تعداد و زمان انجام سونوگرافی بسته به صلاحدید پزشک متخصص و همچنین وضعیت جسمی و روحی مادر متفاوت است . به منظور کنترل روند بارداری و رشد جنین، همچنین غربالگری نقص های مادرزادی جنین، بهتر است مادر باردار در طول بارداری چند سونوگرافی را انجام دهد.

دلایل انجام سونوگرافی در دوران بارداری

برای اطمینان از کاشت صحیح تخمک بارور شده بر دیواره داخلی رحم و تشکیل جفت جنین نیاز به سونوگرافی است. سایر دلایل انجام سونوگرافی در دوران بارداری عبارتند از:

از لحاظ پزشکی سونوگرافی معمولاً به دلایل زیر انجام می شود:

سه ماهه اول:

1. تأیید بارداری
2. تأیید ضربان قلب
3. اندازه گیری طول قد نشسته جنین (crl) یا سن بارداری
4. تأیید بارداری مولار (پوچ) یا خارج از رحم
5. ارزیابی بارداری غیرطبیعی

سه ماهه دوم:

1. تشخیص ناهنجاری های جنین
2. هفته ۱۳ تا ۱۴ برای تشخیص سندرم داون
3. هفته ۱۸ تا ۲۰ برای تشخیص ناهنجاری های مادرزادی
4. ناهنجاری های ساختاری
5. بررسی دوقلو بودن
6. بررسی سن و رشد جنین
7. بررسی مرگ داخل رحمی
8. تشخیص هیدرآمنیوس (افزایش مایع دور جنین) یا الیگوهیدرآمنیوس (کاهش سطح مایع آمنیوتیک)
9. ارزیابی سلامت جنین

سه ماهه سوم:

1. تشخیص محل قرار گرفتن جفت
2. تأیید مرگ داخل رحم
3. مشاهده نحوه قرار گرفتن جنین داخل رحم
4. مشاهده حرکات جنین
5. تشخیص ناهنجاری های رحم و لگن مادر

نحوه انجام سونوگرافی

دو نوع سونوگرافی اصلی وجود دارد که عبارتند از: سونوگرافی ترانس واژینال و ترانس ابدومینال. نوع سونوگرافی که انجام می دهید بستگی به طول دوره بارداری شما دارد و پزشک شما تعیین می کند که کدام نوع را انجام دهید. در ادامه نحوه انجام هر یک از این سونوگرافی ها را بررسی می کنیم:

نحوه انجام سونوگرافی ترانس واژینال

اگر بخواهید قبل از هفته ۶ یا ۷ بارداری خود اقدام به انجام اولین سونوگرافی خود کنید، پزشک شما احتمالاً سونوگرافی ترانس واژینال را تجویز می کند. در سونوگرافی ترانس واژینال، یک پروب کوچک در پوششی استریل، به داخل واژن وارد می شود. سپس پزشک پروب را درون واژن حرکت می دهد تا با ساطع شدن امواج صوتی، رحم شما را اسکن کرده و نتایج آن را روی صفحه نمایش مشاهده کند.

نحوه انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال

در حین انجام سونوگرافی ترانس ابدومینال ، باید روی میز معاینه یا تخت دراز بکشید. سپس پزشک، ژل مخصوصی را روی شکم و ناحیه لگن شما استعمال می کند. این ژل بر پایه آب است، بنابراین کاملاً پاک می شود و اثری روی لباس یا پوست شما بر جای نمی گذارد. این ژل به حرکت صحیح امواج صوتی کمک می کند. در مرحله بعدی، پزشک دستگاه پروب را روی شکم شما قرار می دهد و آن را برای گرفتن تصاویر سیاه و سفید بر روی صفحه اولتراسوند (صفحه نمایشگری که تصاویر درون شکم را نشان می دهد) حرکت می دهد.

آمادگی های قبل از سونوگرافی بارداری

با توجه به نوع سونوگرافی ممکن است از فرد خواسته شود مایعات زیادی بنوشید یا از ادرار کردن قبل از سونوگرافی جنین خودداری کند. همچنین باید توجه داشته باشید که سونوگرافی جنین بسته به دلیل انجام آن یا مرحله بارداری از طریق مهبل ( ترانس واژینال) یا شکم (ترانس شکمی) قابل انجام است. در صورت داشتن سونوگرافی ترانس شکمی باید پوشیدن لباسهای گشاد و شل را در نظر بگیرید تا بتوانید شکم خود را به راحتی در معرض دید سونوگرافیست قرار دهید .

تفسیر سونوگرافی بارداری

پزشک با توجه به مدت بارداری، طبیعی یا غیر طبیعی بودن مقدار اندازه گیری شده در سونوگرافی را تشخیص می دهد. در ادامه به تفسیر برخی از این پارامترها در سونوگرافی بارداری می پردازیم.

تفسیر BPDدر سونوگرافی بارداری

بررسی اندازه BPD اهمیت بالایی در زایمان دارد؛ زیرا در هنگام زایمان، جنین باید از لگن مادر وارد کانل زایمان شود. به همین خاطر متخصص سونوگرافی در ماه های آخر بارداری، بزرگ ترین قطر سر(BPD) را اندازه گیری می کند. در این حالت پزشک می تواند با مقایسه اندازه دهانه رحم و اندازه بزرگ ترین قطر بدن جنین (BPD) امکان انجام زایمان طبیعی را تشخیص دهد. همچنین اندازه گیری BPD به همراه اندازه گیری دور سر (HC)، دور شکم (AC)، طول استخوان ران (FL) و طول استخوان بازو (HL) برای تخمین وزن جنین و مدت زمان بارداری استفاده می شود.

• BPD کمتر از حد نرمال: اگر اندازه گیری های BPD جنین شما کمتر از حد معمول باشد، می تواند نشانه ای از محدودیت رشد داخل رحمی(IUGR) یا صاف بودن بیش از معمول سر جنین(میکروسفالی) باشد.
• BPDبیشتر از حد نرمال: اگر اندازه گیری BPD کودک شما بیش از حد انتظار باشد، می تواند نشان دهنده مشکلاتی مانند دیابت بارداری باشد. اگر نتایج جنین شما خارج از حد طبیعی است، ممکن است پزشک آزمایشات بیشتری را به شما توصیه کند.

تفسیر AFI در سونوگرافی بارداری

محدوده طبیعی حجم مایع آمنیوتیک در ماه های بارداری متفاوت است. رنج طبیعی و غیر طبیعی مایع آمنیوتیک عبارتنداز:

• AFI بین 5-25 سانتی متر:مایع طبیعی است.
• AFI کمتر از 5 سانتی متر:کمبود مایع آمنیوتیک(الیگوهیدرامنیوس) در نظر گرفته می شود.
• AFI بیشتر از 25 سانتی متر:افزایش مایع آمنیوتیک(پلی هیدرامنیوس) در نظر گرفته می شود.

تفسیر ACدر سونوگرافی بارداری

AC یکی از مهم ترین پارامتر های اندازه گیری در اواخر بارداری است. اندازه گیری این پارامتر بیشتر برای تعیین وزن جنین است تا تعیین مدت زمان بارداری. از این پارامتر برای تعیین جنسیت استفاده نمی کنند.

تفسیر FHRدر سونوگرافی بارداری

قلب از هفته سوم بعد از لقاح شروع به انقباض ریتمیک می کند.

میزان نرمال FHR

FHR در حدود هفته های اول بارداری معمولاً حدود 100 تا 120 ضربان در دقیقه (bpm) میزند.

در سه ماهه دوم و سوم بارداری ضربان قلب کاهش پیدا می کند به گونه ای که در هفته چهاردهم ضربان قلب به 150 ضربان در دقیقه، در هفته بیستم، 140 بار در دقیقه و در سه ماهه سوم بارداری به 130 ضربان در دقیقه نیز می رسد. اگرچه در جنین سالم ضربان قلب معمولاً منظم است؛ اما تغییر تقریباً 5 تا 15 ضربه در دقیقه را می توان مجاز دانست.

تشخیص برادیکاردی و تاکی کاردی

در سونوگرافی بارداری می توان برادیکاردی(ضربان آهسته قلب) و تاکی کاردی( ضربان سریع قلب) را تشخیص داد. در صورتی که در هفته های 6-3 بارداری FHR <100 bpm و در هفته6-7 FHR<120 باشد، برادیکاردی قلب را نشان می دهد. در صورتی که در هفته های 7-5 بارداری FHR> 160-180 باشد، تاکی کاردی قلبی تشخیص داده می شود.

تفسیرcrlدر سونوگرافی بارداری

CRL یکی از پارامترهای اندازه گیری سونوگرافی است. در این پارامتر اندازه کودک از بالای سر (تاج) تا پایین باسن (رامپ) بر حسب سانتی متر اندازه گیری می شود. CRL از حدود هفته شش یا هفت بارداری تا هفته چهارده قابل اندازه گیری است.

CRL بیشتر از نرمال

هنگامی که CRL جنین از 7 میلی متر بیشتر شود، ضربان قلب جنین باید توسط سونوگرافی ترانس واژینال بررسی شود. اگر هیچ ضربان قلب یا فعالیت قلبی تشخیص داده نشود، جنین سقط خود به خودی شده است. سقط جنین خود به خودی معمولاً بدون علائم طبیعی رخ می دهد. در این نوع سقط، جفت ممکن است به تولید هورمون ها ادامه دهد، که می تواند علائم ظاهری سقط را پنهان کند.

CRLکمتر از نرمال

در صورتی که طول CRL کمتر از میزان طبیعی باشد، می تواند ناهنجاری های کروموزومی مانند تریزومی 18 (سندرم ادواردز) یا سایر تریزومی های مرتبط با محدودیت رشد باشد.

عوارض سونوگرافی بارداری

این روش کاملاً ایمن است و برای اطمینان از رشد طبیعی جنین در رحم مادر، ضروری است. سونوگرافی جنین به جز ایجاد مقدار کمی حس ناخوشایند در مواردی هیچ خطری ندارد. این احساس ناخوشایند گاهی ناشی از فشار به شکم یا واژن است. هیچ نوع اشعه ای برای انجام سونوگرافی استفاده نمی شود. برای انجام سونوگرافی واژینال، لازم است که مبدل دستگاه با پلاستیک یا لاتکس پوشانده شود. اگر زن باردار به لاتکس حساسیت داشته باشد، برخورد این ماده با بدن منجر به واکنش های آلرژیک خواهد شد.

---