آشنایی با دستگاه سونوگرافی

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

در طول یک دهه گذشته، تکنولوژی سونوگرافی پیشرفت چشمگیری داشته است و در مدل های کوچک پیشرفته و قابل حمل (پرتابل) به بازار عرضه شده است. در حال حاضر با پیشرفت علم و تکنولوژی، بسیاری از فرایندهای تشخیصی و درمانی تحت اقدامات مداخله ای تصویربرداری و به خصوص سونوگرافی انجام می گیرند.

کاربرد دستگاه سونوگرافی

امروزه خرید یک دستگاه سونوگرافی، دغدغه بسیاری از پزشکان متخصص است. پزشکان متخصص و فوق تخصص در حوزه های مختلف نظیر زنان و زایمان، پریتونالوژی، طب درد، طب ورزش، طب اورژانس، مراقبت های ویژه، نورولوژی، غدد، اورولوژی، ریه، جراحی و... معمولاً از دستگاه های سونوگرافی برای سهولت در تشخیص و انجام مداخلات درمانی استفاده می کنند.

از دستگاه های سونوگرافی می توان در تصویربرداری های عمومی استفاده کرد. دستگاه های سونوگرافی برای تصویربرداری های تشخیصی در بستر بیمار و مراقبت های پزشکی (point of care) کاربرد دارند. به طور کلی دستگاه های سونوگرافی در کاربردهای عمومی معمولاً برای تصویربرداری از احشای شکمی مانند کبد، کلیه ها و عروق (آئورت، ورید اجوف تحتانی IVC) مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع دستگاه سونوگرافی

دستگاه های سونوگرافی از جهت ظاهری به دو نوع مبله (Stationary) و یا پرتابل (قابل حمل) تقسیم می شوند. از لحاظ تکنولوژی امواج نیز این دستگاه در سه نوع اولتراسوند سه بعدی ، چهاربعدی (تصویر سه بعدی به همراه حرکت در زمان) و سونوگرافی داپلر گروه بندی شده است.

در روش های مختلف سونوگرافی، از انواع مختلفی از پروب استفاده می گردد. پروب های Trans-vaginal، Convex، Linear، Volume Convex و Phase Array در روش های مختلف سونوگرافی ترانس واژینال ، سونوگرافی معمولی، سونوگرافی رنگی یا کالر داپلر مورد استفاده قرار می گیرند.

اجزای دستگاه سونوگرافی

دستگاه های سونوگرافی از دو بخش اصلی پروب و مانیتور تشکیل می شوند. پروب ابزاری برای تولید امواج فراصوتی و ارسال و دریافت آن به داخل بدن بیمار است. پروب معمولاً به شکل یک میکروفون طراحی شده که توسط یک سیم به قسمت مانیتور متصل است. در حقیقت، پروب امواج فراصوتی را به داخل بدن بیمار ارسال کرده و اکوی این امواج را دریافت و به سیستم مانیتورینگ و اسکنرها ارسال می نماید. سپس اکوی دریافتی توسط سیستم کامپیوتری به تصاویر قابل تشخیصی تبدیل می شوند که می توان از آن عکس یا فیلم تهیه کرد. اصول کار این دستگاه، مانند دستگاه های سونار در سیستم های نظامی و دریایی است. دستگاه سونو شامل قطعات زیر می باشد:

1. پروب یا Sound
2. زاویه (کامپیوتر و …اعداد و ارقام را داریم که میتوان محاسباتی انجام داد و نماگیر را در نقاط مختلف Fix کرد و اندازه گیری کرد)
3. مانیتور: تصاویر منعکس شده از امواج صوتی را میتوان در آن دید.

انواع پروب:

1. پروب خطی Liner
2. پروب آندوکاویند یا واژینال
3. پروب Pectorial

امروزه بیشتر، پروب Pectorial_ Liner استفاده می‎شود که در تمام طول دوران بارداری استفاده می‎شود. پروپ واژینال به خصوص برای تشخیص زودتر در اوایل دوران بارداری استفاده می‎شود مثلاً:

در خونریزی های اوایل دوران بارداری (مثلاً کسانی که سابقه ab و EP یا ab ناقص دارند) ولی ساک حاملگی به نحوی است که نمی‎توان از پروپ ابدومینال نگاه کرد از پروپ واژینال استفاده می‎شود که یک هفته جلوتر اگر ساک حاملگی وجود داشته باشد آن را ببینند.

• پروب های واژینال در اواخر دوران بارداری نیز استفاده می‎شود: مثلاً دیدن اسکار سزارین که در چه وضعیتی است، آیا خوب ترمیم شده است یا خیر.
• پروب واژینال در مواقعی که بخواهیم تشخیص زودرس مالفورماسیونها را بدهیم به کار می‎رود. به طور مثال: درآنانسفالی ها

نحوه عملکرد دستگاه سونوگرافی

تصویربرداری این دستگاه به روش تصویربرداری سیستم های سونار است. در این روش امواج فراصوتی به سمت هدف ارسال و اکو (بازخورد) امواج فراصوت پس از بازگشت، اندازه گیری می شوند. با اندازه گیری موج های اکو می توان فاصله، اندازه، شکل و پایداری اجسام هدف و نیز جنس آنها را ارزیابی و ترسیم نمود.

در صنعت پزشکی از سونوگرافی برای مشاهده جنین در رحم، دریچه ها و دیواره های قلب، شناسایی ناهنجاری های کبد، کیسه صفرا، کیست ها و سنگ های مجاری ادراری و کلیه ها ، رگ های وریدی و … استفاده می شوند. به بیان بهتر، در صنعت پزشکی از دستگاه سونوگرافی برای نمایش تغییرات ظاهری در بافت ها، ارگان ها، عروق و توده های داخلی استفاده می شود. در دستگاه های پزشکی سونوگرافی، پروب نقش فرستنده و گیرنده امواج را بر عهده دارد. زمانی که پروب روی پوست بدن کشیده می شود (و یا در مواردی داخل بدن می شود)، امواج فراصوتی به داخل بدن ارسال می شود.

امواج فراصوت توسط بافت ها و مایعات داخلی و در جایی که تراکم بافت ها متفاوت بوده یا بافت در کنار مایعات قرار گرفته است، بازگشت داده می شود. به عبارت ساده تر، فصل مشترک بین دو بافت، بافت ها و مایعات و یا گازها بازتاب دهنده امواج سونو به حساب می آیند. پس از آن، پروب با دریافت اکو میزان تغییرات آنها را ضبط نموده و با ارسال به کامپیوتر و سیستم مانیتور این داده ها به تصویر تبدیل می شود. این تصاویر مرتب در حال تغییر هستند و می توانند به صورت عکس و یا به صورت در لحظه (real time) نمایش داده شوند. در سیستم سونوگرافی داپلر، حرکت سلول های خونی باعث تغییر در تن صدای امواج صوتی اکو می شود. با این روش پزشک می تواند مسیر و سرعت سلول های خونی در حال حرکت در عروق خونی را بررسی نماید.

ویژگی های دستگاه سونوگرافی با کیفیت

• دقت بالای دستگاه در هنگام تصویربرداری در هر حالت کاری و ماندگاری کیفیت آن
• یکنواختی و بدون اعوجاج بودن تصویر مشاهده شده و چاپ شده در حالت های مختلف تصویربرداری
• عدم نویز پذیری از فرکانس شهر
• شناخته شده بودن برند دستگاه و با سابقه بودن و معتبر بودن شرکت ارائه دهنده آن

نحوه انجام سونوگرافی

روی تخت دراز می کشید. پزشک شما پروب (یک دستگاه به اندازه موس رایانه) را روی محلی که می خواهد معاینه کند قرار می دهد. پروب یک دستگاه کوچک است که امواج اولتراسوند تولید می کنند و همچنین بازتاب آنها را دریافت می کند. در محل تماس پروب با پوست شما مقداری ژل لغزنده یا لوبریکانت مالیده می شود تا پروب راحت تر روی پوست حرکت کند و همچنین تصویر بهتری به دست بیاید. پروب به وسیله یک سیم به دستگاه سونوگرافی متصل است. سونوگرافی نیز به یک صفحه نمایش اتصال دارد. امواج صوتی از پروب به بافت های بدن فرستاده می شود و موج ها پس از برخورد با بافت های مختلف به مقدار متفاوت بازتاب می کنند و این اطلاعات به دستگاه سونوگرافی منتقل می شود.

دستگاه سونوگرافی پس از پردازش این اطلاعات، تصویر را بر صفحه نمایش، نشان می دهد. به دلیل آن که پروب هر لحظه در حال تولید امواج صوتی است و بازتاب ها را دریافت می کند و به دستگاه می فرستد، تصویر صفحه نمایش هر لحظه تغییر کرده و به همین دلیل سونوگرافی علاوه بر ساختار می تواند حرکت اعضای داخلی بدن را به صورت زنده نشان دهد. به عنوان مثال، دریچه های قلبی حین انجام سونوگرافی به نمایش در می آیند و در حال باز و بسته شدن هستند. آزمایشگر یا پزشک شما، پروب را به جهت های مختلف حرکت می دهد تا موضع مشخص را از زاویه های مختلف مشاهده کند و مورد بررسی قرار دهد. سونوگرافی هیچ دردی ندارد و ۱۵ تا ۴۵ دقیقه (بسته به محل مورد آزمایش) به طول می انجامد. تصاویر سونوگرافی می توانند به صورت عکس یا فیلم ضبط و ذخیره شوند.

عوارض جانبی سونوگرافی

هیچ گونه مدرکی دال بر مضر بودن سونوگرافی در صورتی که طبق دستورالعمل استفاده شود وجود ندارد. سونوگرافی سال های بسیاری است که برای تشخیص سلامت جنین و بارداری مورد استفاده قرار می گیرد. در صورتی که پزشک متخصص، سونوگرافی را درست و مطابق دستورالعمل انجام دهد کاملا بی خطر است.