سونوگرافی یکی از روش های تصویربرداری است که تقریباً هیچ ضرری برای بدن ندارد که به آن اولترا سونوگرافی Ultrasonography هم میگویند. در روش های تصویربرداری با اشعه ایکس مانند رادیوگرافی ساده و یا سی تی اسکن، بدن تحت تابش مقدار معینی از اشعه یونیزان قرار می گیرد که اگر از حد مشخصی بیشتر باشد می تواند موجب اشکالاتی در کارکرد سلول ها شود. ولی در سونوگرافی از اشعه ایکس استفاده ای نمی شود.

فواید استفاده از انواع سونوگرافی

به دلیل وجود اشعه ایکس در رادیولوژی در بعضی موارد با اینکه دوز این اشعه بسیار کم است از سونوگرافی برای تصویربرداری انجام می شود.
با به وجود آمدن این روش و استفاده از امواج فراصوت این چنین مشکلات تا مقدار زیادی حل گردیده تا جایی که امروزه برای مشاهده سلامت جنین از سونوگرافی استفاده می شود. با این روش بعضی از کم وکاستی های اشعه ایکس نیز مانند عدم توانایی در تصویربرداری از بافت های نرم مثل طحال، کبد و کلیه از بین رفته است؛ ولی بااین وجود هنوز اشعه ایکس در بعضی موارد ارجحیت دارد و پزشک مربوطه با توجه به نوع بیماری تشخیص می دهد که از کدام نوع استفاده نمایید.

علل انجام انواع سونوگرافی

این آزمایش کاربردهای بسیار زیادی در تشخیص و درمان انواع بیماری ها دارد و به دلایل متعددی انجام می شود که عبارت اند از:

• مشاهده تخمدان ها و رحم در زمان بارداری و نظارت بر روند رشد و تکامل جنین
• تشخیص مشکلات مثانه
• ارزیابی جریان خون در بخش ها و اندام های مختلف بدن
• کمک به انجام بیوپسی در تشخیص و درمان انواع تومورها
• آزمایش توده های پستانی
• بررسی غده تیروئید
• بررسی مشکلات دستگاه تناسلی مردانه و غده پروستات
• بررسی التهاب مفاصل (Synovitis)
• تشخیص بیماری متابولیک استخوان

انواع سونوگرافی

این آزمایش انواع مختلفی دارد که در زیر برخی از انواع سونوگرافی ذکر می شود و به صورت مختصر توضیح داده می شود.

سونوگرافی بارداری

سونوگرافی در دوران بارداری به دلایل مختلفی انجام می شود تا از سلامت مادر و جنین اطمینان حاصل شود. این آزمایش معمولاً به دلایل پزشکی و به دنبال بروز علائم مشکوک در فرد انجام می شود اما گاهی نیز سونوگرافی بارداری صرفاً برای تعیین جنسیت نوزاد انجام می شود. اگرچه سونوگرافی برای زنان باردار کاملاً بی خطر است اما به طورکلی توصیه پزشکان این است که این تصویربرداری تنها در موارد ضروری انجام شود.

• سونوگرافی سه ماهه اول بارداری : دوازده هفته اول بارداری نقش بسیار مهمی در تشکیل کامل و سالم اندام های مختلف جنین دارد. در طول سه ماهه اول بارداری سونوگرافی به دلایل زیر انجام می گردد:
• معاینه رحم، تخمدان ها، دهانه رحم و واژن به منظور تشخیص ناهنجاری های دوران بارداری
• تأیید قطعی بارداری
• چک کردن ضربان قلب جنین
• چک کردن هرگونه رشد غیرعادی در جنین
• بررسی امکان وقوع بارداری خارج از رحم
• سونوگرافی سه ماهه دوم و سوم حاملگی : در سه ماهه دوم بارداری تقریباً همه اندام های اصلی جنین ازجمله دست وپاها و همچنین اندام تناسلی تشکیل شده است و به مرورزمان از بعد از هفته دوازدهم تشخیص جنسیت جنین امکان پذیر می شود. دلیل اصلی مراجعه زنان در این مقطع از بارداری، انجام سونوگرافی تعیین جنسیت است. سونوگرافی بارداری در سه ماهه دوم و سوم بارداری به دلایل دیگری ازجمله تشخیص سندروم داون در نوزاد، تشخیص نواقص مادرزادی، تشخیص احتمالی سقط جنین و غیره نیز انجام می شود.

سونوگرافی nt

سونوگرافی nt یکی از آزمایش های رایج در پایان سه ماهه نخست بارداری است و به پزشک شما در تشخیص احتمالی ناهنجاری های کروموزومی کمک می کند. تمرکز این تصویربرداری ناحیه کوچکی در پشت گردن جنین است که به گره نوچال معروف است. در جنین هایی که احتمال اختلالات کروموزومی مانند سندروم داون در آن ها بالاست، آب میان بافتی در این ناحیه گردن تجمع پیدا می کند. البته تشخیص آب میان بافتی در این آزمایش به طور قطعی نشان دهنده وجود مشکل جدی در جنین نیست و تنها در صورت تأیید نتایج سونوگرافی با انجام آزمایش های غربالگری ژنتیک می توان در خصوص وجود این ناهنجاری ها قضاوت کرد.

سونوگرافی داپلر

سونوگرافی داپلر یک روش تصویربرداری است که برای نشان دادن حرکت خون در رگ های خونی مورداستفاده قرار می گیرد و برای این کار از امواج صوتی استفاده می شود.
سونوگرافی داپلر به پزشکان کمک می کند تا بدون استفاده از اشعه ی ایکس یا هرگونه تزریق، بتوانند ازآنچه درون رگ های بیمار در حال روی دادن است اطلاعات لازم را به دست بیاورند.
با انجام سونوگرافی داپلر می توان از مشکلاتی مانند لخته شدن خون، نارسایی وریدی، انسداد شریانی، بیماری های مادرزادی قلبی و تنگی شریان کاروتید و نقص دریچه قلب و ... اطلاعات مفید و موردنیاز پزشکان را به دست آورد.

سونوگرافی داپلر عروق

سونوگرافی داپلر عروق یک آزمایش غیرتهاجمی است که به منظور تخمین میزان جران خون در عروق خونی انجام می پذیرد. در این آزمایش با استفاده از پرتوهای صوتی با فرکانس بالا، از گلبول های قرمز و سایر اجزای خون تصویربرداری می شود تا مشکلات مختلف عروق ازجمله گرفتگی رگ های مختلف خونی شناسایی شود.

سونوگرافی داپلر بیضه

سونوگرافی بیضه یکی از روش های رایج تصویربرداری به منظور تشخیص ناهنجاری های بیضه در مردان است. پزشک شما ممکن است به دلایل زیر سونوگرافی بیضه را تجویز کند:

تشخیص به موقع پیچش بیضه ها

• بررسی میزان آسیب ها و صدمات فیزیکی واردشده به بیضه ها
• تشخیص احتمالی توده های مشکوک سرطانی در بیضه ها
• تشخیص دلیل احتمالی درد و التهاب بیضه ها
• و غیره

سونوگرافی کبد چرب

کبد چرب یکی از عارضه های شایع زندگی مدرن به خصوص در مردان است؛ که می تواند سبب التهاب و مرگ سلول های کبدی و درنتیجه فیبروز کبدی شود. برای تشخیص به موقع کبد چرب از سونوگرافی کبد به عنوان یک راهکار تشخیصی سریع، ارزان و مؤثر استفاده می شود. نتایج سونوگرافی کبد چرب به چهار دسته از خفیف تا خطرناک دسته بندی می شود که طبقه چهارم سیروز کبدی است که به معنای از بین رفتن بخش مهمی از کبد و نیاز به انجام جراحی پیوند کبد است.

سونوگرافی غده تیروئید

غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در زیر ناحیه گردن قرارگرفته و وظیفه تولید هورمون اصلی سوخت وساز بدن را به عهده دارد. سونوگرافی غده تیروئید به منظور تشخیص ناهنجاری ها یا توده های سرطانی غده تیروئید انجام می شود تا در صورت لزوم نسبت به درمان سرطان تیروئید سریع تر اقدام شود. این سرطان جزء سرطان های قابل درمان است که در صورت تشخیص به موقع می توان راهکارهای مناسبی برای کنترل پیشرفت و درمان آن اتخاذ نمود.

سونوگرافی آپاندیس

التهاب حاد آپاندیس یکی از عارضه های شایع اورژانسی است که به منظور جلوگیری از عوارض جدی باید به سرعت تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد. آپاندیس یک زائده کوچک و انگشتی شکل است که از ابتدای روده بزرگ منشعب می شود و انتهای آن بسته است. افرادی که به التهاب آپاندیس دچار می شوند باید سریعاً توسط پزشک معاینه شوند و سونوگرافی اورژانسی آپاندیس در آن ها به منظور تشخیص میزان التهاب یا پارگی احتمالی آن انجام شود.

سونوگرافی کیسه صفرا

سونوگرافی کیسه صفرا به منظور تشخیص مشکلات کیسه صفرا از قبیل سنگ کیسه صفرا انجام می شود. سنگ کیسه صفرا سبب ایجاد تهوع، استفراغ و دردهای شدید شکمی می شود. یکی از مشکلات رایج کیسه صفرا عفونت و التهاب است که درنتیجه مسدود شدن مجاری آن ایجاد می شود.

سونوگرافی شکم و دستگاه گوارش

سونوگرافی شکمی به پزشک شما کمک می کند که بسیاری از اعضای قرارگرفته در شکم را معاینه و بررسی کند. این آزمودن برای تشخیص ناهنجاری ها و مشکلات عروق خونی شکمی، روده ها، کلیه ها، کبد، پانکراس و غیره انجام می گردد. درصورتی که یک بیمار درد شدیدی در ناحیه شکم خود احساس کند، علاوه بر معاینه فیزیکی، احتمال تجویز سونوگرافی شکمی (Abdominal) نیز وجود دارد. برای انجام انواع سونوگرافی شکمی و دستگاه گوارش بهتر است ناشتا باشید و از مصرف صبحانه سنگین و غذاهای چرب مانند کره و تخم مرغ پرهیز کنید.

سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیه ممکن است برای ارزیابی اندازه، شکل و موقعیت قرارگیری کلیه ها و ساختارهای مرتبط آن مانند مجاری ادراری و مثانه انجام شود. این سونوگرافی می تواند کیست ها، تومورها، آبسه ها، انسداد کلیوی و عفونت های مختلف را تشخیص دهد. سنگ های کلیه و مجاری ادراری یکی از شایع ترین مشکلات علی الخصوص در آقایان است که به وسیله سونوگرافی می توان اندازه و موقعیت آن ها را تشخیص داد و روش های درمانی متناسب را اتخاذ کرد.

سونوگرافی رکتال

سونوگرافی رکتال یا مقعدی یکی از روش های رایج تصویربرداری است که برای تشخیص مشکلات مرتبط با پروستات در آقایان انجام می شود. در سونوگرافی رکتال، سری مخصوص سونوگرافی وارد مجرای مقعد می شود و با استفاده از امواج صوتی، از اندام های مقعدی مانند پروستات تصویربرداری را انجام می دهد.
سونوگرافی زنان

• سونوگرافی زنان یا سونوگرافی لگنی (pelvic) به منظور ارزیابی اندام های لگنی در زنان شامل رحم، واژن، دهانه رحم و تخمدان ها انجام می شود. سونوگرافی زنان به دو روش شکمی و واژینال انجام می شود. یکی دیگر از روش های سونوگرافی زنان، سونوگرافی داپلر است که جهت و سرعت جریان خون در اندام های لگنی بانوان را اندازه گیری می کند. کاربردهای سونوگرافی زنان عبارت اند از:
• تشخیص انواع بیماری های زنان مانند توده های رحم (فیبروم و پولیپ)، بیماری های تخمدان، عفونت های لگنی (Pelvic) و سایر بیماری های مجاری ادراری. در این شکل بیماری ها، سونوگرافی از روی شکم انجام می شود اما در بعضی موارد، سونوگرافی داخل واژن دقیق تر عمل می کند.
• تعیین جایگاه IUD ابزاری که برای پیشگیری از بارداری استفاده می شود.
• تعیین سن و جنسیت جنین در زمان بارداری (برای این مورد حتماً تاریخ آخرین قاعدگی خود را یادداشت کنید زیرا برای بررسی دقیق تر به آن نیاز است)
• تشخیص سقط جنین و مشخص کردن بیماری هایی که منجر به سقط جنین می شوند
• تشخیص بارداری خارج از رحم
• سونوگرافی سطحی : این نوع تصویربرداری برای اعضای سطحی مانند پوست، پستان ها و غده تیروئید مورد استفاده قرار می گیرد.

سونوگرافی پستان ها

همان طور که قبلاً اشاره شد سونوگرافی برای اندام های توپر روش مناسبی است و با پیشرفت این فنّاوری و قوی شدن امواج برای اعضای سطحی نیز این بستر مهیا شده است.
سونوگرافی پستان ها در کنار روش تکمیلی ماموگرافی در خانم ها روشی مناسب تشخیص زودرس سرطان پستان است .البته در کنار این روش ها تست خودآزمایی بعد از دوره قاعدگی برای تشخیص هر تغییری در پستان بسیار مناسب است.

زمان انجام سونوگرافی

در مواقعی که تشخیص بیماری از روی علائم یا معاینه فیزیکی امکان پذیر نباشد، انجام تصویربرداری سونوگرافی توصیه می شود. البته در کنار سونوگرافی روش های تصویربرداری دیگری ازجمله سی تی اسکن و ام آر آی نیز وجود دارد که بسته به تشخیص پزشک، هرکدام از این روش ها ممکن است برای تشخیص عارضه های مختلف تجویز شوند.

محدودیت های انواع سونوگرافی

سونوگرافی یک ابزار تشخیصی قدرتمند و کاربردی است بااین حال محدودیت های نیز به همراه دارد. امواج صوتی به خوبی از هوا یا استخوان عبور نمی کنند؛ بنابراین، سونوگرافی در عکس برداری از بخش هایی از بدن که توخالی هستند یا بااستخوان های متراکم پوشانده شده اند (مانند مغز و ریه ها) آن چنان دقیق نیست. برای تشخیص ناهنجاری های این نواحی ممکن است پزشک شما آزمایش های دیگر مانند MRI یا سی تی اسکن تجویز نماید.

اقدامات قبل از سونوگرافی

اغلب آزمایش های سونوگرافی نیاز چندانی به آمادگی ندارند. هرچند در برخی موارد استثناهایی نیز وجود دارد:
برای برخی از اسکن ها مانند اسکن کیسه صفرا پزشک شما ممکن است از شما بخواهد برای مدتی قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید.
در سایر سونوگرافی ها مانند سونوگرافی لگنی لازم است مثانه شما پر باشد؛ بنابراین، نوشیدن مقادیر زیاد آب و عدم تخلیه ادرار چند ساعت قبل از انجام آزمایش ضروری است.
ممکن است سونوگرافی در کودکان با سن کم با ملاحظات خاصی همراه باشد که بهتر است قبل از انجام آزمایش با پزشک مشورت کنید.

مزایای انواع سونوگرافی

• یک روش کاملاً بی خطر برای بافت های بدن است.
• سونوگرافی یک روش غیرتهاجمی است، یعنی هیچ سوزنی در زمان تصویربرداری داخل بافت بدن وارد نمی شود.
• برای اکثر افراد و انواع ضایعه ها قابل انجام است.
• یک روش کاملاً ایمن و غیر یونیزان است و هیچ تشعشعی از خود ساطع نمی کند.
• روشی کم هزینه تر است.
• برای زنان باردار و بررسی جنین سالم ترین و ایمن ترین روش تصویربرداری است.
• سونوگرافی از بافت های نرم و احشا بدن به خوبی تصویربرداری می کند.
• در سونوگرافی داپلر مسیر عروق خونی با دقت بالا قابل مشاهده است.
• تصاویر سونوگرافی برخلاف اکثر روش های تصویربرداری عملکرد بافت را به صورت آنلاین نمایش می دهد.

نسخه اصلی مطلب انواع و علل انجام سونوگرافی را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---