زانوی ضربدری که در اصطلاح پزشکی به آن Genu Valgum گفته می شود، نوعی دفرمیتی یا بدشکلی استخوانی است که در آن زانو به سمت داخل زاویه پیدا می کند و در حالت ایستاده زانوها بیش از حد عادی به هم نزدیک می شوند و این درحالی است که دو مچ پا فاصله ی زیادی از هم دارند. زانوی ضربدری در کودکان بسیار شایع است. در بزرگسالان، ضربدری بودن بسیار خفیف زانوها عادی است و پای برخی از افراد این حالت را دارد که ممکن است بر اثر آسیب دیدگی و یا ابتلا به بیماری باشد. اما ضربدری بودن شدید پاها در افراد بزرگسال می تواند منجر به بروز عوارض شدیدی شود و نیاز به رسیدگی پزشکی و درمان دارد. این مشکل را با انجام توانبخشی های مداوم و ورزش و حرکات اصلاحی، برطرف نمود.

علل زانو ضربدری (زانوی ایکس)

تعدادی از علت زانو ضربدری در ادامه آورده شده است:

• بروز حادثه (معمولا شکستگی)
• برای استخوان ساق پا (تیبیا یا دشت نی)
• استئوملیت (عفونت استخوانی)
• داشتن اضافه وزن زیاد (چاقی مفرط)
• ابتلا به بیماری ریکت (بیماری که بر اثر کمبود ویتامین D ایجاد می شود)
• بیماری پاگت استخوانی بیماری اسکوروی (کمبود ویتامین C)
• بیماری بلانت
• دیسپلازی اسکلتی
• اختلالات متابولیک استخوانی
• داشتن سبک زندگی بی تحرک
• ابتلا به صافی کف پا

علائم زانو ضربدری

• نزدیک بودن یا در تماس بودن زانوها در حالت ایستاده، درحالی که مچ پاها فاصله ی زیادی از هم دارند
• زاویه ی بیش از حد زانو به سمت داخل که موجب درد زانومی شود
• مشکل در راه رفتن درد و احساس خشکی در زانو هنگامی که شخص می ایستد و زانوهای خود را به هم می چسباند
• فاصله ی بین مچ پاها از 8 سانتی متر بیشتر است

تشخیص زانو ضربدری

• پزشک در ابتا شما را معاینه فیزیکی می کند و تقارن پاها، راستای قرارگیری ران پا و لگن، وضعیت بیومکانیکال بدن شما و نحوه ی راه رفتن شما را بررسی می کند.
• سپس او میزان دفرمیتی پا را با اندازه گیری زاویه ی استخوان ساق پا و ران پا و یا با اندازه گیری فاصله ی مچ پاها، به دقت ارزیابی می کند.
• برای انجام ارزیابی های دقیق تر ممکن است لازم باشد که از پای خود عکس برداری رادیوگرافی انجام دهید.

درمان زانو ضربدری (زانوی ایکس)

درمان مشکلات زمینه ای: بیماری ریکت را می توان با مصرف روزانه یا تزریق سالیانه ی ویتامین D درمان کرد. همچنین بهتر ایت که بیمار رژیم غذایی غنی از ویتامین D و کلسیم داشته باشد. بیماری اسکوروی نیز با مصرف مکمل ویتامین C درمان میشود. در صورتی که بیمار اضافه وزن داشته باشد، پزشک انجام ورزش هایی که به پا فشار وارد نمی کنند را تجویز می کند. در صورتی که صافی کف پا موجب ضربدری شدن زانوها شده باشد، کفی طبی مخصوص تجویز می شود. استفاده از کفی طبی از فشار به قوس کف پا جلوگیری می کند و نحوه ی راه رفتن فرد را نیز بهبود می دهد.

برای کاهش درد پا در حین انجام درمان ها ممکن است پزشک انجام یکی از درمان های زیر را تجویز کند:

• تزریق اوزون
• تزریق در ناحیه اپیدورال
• رادیوفرکوئنسی برای کاهش فشار
• ماساژدرمانی

بریس زانو: بریس های مخصوص زانو ربدری به اصلاح راستای قرارگیری پاها کمک می کنند. این بریس ها ران پا را به سمت بالا و بیرون فشار می دهند تا در موقعیت صحیح قرار گیرند. این بریس ها معمولا باید در شب پوشیده شود. دو نوع بریس مختلف برای درمان زانوی ضربدری وجود دارد.

تمرینات توانبخشی: تمرینات توانبخشی و حرکات اصلاحی، موثرترین روش درمانی برای زانو و پای ضربدری هستند:

بالا آوردن پا در حالت خوابیده به پهلو

برای شروع روی زمین دراز بکشید و روی پهلوی راست یا چپ خود قرار بگیرید. توجه کنید که هر دو پای شما کاملا صاف باشد (یک پا روی پای دیگر قرار دارد) و دستی که به زمین نزدیک است کاملا صاف باشد و روی زمین قرار گیرد و دست دیگر خم شود و روی لگن قرار گیرد. حالا پای بالایی را درهمان حالت صاف بالا ببرید. تا جایی که می توانید پا را بالاتر ببرید و سپس پا را به آرامی پایین بیاورید تا به موقعیت اولیه بازگردد و کمی به پا استراحت دهید. برای تکمیل یک ست و درمان پای ضربدری، این حرکت را 10 بار انجام دهید.

تمرین کلام (clam) حرکت صدف

برای شروع به پهلو بخوابید و دو پای خود را روی یکدیگر قرار دهید و زانوی خود را با زاویه 45 درجه خم کنید. دستی که به زمین نزدیک است را زیر سر خود قرار دهید و دست دیگر را روی زمین بگذارید تا بتوانید تعادل خود را به خوبی حفظ کنید. حالا همانطور که زانوهای شما خم است، زانوی بالایی را تا جایی که می توانید بلند کنید. در این حالت باید مچ پاهای شما همچنان با هم در تماس باشند و سعی کنید لگن خود را تا جایی که می توانید در حالت تعادل نگه دارید. زمانی که زانوی خود را به بالاترین جای ممکن رساندید کمی مکث کنید و سپس به آرامی زانوی خود را پایین بیاورید. توجه کنید که زانوی پایینی شما از زمین جدا نشود. برای تکمیل یک ست تمرینی و درمان پای ضربدری، این حرکت را 10 بار تکرار کنید.

راه رفتن به سمت پهلو با کش به دور مچ پا

در این تمرین باید یک کش به دور مچ پای خود ببندید و به سمت کنار (چپ و راست حرکت کنید). شما باید زانوی خود را کمی خم کنید و توجه کنید که زانوهای خود را قفل نکنید. در ابتدا به پاهای خود را کمی از هم باز کنید و سپس پای راست را به سمت راست ببرید و سپس پای چپ را حرکت دهید. توجه کنید که با برداشتن هر قدم باید کشی که به دور مچ پای شما است کشیده شود و شما فشار را بر روی مچ پای خود حس کنید. ابتدا چند قدم به سمت راست بردارید و سپس به سمت چپ حرکت کنید.

حرکت مفصل لگن به سمت عقب

رویدست و پا قرار بگیرید و سپس یکی از زانوهای خود را خم کنید و مچ پای خود را نیز در زاویه 90 درجه خم نگه دارید. سپس پای خود را به سمت بالا ببرید، در حالی که زانو و مچ پای شما همچنان زاویه 90 درجه دارند (حرکت از مفصل ران انجام می شود).برای درمان پای ضربدری این حرکت را 10 بار تکرار کنید و سپس پای خود را عوض کنید. برای سخت تر کردن این تمرین می توانید به مچ پای خود وزنه ببندید. همیشه با وزنه های سبک آغاز کنید و تنها درصورتی وزنه را سنگینکنید که یک ست کامل را به راحتی با وزنه ی سبک انجام داید.

حرکت لانگز به پهلو

با حرکتی آرام و ملایم یک قدم به سمت چپ بردارید. زمانی که پایتان به زمین رسید زانوی خود را خم کنید و باسن خود را به سمت عقب ببرید. زمانی که انقباض را در لگن خود حس کردید به سمت بالا بلند شوید و دوباره پاهای خود را جمع کنید و سپس این حرکت را برای طرف دیگر نیز تکرار کنید. این حرکت را بین 10 تا 12 بار انجام دهید. اگر می خواهید سختی تمرین را بیشتر کنید، یک توپ ورزشی در دست خود بگیرید.

بالا آوردن پا در حالت خوابیده

بر روی پهلوی راست دراز بکشید و پاهای خود را روی هم قرار دهید. با حرکتی آرام و ملایم، پای چپ را بالا ببرید و مچ پای خود را 45 درجه خم کنید. پای خود را دربالاترین نقطه کمی نگه دارید و سپس به آرامی پایین بیاورید. برای درمان پای ضربدری این حرکت را 10 الی 12 بار تکرار کنید و سپس برای طرف دیگر انجام دهید. برای سخت تر کردن تمرین یک دمبل روی ران پای خود بگذارید.

بالا آوردن پا با دستگاه سیم کش

سیم دستگاه را در موقعیت پایین تنظیم کنید و مچ پای راست خود را به سیم دستگاه وصل کنید و سپس به طرف پهلوی راست به دستگاه بایستید و با دست راست خود به دستگاه تکیه دهید. با حرکتی آرام و کمانی شکل پای چپ خود را به سمت بالا ببرید. پای خود را تا جای ممکن بالا برده و سپس به آرامی و با کنترل پایین بیاورید.برای درمان پای ضربدری این حرکت را 10 الی 12 بار تکرار کنید و سپس برای طرف دیگر انجام دهید.

جراحی : در موارد نادری که میزان ضربدری بودن پاها بسیار شدید است، لازم است که برای اصلاح ان عمل جراحی انجام شود. برای این منظور عمل جراحی استئوتومی انجام می شود.

نسخه اصلی مطلب علائم و درمان پا ضربدری با فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---