آزوسپرمی، یا صفر بودن تعداد اسپرم در مایع منی، یکی از چالش های مهم در زمینه ناباروری مردان است که می تواند دلایل متعددی از جمله مشکلات هورمونی، انسداد مسیر انتقال اسپرم، یا اختلال در عملکرد بیضه ها داشته باشد. این وضعیت که در حدود 1% از مردان و 10% از مردان نابارور دیده می شود، تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد و برنامه ریزی برای تشکیل خانواده دارد. تشخیص و درمان آزوسپرمی نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل بررسی های تخصصی هورمونی، معاینات بالینی دقیق، و گاهی روش های پیشرفته مانند نمونه برداری از بیضه ها می شود. در این مقاله، علل مختلف آزوسپرمی، روش های تشخیصی و گزینه های درمانی آن مورد بررسی قرار می گیرد تا تصویری جامع از این مشکل و راه های مدیریت آن ارائه شود.

علل آزوسپرمی

آزوسپرمی سه علت اصلی دارد که عبارتند از:

• اختلالات هورمونی یا غددی
• اختلالات بیضه و تولید اسپرم
• انسداد در مسیر انتقال اسپرم

برای تشخیص اینکه کدامیک از موارد بالا باعث صفر شدن شمارش اسپرم گردیده است، نیاز به شرح حال و معاینه دقیق و درخواست آزمایشات هورمونی تکمیلی می باشد. و هر کدام نیز درمان ویژه خود را نیاز دارند.

اختلالات هورمونی یا غددی

برخی بیماری ها می توانند با اختلال در تولید و ترشح هورمون های محرک تولید اسپرم و هورمون مردانه (تستوسترون) مانند FSH و LH، منجر به صفر شدن تعداد اسپرم ها شوند. از جمله این بیماری ها، کم کاری غده هیپوفیز و سندرم کالمن است که معمولاً با اختلال در حس بویایی همراه هستند. تشخیص این اختلالات از طریق بررسی تأخیر در بلوغ، نبود صفات ثانویه جنسی (مانند رویش موهای بدن)، کوچک بودن آلت تناسلی و بیضه ها، کاهش میل جنسی، و مشکلات نعوظ انجام می شود. آزمایشات هورمونی نشان می دهد که میزان هورمون های هیپوفیزی در این افراد کمتر از حد نرمال (معمولاً کمتر از یک) است. برای تکمیل تشخیص، انجام MRI مغز توصیه می شود.

درمان:

• در افراد مجرد یا کسانی که هنوز قصد فرزندآوری ندارند، تزریق آمپول تستوسترون هر 2 تا 4 هفته یک بار برای بهبود صفات ثانویه جنسی، افزایش میل جنسی، و رشد آلت توصیه می شود.
• در صورتی که فرد تمایل به بچه دار شدن داشته باشد، از آمپول های هورمونی خاص طبق دستور پزشک استفاده می شود. درمان معمولاً 2 سال به طول می انجامد و در این مدت هر سه ماه یک بار آزمایش نطفه انجام می شود.
• در بسیاری از موارد، بارداری طبیعی طی دو سال اول ممکن است رخ دهد. در غیر این صورت، با توجه به نتایج آزمایش اسپرموگرام ، روش درمانی مناسب انتخاب می شود.

اختلالات بیضه و تولید اسپرم

این دسته از اختلالات شامل بیماری های متنوعی است که می توانند بر تولید و عملکرد اسپرم تأثیر بگذارند. بررسی وضعیت بیضه ها اولین گام تشخیص است:

• آیا بیضه ها در کیسه بیضه قرار دارند؟
• اندازه و قوام بیضه ها چگونه است؟
• آیا لوله انتقال منی (وازدفران) در معاینه قابل لمس است؟

در صورتی که بیضه ها قابل لمس نباشند، احتمال بیضه نزول نکرده (یک طرفه یا دوطرفه) مطرح می شود که نیاز به معاینه کانال های اینگوینال و انجام سونوگرافی دارد.

شایع ترین بیماری های این گروه عبارتند از:

• عدم وجود بیضه ها (آژنزی بیضه ها)
• واریکوسل
• عفونت بیضه ها (ارکیت)
• تورشن یا پیچ خوردگی بیضه ها
• اختلالات کروموزومی

علل ناشناخته که منجر به توقف تولید اسپرم در بیضه ها می شوند.

تشخیص:

• در این موارد، پس از معاینه دقیق و بررسی هورمونی (که اغلب مقادیر هورمون ها نرمال یا افزایش یافته است)، انجام بیوپسی بیضه ضروری است.
• بافت های نمونه برداری شده به دو آزمایشگاه آندرولوژی و پاتولوژی ارسال می شوند.
• اگر اسپرم در بافت مشاهده شود، اسپرم ها فریز شده و در آینده برای درمان ناباروری (از طریق روش کمک باروری میکرواینجکشن (ICSI)) مورد استفاده قرار می گیرند.

این اقدامات، شانس باروری را در بیمارانی که دچار اختلالات تولید اسپرم هستند، افزایش می دهد.

انسداد در مسیر انتقال اسپرم

در شرایطی که فرآیندهای هورمونی و تولید اسپرم کاملاً طبیعی هستند و نمونه برداری از بیضه ها نتیجه ای نرمال نشان می دهد، احتمال وجود انسداد در مسیر انتقال اسپرم ها از خروجی بیضه ها به مجاری انزالی مطرح می شود. این انسداد می تواند مانع از حضور اسپرم ها در مایع منی شود.

دلایل شایع این مشکل شامل موارد زیر است:

• وازکتومی (بستن لوله های مردان)
• تشکیل نشدن لوله واز (آژنزی لوله های منی بر)
• آسیب به لوله های منی بر در اثر جراحی های قبلی (مانند جراحی فتق)
• بیماری های عفونی مزمن
• انسداد اپیدیدیم ناشی از ضربه یا جراحی
• انسداد مجاری انزالی در پروستات

تشخیص:

• در صورتی که لوله های واز در معاینه قابل لمس نباشند، احتمال آژنزی مطرح است.
• اگر لوله ها لمس شوند و بررسی های هورمونی نرمال باشند، حجم مایع منی یک شاخص کلیدی است.

حجم مایع منی کمتر از 2 سی سی می تواند نشان دهنده انسداد مجاری انزالی باشد. در این صورت:

• فروکتوز مایع منی اندازه گیری می شود.
• سونوگرافی از راه مقعد برای بررسی کیسه های منی انجام می گیرد.

درمان:

جراحی های ترمیمی:

• بازگشت وازکتومی (وازووازوستومی)
• اتصال لوله واز به اپیدیدیم ( وازواپیدیدیموستومی )
• رزکسیون یا تراشیدن مجاری انزالی

نمونه برداری از بیضه ها:

• در مواردی که جراحی موفقیت آمیز نباشد، می توان اسپرم را از طریق روش های گوناگون از بیضه ها استخراج کرد و برای میکرواینجکشن (ICSI) استفاده نمود.

این رویکردها شانس باروری را در بیماران مبتلا به انسداد مسیر انتقال اسپرم بهبود می بخشند.

درمان اسپرماتوژنز

اسپرماتوژنز به فرایند تولید اسپرم در بیضه ها گفته می شود که در صورت بروز اختلال در این فرآیند، مردان ممکن است با مشکل باروری روبه رو شوند. درمان اسپرماتوژنز بسته به علت بروز مشکل متفاوت است. در مواردی که اختلالات هورمونی مانند کاهش سطح تستوسترون موجب توقف اسپرماتوژنز می شوند، تجویز آمپول های هورمونی همچون آمپول اسپرم ساز و آمپول تستوسترون برای تقویت اسپرم می تواند به تحریک تولید اسپرم کمک کند. در موارد شدیدتر، مثل آزواسپرمی غیر انسدادی، درمان هایی مانند بیوپسی بیضه و استفاده از روش های کمک باروری مانند میکرو اینجکشن (ICSI) ممکن است ضروری باشد. همچنین، در موارد خاص، درمان های مکمل و بهبود سبک زندگی نیز می توانند به فرایند اسپرماتوژنز کمک کنند.

آمپول اسپرم ساز

آمپول اسپرم ساز یکی از درمان های رایج برای بهبود تولید اسپرم در مردانی است که با مشکلات باروری روبه رو هستند. این آمپول ها معمولاً حاوی هورمون هایی مانند هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزان (LH) هستند که به تحریک بیضه ها برای تولید اسپرم کمک می کنند. این درمان معمولاً در مواردی که تولید اسپرم به دلیل مشکلات هورمونی یا اختلالات غددی مختل شده باشد، مورد استفاده قرار می گیرد.

آزواسپرمی غیر انسدادی درمان دارد؟

آزواسپرمی غیر انسدادی به وضعیتی اطلاق می شود که در آن تولید اسپرم در بیضه ها به درستی انجام نمی شود، ولی انسدادی در مجاری منی وجود ندارد. این وضعیت می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله اختلالات هورمونی، مشکلات ژنتیکی یا آسیب به بیضه ها. در خوشبختانه، آزواسپرمی غیر انسدادی درمان دارد و بسته به علت زمینه ای، گزینه های درمانی مختلفی در دسترس است. از جمله درمان های رایج می توان به تجویز آمپول اسپرم ساز، آمپول تقویت اسپرم، و روش های کمک باروری مانند ICSI اشاره کرد که با استفاده از این روش ها می توان اسپرم ها را مستقیماً از بافت بیضه استخراج کرده و در فرایند لقاح استفاده نمود. در برخی از موارد نیز استفاده از درمان های نوین مانند سلول های بنیادی می تواند به بازگرداندن عملکرد طبیعی اسپرماتوژنز کمک کند.

درمان آزواسپرمی غیر انسدادی با سلول های بنیادی

سلول های بنیادی به عنوان یک درمان نوین و پیشرفته در درمان آزواسپرمی غیر انسدادی مطرح شده است. این روش در بیمارانی که هیچ اسپرم قابل استفاده ای در مایع منی ندارند و روش های درمانی دیگر موثر نبوده اند، می تواند امیدبخش باشد. در این روش، سلول های بنیادی از بافت های مختلف بدن، معمولاً از بیضه ها یا بافت چربی استخراج می شوند و سپس به بیضه ها تزریق می شوند تا به بازسازی و تحریک تولید اسپرم کمک کنند. این درمان به ویژه در مواردی که اختلالات ژنتیکی یا هورمونی مانع از تولید اسپرم می شوند، می تواند موثر باشد. برای پیگیری دقیق و ارزیابی این درمان، آزمایش های مداوم و نظارت پزشکی ضروری است.

در نهایت، انتخاب بهترین روش درمانی برای آزواسپرمی غیر انسدادی با توجه به شرایط فردی بیمار، آزمایشات اولیه و بررسی های پزشکی صورت می گیرد.

نسخه اصلی مطلب صفر بودن تعداد اسپرم یا آزواسپرمی را در سایت دکتر پیمان صالحی بخوانید.

---