به طور كلي نفخ يا گاز معده به چه معناست؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

تعريف نفخ در دانش پزشكي، احساس جمع شدن گاز در شكم است. اين مشكل از شكايت هاي شايع است و اغلب، خانم ها و دخترخانم هاي جوان بيش از ديگران از اين مشكل هاي رنج مي برند. اين مساله زماني بغرنج تر مي شود كه گاهي با وجود تمام اقدام هايي كه براي درمان انجام مي گيرد، مشكل همچنان پا برجا و بيمار ناراضي است.

اين دردها و چرايي آنها ذهن خيلي از افراد را به خودش مشغول كرده و پرسش هميشگي اين است كه به راستي مشكل كجاست؟ علت يا علل نفخ چيست و در صورت بروز چنين مشكلي بيمار چطور بايد رفتار كند؟ رژيم غذايي مناسب كدام است و رعايت چه نكاتي براي درمان لازم است و مهم تر از همه اينكه نفخ و احساس درد درمعده مي تواند نشانه اي براي بروز بيماري هاي سخت گوارشي مثل سرطان باشد؟

به طور كلي نفخ يا گاز معده به چه معناست؟

نفخ، در حقيقت به معناي احساس وجود گاز زياد داخل معده و روده است كه باعث ناراحتي هايي مثل سنگيني شكم، درد، سروصداي زياد داخل شكم و بادگلو مي شود. در حالت طبيعي مقداري گاز در داخل دستگاه گوارش وجود دارد كه اين گاز يا از خارج دستگاه گوارش و از راه دهان وارد دستگاه گوارش مي شود يا در داخل اين دستگاه و به وسيله باكتري ها توليد مي شود. حتي گاهي ممكن است مقدار گاز موجود در دستگاه گوارش بيشتراز مقدار طبيعي نباشد ولي بنا به دليلي، حجم گاز در معده توسط بيمار، بيشتر از مقدار هميشگي احساس مي شود و ايجاد ناراحتي مي كند.

دلايل ايجاد احساس نفخ در دستگاه گوارش چيست؟

يكي از دلايل مهم ايجاد احساس نفخ، بلعيدن هوا همراه خوردن غذا، نوشيدن مايعات و حتي در هنگام صحبت كردن است. احتمال بلعيدن هوا هنگامي كه بيشتر از حد معمول غذا مي خوريد يا زماني كه مايعات را به صورت هورت كشيدن مي نوشيد، بيشتر از هميشه وجود دارد، حتي صحبت كردن زياد همراه غذا خوردن هم مي تواند عاملي براي بلعيدن هوا و عوارض بعدي ناشي از آن باشد. بنابراين در اين شرايط يعني زماني كه هوا از بيرون وارد دستگاه گوارش مي شود، رعايت كردن مواردي كه به آنها اشاره شد به سادگي مي تواند مقدار زيادي از مشكل هاي گوارشي را حل كند يا به عبارت ديگر مانع از ايجاد آنها شود.

«بعد از خوردن غذا دراز نكشيد! » اين توصيه از ديدگاه علمي قابل توجيه است؟

ببينيد مادامي كه مشكل هاي دستگاه گوارش و احساس نا آرامي در معده ناشي از گازي است كه همراه نوشيدن يا غذا خوردن به سيستم گوارش شما وارد شده، طبيعي است كه با رعايت يك سري نكته ها، مي توانيد اين مشكل را برطرف كنيد. در اين شرايط اگر بعد از صرف غذا، دراز نكشيد سيستم گوارش شما به صورت خودكار هواي اضافه وارد شده به داخل معده را به صورت بادگلو از بدن خارج مي كند.

در نتيجه اين مكانيسم طبيعي، احساس راحتي در ناحيه شكم ايجاد مي شود و مشكل تقريبا رفع مي شود. اما اگر بلافاصله بعد از غذا، دراز بكشيم، هواي وارد شده به سيستم گوارشي ما خارج نشده و به قسمت هاي پايين تر دستگاه گوارش وارد مي شود. در نتيجه موجب ادامه ناراحتي، درد و سر و صداي شكم شده تا اينكه در نهايت اين مقدار گاز اضافي از راه مقعد دفع شود.

درمان هاي خانگي چطور؟ درمان هايي مثل خوردن نعنا و حتي شكلات كه خيلي ها روي آن تاكيد دارند، مي تواند به رفع مشكل نفخ معده كمك كند؟

خوردن برخي مواد خواركي، خروج گازهاي بلعيده شده از معده را آسان تر مي كند. موادي مثل نعنا و شكلات با شل كردن دريچه بالايي معده، خروج گازهاي بلعيده شده از معده را سريع تر و مهم تر از آن راحت تر مي كنند. بنابراين اگربه نفخ شكم مبتلاهستيد، مي توانيد روي اين درمان هاي خانگي حساب كنيد. البته با در نظر گرفتن اين نكته كه عامل ايجاد نفخ در شما به دليل عواملي بيروني و بلعيدن هوا همراه خوردن غذا يا حتي حرف زدن و نوشيدن باشد.

در برخي افراد، خوردن مقدار ناچيزي غذا مساوي است با احساس ناراحتي و ناآرامي در معده! اين عارضه را چطور مي شود تعريف كرد؟

بله، همين طور كه شما اشاره كرديد در پاره اي موارد ميزان گاز موجود در داخل شكم و دستگاه گوارش طبيعي است با اين حال، فرد اغلب بعد از صرف مقدار ناچيزي غذا و به طور كلي هر نوع مواد خوراكي، در معده خود احساس ناراحتي و ناآرامي مي كند! در اين شرايط اين احساس ناراحتي را بايد به اين ترتيب تعريف كرد كه شبكه عصبي جدار روده حساس است و اين حساسيت به اندازه اي است كه با وجود مقدار طبيعي گاز موجود در معده، احساس گاز فراوان در دستگاه گوارش به خصوص معده را ايجاد مي كند. افرادي كه از اين عارضه رنج مي برند بايد بدانند كه مبتلابه سندروم تحريك پذير هستند و احتمال دارد نشانه هاي ديگري مثل اسهال و حتي يبوست هم داشته باشند.

آيا خوردن شير هم مي تواند نفخ ايجاد كند؟

توليد گاز در داخل روده ها از عوامل ديگر به وجود آمدن گاز داخل شكم است. درحالت طبيعي در داخل روده بزرگ، ميليون ها باكتري وجود دارند كه بسياري از آنها براي سلامت بدن و البته خود روده ها لازم و مفيدند. اين باكتري ها، باقيمانده موادغذايي هضم نشده، از جمله مواد كربوهيدرات را تجزيه مي كنند و حاصل اين كار ايجاد گازهايي است كه به صورت خودكار دفع مي شوند.

در اين شرايط در صورت مصرف مواد خواركي مثل سبزي ها، كلم و حبوبات، گاز بيشتري توليد مي شود. گاهي اوقات ممكن است فرد آنزيم لازم براي هضم قند موجود در شير (لاكتوز) را كمتر از معمول داشته باشد كه در اين صورت بر اساس همين مكانيسم طبيعي با خوردن شير يا بعضي فرآورده هاي آن دچار توليد بيشتر گاز و نفخ شكم مي شود.

ناآرامي هايي كه در معده احساس مي شود مي تواند غير از نفخ دليل ديگري هم داشته باشد؟

بله، دقيقا به همين دليل است كه قبل از هر درماني بايد علت دقيق عارضه، شناسايي شود. به عبارتي، بعد از ابتلابه دردهاي شديد ناشي از گاز معده و در اصطلاح پزشكي نفخ، بايد ديد كه بيمار مبتلاچگونه بايد رفتار كند و چطور با اين درد كنار بيايد. در مرحله اول بايد مطمئن شد كه آنچه بيمار تحت عنوان نفخ از آن شكايت دارد دقيقا همان بيماري نفخ يعني تجمع بيش از اندازه گاز در معده است يا خير.

چرا كه در بسياري موارد مشاهده شده كه عامل اصلي شكايت بيمار، گاز شكم نبوده، بلكه بزرگي شكم به دلايل ديگري از جمله چربي جدار شكم، تجمع مايع داخل شكم، بزرگي احشاء داخلي و حتي تومورها اعم از خوش خيم و بدخيم دليل اين عارضه است. در برخي موارد هم عدم اطلاع از حاملگي به غلط توسط بيمار به عنوان نفخ تعبير شده و در نتيجه اين تشخيص اشتباه با خود درماني منجر به ايجاد مشكل هاي بسياري مي شود.

خود درماني تا چه اندازه مي تواند به رفع اين مشكل كمك كند؟

در صورتي كه نفخ شكم همراه با علايمي مثل درد، اسهال، كاهش وزن، كم خوني، تب، دفع خون، حالت تهوع، استفراغ و يبوست مزاج باشد بايد حتما با پزشك معالج تان مشورت كنيد كه در اين صورت پس از معاينه هاي اوليه ممكن است انواع آزمايش ، سونوگرافي، راديوگرافي، اسكن، آندوسكوپي يا ساير اقدام هاي تشخيصي بر اساس نظر پزشك معالج لازم باشد و بعد از اين مراحل، شيوه مناسب درمان به شما توصيه شود.
اما در صورتي كه پاي هيچ كدام از نشانه هايي كه ذكر شد در ميان نبود مي توان از اقدام هاي اوليه مثل خوب جويدن غذا، نخوردن مايعات زياد همراه غذا، صحبت نكردن درهنگام غذا خوردن، پرهيز از مصرف زياد حبوبات و نخوردن شير در صورت حساسيت به آن كمك گرفت. در اين شرايط البته به صورت كوتاه مدت تركيباتي مثل نعنا، زيره و آويشن هم مي توانند مفيد باشند اما نكته مهم اينجاست كه در صورت عدم بهبودي بايد هرچه سريع تر به پزشك متخصص مراجعه كرد و از خود درماني هاي طولاني مدت و به خصوص مصرف داروهاي تجويز شده براي ديگران خودداري كرد.

رژيم غذايي خاصي هم براي بهبود اين مشكل وجود دارد؟

بله اما همه چيز بايد به قاعده باشد. برخي افراد به دنبال احساس نفخ مدام و مشكل هاي ناشي از آن در اولين قدم به حذف مواد غذايي روي مي آورند و بر همين اساس مواد غذايي مثل حبوبات و سبزيجات را كه عموما به عنوان غذاهاي نفاخ شناخته مي شوند از برنامه غذايي خود حذف مي كنند. اما بايد به اين دوستان كه اغلب هم خانم ها هستند، توصيه كرد براي درمان مشكل نفخ راه درستي را انتخاب نكرده اند. چرا كه سبزيجات و ميوه ها از مواد غذايي مورد نياز بدن و جزو منابع غني فيبر هستند بنابراين حذف شان از برنامه غذايي مي تواند زمينه ساز مشكل هاي گوارشي بسياري شود كه شايع ترين اين مشكل هاي يبوست است.

وصيه من به همه اين دوستان اين است كه اگر دچار نفخ مي شوند قبل از هر اقدامي بايد نفخ خودشان را بشناسند و دليل اصلي آن را با راهنمايي هاي پزشك متخصص پيدا كنند. در مورد بسياري از افراد احساس نفخ به اين دليل است كه اسفنكتر تحتاني مري شان گشاده شده است. در اين حالت مصرف خواركي هايي مثل نوشيدني هاي كافئين دار، نوشابه هاي گازدار حتي چاي، قهوه و نسكافه و مصرف خودسرانه برخي داروها هم مي تواند به شل شدن بيشتر اسفنكتر تحتاني مري منجر شود. در مورد اين افراد همان طور كه قبلاهم اشاره شد موقع حرف زدن، نوشيدن آب حتي سيگار كشيدن و آدامس جويدن هواي بيشتري داخل معده مي شود و نفخ ايجاد مي كند. بنابراين نفخ كردن معمولانمي تواند تنها به دليل مصرف يك ماده غذايي خاص باشد، به همين خاطر حذف مواد غذايي بدون مشورت با پزشك نه تنها راه حل مناسبي نيست بلكه حتي گاهي نمي تواند نتيجه بخش باشد.

حبوبات هميشه به عنوان مواد غذايي نفاخ مشهورند با آنها چطور بايد كنار بياييم؟

براي از بين بردن مشكل نفخ ناشي از مصرف حبوبات، يك راه حل پيش رو داريد و آن اينكه آنها را از شب قبل از پخت خيس كنيد. به اين ترتيب شما شرايطي فراهم كرده ايد تا ماده نفاخ حبوبات در آب حل شود و در نتيجه با مصرف آنها احتمال ايجاد نفخ در شما كمتر شود. شما براي از بين بردن نفخ ناشي از مصرف حبوبات يك راه حل ديگري هم داريد و آن اين است كه در كنار مصرف مواد غذايي نفاخ از خوراكي هاي كاهنده نفخ مثل عرق نعناع، زيره يا برخي از داروها البته بعد از تجويز پزشك مصرف كنيد. به طور كلي دليل اينكه برخي از مواد غذايي نفخ ايجاد مي كنند اين است كه به طور كامل هضم نشده اند. در اين شرايط طبيعي است كه ماده غذايي هرچه پخته تر باشد قابليت هضم را بالاتر مي برد علاوه بر اين قابليت جذب ماده غذايي هم بيشتر مي شود در نتيجه حالت نفاخي آن هم كمتر مي شود.

اصولامواد غذايي نفاخ كدامند و بيشتر در كدام گروه از مواد غذايي قرار مي گيرند؟

برخي از مواد غذايي گاز معده را افزايش مي دهند اما همان طور كه قبلا هم تاكيد شد راه حل، حذف اين مواد از برنامه غذايي نيست. در اين شرايط استفاده آگاهانه و به اندازه از اين مواد مي تواند مشكل نفخ را حل كند، بدون اينكه نياز به حذف كامل آنها باشد. مواد غذايي كه معمولااز آنها به عنوان نفاخ ياد مي شوند عبارتند از: حبوبات (لوبيا، عدس، لوبياي سويا، نخود فرنگي)، لبنيات (شير، بستني، پنير)، سبزيجات (كلم بروكلي، گل كلم، خيار، مارچوبه، كرفس، كاهو)، سبزيجات ريشه اي (سيب زميني، شلغم، پياز، تربچه، سير، هويج، بادمجان)، ميوه ها (زردآلو، سيب، گلابي، آلو، موز، كشمش)، غلات (جو دوسر، ذرت، برنج، دانه هاي كامل (به علت وجود فيبر)، آرد گندم و بالاخره در ميان مغزها بادام هندي. شناسايي اين گروه از مواد غذايي به شما كمك مي كند تا اگر با مشكل نفخ معده روبه رو هستيد براي مصرف آنها آگاهانه تصميم بگيريد.

چرا خانم ها معمولابيشتر از آقايان دچار نفح معده مي شوند؟

خانم ها معمولابيشتر از آقايان با مشكل گاز معده و نفخ مواجه مي شوند. به عبارت ديگر نفخ معمولا در زنان بيشتر از مردان بروز پيدا مي كند. اين تفاوت به اين علت است كه سطح هورمون هاي بدن در زنان پيش از قاعدگي تغيير مي كند و موجب افزايش احتباس آب و نمك در بافت هاي بدن مي شود. در حقيقت به همين دليل است كه معمولاخانم ها پيش از قاعدگي از درد شكم و احساس نفخ شكايت دارند