مغز به عنوان پیچیده ترین عضو بدن جایگاه احساسات، غرایز، تفکر و بسیاری از واکنش های آدمی است و کوچک ترین آسیب به آن می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد. مرگ مغزی و کما دو نمونه از مهم ترین عارضه هایی هستند که برای مغز ایجاد می شود. اگرچه بیماران مبتلا به هر دو عارضه از نظر ظاهری شبیه هستند؛ اما مشکل آنها یکسان نیست. مغز عملکردهای زیادی از جمله فکر، حرکت و تمام عملکردهای عصبی را انجام می دهد. تمامی این عملکردها به بدن اجازه می دهد تا فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن، هورمون ها، تنفس و … را حفظ کند. مرگ مغزی زمانی رخ می‎دهد که فرد هیچ عملکرد مغزی را ندارد. این بدان معنا است که آنها هوشیاری خود را به دست نمی آورند و یا نمی توانند بدون حمایت نفس بکشند.کل سیستم بدن فرد دچار مرگ مغزی، متوقف می شود.

فرد نمی تواند بدون تجهیزات پزشکی نفس بکشد و تپش قلب داشته باشد. آنها هیچ شانسی برای بهبودی ندارند؛ زیرا بدنشان بدون استفاده از دستگاه های جانبی قادر به زنده ماندن نیست. کما را می توان حالتی عمیق از بیهوشی دانست. فرد بیمار در این وضعیت قادر به پاسخگویی نسبت به افراد یا محیط اطراف خود نیست. در حالت کما، بیمار زنده است و فعالیت مغزی وجود دارد؛ اما بسته به شدت آسیب، زمان بهبودی متفاوت بوده و کما می تواند موقت یا دائمی باشد. بازیابی هوشیاری به علت و شدت آسیب و مدت زمان کما بستگی دارد. مراقبت از بیمار فردی است و شامل فیزیوتراپی و مراقبت های پرستاری دقیق می شود. بیماران در کما برای اهدای عضو در نظر گرفته نمی شوند. فردی که دچار مرگ مغزی شده عملاً مرده به حساب می آید. این فرد توانایی زندگی و تنفس را بدون استفاده از تجهیزات پزشکی ندارد و هیچ امیدی به بازگشت او نیست.

علل مرگ مغزی

فرآیند مرگ مغزی از عدم خون رسانی و اکسیژن رسانی به مغز منجر می شود. این دو مورد ممکن است به علل زیر اتفاق بیفتند:

1. ایست قلبی علت مرگ مغزی ناگهانی: زمانی که قلب دیگر نتپد، اکسیژن به مغز نمی رسد.
2. سکته مغزی: مواقعی که خون رسانی به مغز دچار انسداد شود یا به طور کل قطع شود.
3. لخته خون: انسداد رگ های خونی که گردش خون را در بدن مسدود یا مختل می کند.
4. حمله قلبی: مواقعی که جریان خون رسانی به قلب به شکل ناگهانی دچار انسداد شود.
5. ضربه شدید به سر
6. تومور مغزی
7. خونریزی مغزی
8. عفونت ها مانند آنسفالیت

علائم مرگ مغزی

برخی از علائم مرگ مغزی به شرح زیر است:

• مردمک ها به نور واکنشی ندارند.
• بیمار هیچ واکنشی نسبت به درد ندارد.
• زمانی که سطح چشم لمس می شود، چشم ها پلک نمی زنند (رفلکس قرنیه)
• هنگام حرکت سر، چشم ها حرکت نمی کنند (رفلکس اکولوسفالیک)
• زمانی که آب یخ به داخل گوش ریخته می شود، چشم ها حرکت نمی کنند (رفلکس وستیبولار)
• هنگام لمس پشت گلو، هیچ رفلکس تونیکی وجود ندارد.
• زمانی که ونتیلاتور خاموش است، فرد نفس نمی کشد.
• آزمایش الکتروانسفالوگرام فعالیت مغزی را نشان نمی دهد.

علل کما

دلایل وقوع کما متفاوت هستند؛ اما تمامی آنها شامل سطوح مختلفی از آسیب به مغز می باشند. این دلایل شامل موارد زیر می باشند:

1. دیابت: اگر سطح قند خون فرد مبتلا به دیابت خیلی بالا رود، این وضعیت به نام هایپرگلیسمی شناخته می شود. اگر سطح قند خون خیلی پایین بیاید، به نام هیپوگلیسمی شناخته می شود. اگر این دو وضعیت خیلی طولانی شوند، ممکن است کما رخ بدهد.
2. هیپوکسی یا کمبود اکسیژن: اگر منبع اکسیژن مغز کاهش یافته یا قطع شود، برای مثال، در هنگام حمله ی قلبی، سکته ی مغزی یا به دلیل غرق شدن، کما ممکن است رخ دهد.
3. عفونت: تورم شدید مغز، کانال نخاع یا بافت های اطراف مغز می تواند به کما منجر شود. مثال های این مورد شامل آنسفالیت یا مننژیت هستند.
4. اوردوز سموم یا داروها: بودن در معرض مونوکسید کربن می تواند به آسیب مغزی و کما منجر شود. همین اتفاق در هنگام اوردوز برخی داروها می افتد.
5. جراحات آسیب زننده به مغز: تصادفات با اتومبیل، آسیب های ناشی از ورزش و حملات خشونت آمیز که شامل ضربه به سر باشند، می توانند باعث ایجاد کما شوند.

علائم کما

در طی این حالت، فرد نمی تواند با محیط اطراف ارتباط برقرار کند، بنابراین تشخیص از طریق نشانه های بیرونی است. علائم و نشانه های این بیماری شامل موارد زیر می شود:

• چشم های بسته
• اندام ها به جز حرکات رفلکس حرکت نمی کنند و به طور داوطلبانه حرکت نمی کنند.
• عدم پاسخ به محرک های دردناک، به جز جنبه های رفلکس

تشخیص مرگ مغزی

آزمایش ها شامل معاینه بالینی است برای تشخیص این که فرد رفلکس مغزی ندارد و قادر نیست بدون دستگاه نفس بکشد. در برخی شرایط گاهی نیاز به انجام آزمایش های دیگر خواهد بود. گاهی برخی از بیماران رفلکس هایی مانند انقباضات عضلانی دارند. رفلکس های نخاعی توسط تکانه های الکتریکی که در ستون فقرات باقی می مانند، رخ می دهد. چنین رفلکس هایی حتی اگر مغز مرده باشد نیز رخ می دهد. آزمایشاتی که برای تشخیص این عارضه از سوی متخصص انجام می گیرد، به شرح زیر است:

• نوری به دو چشم تابانده می شود تا متوجه شوند که آیا چشم به نور واکنشی نشان می دهد یا خیر.
• از آنجایی که چشم حساس است با دستمالی نوازش می کنند تا متوجه شوند که آیا چشم واکنشی دارد یا خیر.
• پیشانی را فشار می دهند و بینی را نیشگون می گیرند تا متوجه شوند که آیا واکنشی وجود دارد یا خیر.
• آب سرد را وارد هر دو گوش می کنند تا ببینند که آیا باعث حرکت چشم ها می شود.
• لوله پلاستیکی نازک در نای قرار می گیرد تا متوجه شوند آیا باعث تهوع و سرفه می شود یا خیر.
• بیمار مدت کوتاهی از دستگاه جدا می شود تا متوجه شوند که آیا تلاشی برای نفس کشیدن می کند یا خیر.
• مرگ مغزی زمانی تشخیص داده می شود که فرد به چنین آزمایش هایی واکنشی نداشته باشد. گاهی اوقات ممکن است اندام یا بالاتنه پس از مرگ مغزی حرکت کند، این حرکات رفلکس نخاعی هستند و اصلاً مغز را درگیر نمی کنند.

تشخیص کما

پزشک با مطالعه تاریخچه پزشکی، انجام آزمایش های خون، آزمایش های فیزیکی و اسکن های تصویربرداری می تواند به یافتن علت کما کمک کند. یافتن علت آن، کمک می کند تا پزشک تصمیم بگیرد که چه درمانی را شروع کند.

تست های فیزیکی

هدف بررسی پاسخ و رفتارهای فرد، نحوه پاسخ دادن به درد و اندازه مردمک چشم است. آزمایش ها شامل ریختن آب بسیار سرد یا گرم به داخل کانال های گوش است. این آزمایش ها باعث ایجاد حرکات بازتابی چشم می شوند. نوع پاسخ با توجه به علت کما متفاوت است.

آزمایشات خون

آزمایشاتی که برای تعیین علت کما انجام می شوند عبارتند از:

• شمارش خون
• علائم مسمومیت با مونوکسید کربن
• وجود و سطوح مواد مخدر قانونی یا غیرقانونی یا سایر مواد
• سطح الکترولیت ها
• سطوح گلوکز
• عملکرد کبد

پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات)

پونکسیون کمری می تواند هرگونه عفونت یا اختلال در CNS را بررسی کند. پزشک یک سوزن را وارد کانال نخاعی بیمار می کند، فشار را اندازه گیری می کند و مایع را برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می کند.

اسکن تصویربرداری از مغز

اسکن مغز به تعیین اینکه آیا آسیب مغزی وجود دارد و یا در کدام قسمت است کمک می کند. سی تی اسکن یا ام آر آی، انسداد یا سایر ناهنجاری ها را بررسی می کند. الکتروانسفالوگرافی (EEG) فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می کند.

مقیاس کما گلاسکو

مقیاس کما گلاسکو (GCS) می تواند برای ارزیابی شدت آسیب مغزی استفاده می شود. پزشکان با توجه به پاسخ های کلامی، پاسخ های فیزیکی و اینکه فرد چقدر می تواند چشمان خود را باز کند، به بیماران نمره می دهند.

درمان کما

درمان به علت اصلی آن بستگی دارد. به عنوان مثال علت آن می تواند شامل نارسایی کلیه، بیماری کبد، دیابت، مسمومیت و… شود. اگر فرد ورم مغزی داشته باشد، برای کاهش فشار احتمالاً به جراحی نیاز داشته باشد. اگر بتوان علت را با موفقیت درمان کرد، فرد می تواند بدون آسیب دائمی بیدار شود. افراد بعد از به دست آوردن هوشیاری بعد از کما ابتدا حالت گیجی دارند؛ اما معمولاً با گذشت زمان اتفاقات قبل از کما را به یاد می آورند و می توانند به زندگی خود ادامه دهند. به طور معمول، برخی از درمان های توانبخشی بعد از این بیماری ضروری است.

نسخه اصلی مطلب تفاوت مرگ مغزی و کما چیست؟ را در سایت دکتر احمد شکرچی زاده بخوانید.

---