انسان دارای دو کلیه است که بزرگی هر یک به اندازه یک مشت است و هر کدام در یک طرف ستون فقرات در پایین ترین سطح قفسه سینه قرار دارد. عملکرد اصلی کلیه دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن است که از راه ادرار از بدن خارج می شوند.

تولید ادرار مراحل بسیار پیچیده ی دفع و بازجذب دارد. این فرایند برای حفظ تعادل پایدار بین مواد شیمیایی بدن ضروری است. تنظیم حیاتی پتاسیم، مواد اسیدی و نمک بدن بر عهده کلیه ها است. کلیه ها همچنین هورمون ها و ویتامین هایی را تولید می کنند که بر عملکرد دیگر اندام ها اثر می گذارد. برای مثال یکی از هورمون های تولید شده توسط کلیه ها تولید گلبول قرمز را تحریک می کند. به علاوه کلیه هورمون های دیگری ترشح می کند که یکی از آنها فشار خون را تنظیم می کند و بقیه نیز متابولیسم کلسیم را کنترل می کنند. مانند هر اندام دیگری، کلیه ها در معرض تهدید های گوناگونی قرار دارند که میتوانند به هر نحوی کلیه را دچار آسیب و اختلال کنند. بیماری های کلیوی مانند عفونت و سنگ کلیه می توانند خطرناک باشند. عفونت کلیه یا پیلونفریت اغلب در نتیجه عفونت در مجاری ادراری شما است که به یک یا هر دو کلیه منتقل می شود. عفونت کلیه می تواند ناگهانی یا مزمن باشد. آنها اغلب دردناک هستند و اگر به موقع درمان نشوند، می توانند تهدید کننده زندگی باشند. عفونت کلیه ها می توانند ناشی از صعود باکتری از عفونت مثانه به داخل کلیه ها ایجاد می شوند. سنگ کلیه تشکیل شده در کلیه نیز مجموعه فشرده ای از نمک و مواد معدنی است که اغلب از کلسیم یا اوریک اسید تشکیل شده است. این تجمع در داخل کلیه ایجاد می شود و می توانند به سمت سایر قسمت های مجاری ادراری حرکت کند. اندازه سنگ ها متفاوت است و برخی از سنگ ها می توانند آنقدر بزرگ شوند که کل فضای کلیه را اشغال کنند.

علل سنگ کلیه

1. غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد.
2. كمبود موادي مثل: سيترات
3. كمبود مايعات در بدن بيمار
4. عفونت ادراري
5. ركود ادراري
6. دوره هاي بي حركتي
7. اختلالات ژنتيكي

علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه تا وقتی حرکت نمی کند و ثابت است، هیچ علامتی ندارد. مشکلات از زمانی آغاز می گردد که سنگ در کلیه جابه جا می شود یا به سمت میزنای (لوله ای که هر کلیه را به مثانه وصل می کند) به راه می افتد. در این حالت، برخی یا همه موارد زیر دیده می شود:

• درد شدید و متناوب در پهلو و پشت، پایین تر از سطح دنده ها که ممکن است به پایین شکم تیر بکشد.
• سوزش ادرار
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
• ادرار بدبو یا تیره
• تهوع و استفراغ
• احساس نیاز مداوم به دفع ادرار
• افزایش تعداد نوبت های دفع ادرار بیش از حد عادی
• تب و لرز در صورت وجود عفونت
• کم شدن حجم ادرار

عوامل خطر سنگ کلیه

مواردی که ریسک ساخته شدن سنگ در کلیه ی شما را افزایش می دهد شامل:

• سابقه شخصی یا خانوادگی. اگر کسی در خانواده شما دارای سنگ کلیه میباشد، شما بیشتر از افراد معمولی احتمال دارد مبتلا به سنگ کلیه شوید و اگر شما در حال حاضر یک یا چند سنگ در کلیه دارید، شما در معرض سنگ های دیگر هستید.
• کم شدن آب بدن. نوشیدن روزانه ی آب می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند و کسانی که زیاد عرق می کنند ممکن است در خطر بالاتری نسبت به دیگران باشند.
• رژیم های غذایی خاص. خوردن رژیم غذایی که سرشار از پروتئین، سدیم و قند است ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه با یک رژیم غذایی با سدیم بالا صادق است. سدیم بیش از حد در رژیم غذایی خود مقدار کلسیمی که از کلیه ها باید فیلتره شوند را افزایش می دهد و به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.
• چاقی. شاخص توده ی بدنی بالا (BMI)، اندازه دور کمر زیاد و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه در ارتباط است.
• بیماری های دستگاه گوارش و عمل های جراحی. جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند باعث تغییر در روند گوارش جذب کلسیم و آب شود و ریسک ساخته شدند سنگ در کلیه را افزایش دهد.
• دیگر شرایط پزشکی. بیماری ها و شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند شامل: اسیدوز کلیه، سیستینوری، هیپرپاراتیروئیدیسم، برخی داروها و برخی از عفونت های دستگاه ادراری.

تشخیص سنگ کلیه

آزمایش های متعددی به منظور بررسی وجود سنگ کلیه انجام می شود. پزشک درد کولیکی (درد کشاله ران) و کمر درد ناشی از سنگ کلیه را حین معاینه بالینی تشخیص می دهد، این موارد غالباً نشانه سنگ کلیه است. وجود خون و عفونت در ادرار با انجام آزمایش ادرار مشخص می شود. آزمایش خون به منظور تشخیص ابتلا به بیماری های مرتبط با سنگ کلیه و تأیید تشخیص اولیه کاربرد دارد.
سی تی اسکن شکم یکی از آزمایش های تشخیص سنگ کلیه است که وجود سنگ را در حالب، مثانه و کلیه ها، بزرگی و محل دقیق سنگ، انسداد و وضعیت اندام های این ناحیه مانند آپاندیس، آئورت و پانکراس (لوزالمعده) را با قطعیت مشخص می کند. سونوگرافی نیز از قدرت تشخیصی بالایی برخوردار است و بسیاری از عوارض ناشی از سنگ کلیه را مشخص می کند. بانوان باردار باید به جای سی تی اسکن، سونوگرافی انجام دهند تا در معرض تشعشع قرار نگیرند. رادیولوژی معمولی پس از تشخیص سنگ کلیه انجام می شود تا پیشروی سنگ در سیستم دفع ادرار ردیابی شود.

عوارض سنگ کلیه

اکثر سنگ های کوچک کلیه نیازی به درمان ندارند و با درد بسیار کم یا قابل تحمل از مجاری ادراری خارج می شوند. سنگ های کلیه که از بدن خارج نمی شوند در صورت عدم درمان می توانند عوارضی از جمله موارد زیر به همراه داشته باشند:

• عفونت
• انسداد یا باریک شدن مجرای ادرار
• تجمع ادرار که بر کلیه ها فشار اضافی وارد می کند.
• افزایش خطر ابتلا به بیماری کلیوی

درمان سنگ کلیه

درمان با توجه به نوع سنگ انجام می شود. به طورکلی گزینه های درمانی عبارتند از:

استفاده از دارو برای درمان سنگ کلیه

برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشید. همچنین در صورت وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ها دارید. از جمله داروهای مهم برای درمان این بیماری عبارتند از:

1. آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ های اسید اوریک
2. دیورتیک های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم
3. بی کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدیته ادرار
4. محلول های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیم
5. ایبوپروفن (Advil) برای درد
6. استامینوفن برای درد
7. ناپروکسن سدیم (Aleve) برای درد

جراحی

گاهی اوقات لازم است که برای خارج کردن سنگ از حالب یا کلیه جراحی انجام شود. جراحی سنگ کلیه در شرایط زیر ضرورت می یابد:

1. چنانچه سنگ دفع نشود.
2. اگر بیمار نتواند درد را تا زمان دفع تحمل کند.
3. اگر سنگ عملکرد کلیه را مختل کرده باشد.
4. اگر سنگ ها کوچک باشند و باعث درد یا عفونت نشوند، جراحی لازم نیست. با این حال برخی بیماران به دلیل ترس از دفع ناگهانی و واهمه از تحمل درد شدید ترجیح می دهند همین سنگ های کوچک را خارج کنند. در ادامه جراحی های متداولی را که برای خارج کردن سنگ از کلیه یا حالب انجام می شود، توضیح می دهیم.

• لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو (SWL)

سنگ شکنی شاک ویو (SWL) با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می شود. امواج شوکی با توجه به تصاویر سونوگرافی یا رادیولوژی تعیین کننده محل سنگ به دقت بر سنگ متمرکز می شود. امواج شوکی چندین بار به سمت سنگ فرستاده می شود تا سنگ خرد شود. سنگریزه ها به راحتی ظرف چند هفته با ادرار از بدن خارج می شود. بیمار همان روز عمل مرخص می شود و می تواند فعالیت های معمول را پس از دو تا سه روز مجدداً شروع کند.

• اورتروسکوپی (URS)

اورتروسکوپی با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می شود. جراح تلسکوپ یا دوربین بسیار کوچکی موسوم به اورتروسکوپ را وارد مثانه می کند، در حالب بالا می برد و وارد کلیه می کند. اورتروسکوپ های سخت برای سنگ های بخش پایینی حالب و نزدیک به مثانه به کار برده می شود، حال آن که از اورتروسکوپ منعطف برای درمان سنگ های بخش بالایی حالب و کلیه استفاده می شود. پزشک می تواند با استفاده از اورتروسکوپ سنگ را بدون ایجاد برش ببیند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می شود تا بیمار کاملاً راحت باشد. پزشک پس از دیدن سنگ، سنگ های کوچکتر را با وسیله کوچک حلقه مانندی (بسکت) می گیرد و خارج می کند؛ اما اگر سنگ بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را یک دفعه خارج کرد، ابتدا سنگ را با لیزر یا دیگر ابزارهای سنگ شکن به قطعات ریزتری می شکند. بیمار همان روز عمل مرخص می شود و می تواند فعالیت های روزمره را پس از دو تا سه روز ازسربگیرد. اگر پزشک، استنت تعبیه کرده باشد، استنت پس از 4 تا 10 روز خارج می شود.

• نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)

سنگ شکنی از راه پوست (PCNL) بهترین روش برای درمان سنگ کلیه بزرگ است که تحت بیهوشی عمومی انجام می شود. جراح ابتدا برشی به بزرگی نیم اینچ را در پشت یا پهلوی بیمار ایجاد می کند تا بتواند دستگاه نفروسکوپ (تلسکوپ) سخت را وارد بخش توخالی مرکزی کلیه و محل قرارگیری سنگ کند. جراح ابزار سنگ شکن و مکش سنگریزه ها را از راه نفروسکوپ وارد بدن می کند. امکان مکش و خارج کردن سنگ ها PCNL را به بهترین روش درمان سنگ های بزرگ کلیه تبدیل کرده است. پس از PCNL معمولاً لوله ای در کلیه قرار داده می شود تا ادرار را از بدن خارج کند و در یک کیسه بریزد. به این ترتیب ادرار تخلیه و خونریزی متوقف می شود. این لوله شب عمل یا چند روز در بدن باقی می ماند.

علت عفونت کلیه

باکتری هایی که از طریق مجرای ادرار وارد دستگاه ادراری ما می شوند، می توانند تکثیر یافته و به کلیه ها برسند. این موضوع، شایع ترین علت عفونت کلیه است. باکتری های ناشی از عفونت در جای دیگر بدن ما نیز ممکن است از طریق جریان خون به کلیه ها منتقل شوند. اگرچه ابتلا به عفونت کلیه از این طریق غیرمعمول است؛ اما به عنوان مثال اگر یک مفصل یا دریچه قلب مصنوعی داشته باشیم که دچار عفونت شده باشد، ممکن است این عفونت به عفونت کلیه منجر شود. عفونت کلیه به ندرت پس از جراحی کلیه به وجود می آید.

عوامل خطر عفونت کلیه

از عواملی که خطر ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می دهند، می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• عفونت کلیه در زنان: مجرای ادرار در خانم ها کوتاهتر از مردان است که باعث می شود باکتری ها از خارج از بدن به مثانه وارد شوند. نزدیک بودن مجرای ادرار به واژن و مقعد نیز فرصت بیشتری برای ورود باکتری به مثانه ایجاد می کند. عفونت، با راهیابی به مثانه می تواند به کلیه ها سرایت کند. زنان باردار بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت کلیه هستند.
• انسداد مجاری ادراری: انسداد مجاری ادراری شامل هر چیزی است که باعث کاهش سرعت ادرار یا کاهش توانایی ما در تخلیه مثانه هنگام دفع ادرار شود، از جمله سنگ کلیه یا هر شیء غیر عادی در ساختار دستگاه ادراری. در مردان، بزرگ شدن غده پروستات نیز ممکن است خطرساز باشد.
• سیستم ایمنی ضعیف: شرایطی که سیستم ایمنی بدن ما را مختل می کند، خطر ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می دهد. دیابت و HIV در این دسته قرار می گیرند. برخی از داروها مانند داروهایی که در پیوند اعضا مورد استفاده قرار می گیرند نیز، تأثیر مشابهی دارند.
• آسیب به اعصاب اطراف مثانه: در بعضی از آسیب های عصبی یا نخاعی، علایم ناشی از عفونت مخفی شده و توسط بیمار حس نمی شوند، در نتیجه عفونت بدون آگاهی بیمار به سمت کلیه پیشرفت می کند.
• استفاده از سوندهای ادراری: سوندهای ادراری لوله هایی هستند که برای تخلیه ادرار از مثانه استفاده می شوند. در حین انجام برخی جراحی ها و آزمایش های تشخیصی از سوند استفاده می شود. در بعضی از شرایط بیمار مجبور است برای مدت طولانی از این سوندها استفاده کند که خطر ابتلا به عفونت های ادراری و پیلونفریت را افزایش می دهد.
• شرایطی که باعث جریان رو به عقب ادرار شود: در رفلاکس وزیکواورترال، مقدار کمی ادرار از مثانه به حالب و کلیه ها برمی گردد. افراد مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض خطر عفونت کلیه در دوران کودکی و بزرگسالی قرار می گیرند.

علائم عفونت کلیه

علائم و نشانه های عفونت کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. تب
2. لرز
3. درد پشت، پهلو یا کشاله ران
4. درد شکم
5. تکرر ادرار
6. اجبار شدید و مداوم برای دفع ادرار
7. احساس سوزش یا درد هنگام دفع ادرار
8. حالت تهوع و استفراغ
9. چرک یا خون در ادرار (هماچوری)
10. ادراری که بوی بد دارد یا شفاف نیست.

انواع عفونت کلیه

پیلونفریت حاد

پیلونفریت حاد یک عفونت ناگهانی و شدید در کلیه هاست. این عفونت باعث تورم کلیه ها شده و می تواند باعث تخریب دایمی کلیه ها شود. هر مشکلی که در جریان طبیعی ادرار اختلال ایجاد کند، خطر ابتلا به پیلونفریت حاد را افزایش می دهد. به عنوان مثال دستگاه ادراری که اندازه یا شکلی غیرمعمول دارد با احتمال بیشتری به پیلونفریت حاد مبتلا می شود.

پیلونفریت مزمن

پیلونفریت مزمن ایجاد عفونت های مکرر یا مداوم در کلیه هاست. پیلونفریت مزمن پدیده ی نادری است. مانند شکل حاد این بیماری، اشکال مزمن آن، در افرادی که در جریان طبیعی ادرار آنها اختلال وجود دارد بیشتر دیده می شود. این موارد می توانند در اثر عفونت ادراری، ریفلاکس وزیکواورترال (که مقدار کمی ادرار از مثانه به حالب و کلیه ها برمی گردد) یا ناهنجاری های آناتومیک ایجاد شوند. پیلونفریت مزمن در کودکان بیشتر از بزرگسالان دیده می شود.

عوارض عفونت کلیه

در صورت عدم درمان، عفونت کلیه می تواند به عوارض بالقوه جدی منجر شود، مانند:

1. اسکار کلیه: این مسئله می تواند به بیماری مزمن کلیه، فشار خون بالا و نارسایی کلیه منجر شود.
2. مسمومیت خون (سپتی سمی): کلیه های ما مواد زائد خون را فیلتر می کنند و خون فیلترشده را به بقیه بدن برمی گردانند. ابتلا به عفونت کلیه می تواند باعث پخش شدن باکتری در جریان خون ما شود.
3. عوارض بارداری: خطر زایمان نوزادان کم وزن در زنانی که در دوران بارداری به عفونت کلیه مبتلا می شوند، بیشتر است.

نحوه تشخیص عفونت کلیه

برای تأیید عفونت کلیه، خواسته خواهد شد یک نمونه ادرار برای آزمایش باکتری، خون یا چرک در ادرار تهیه شود. پزشک همچنین ممکن است از یک نمونه خون برای کشت استفاده کند، یک آزمایش که باکتری ها یا موجودات دیگر را در خون بررسی می کند. سایر آزمایش های درخواستی توسط پزشک ممکن است شامل سونوگرافی، سی تی اسکن یا نوعی رادیوگرافی به نام سیستواورتروگرام (VCUG) در حین ادرار کردن باشد. سیستواورتروگرام حین ادرار شامل تزریق ماده حاجب برای گرفتن رادیوگرافی مثانه در هنگام پر شدن و هنگام ادرارکردن است.

درمان عفونت کلیه

آنتی بیوتیک برای درمان عفونت کلیه

مصرف آنتی بیوتیک اولین اقدام درمانی برای درمان عفونت کلیه ها است. نوع و مدت مصرف داروها به وضعیت سلامتی و باکتری های موجود در نمونه ادرار شما بستگی دارد. معمولاً علائم و نشانه های عفونت کلیه چند روز پس از شروع درمان بهبود می یابند؛ اما ممکن است شما مصرف آنتی بیوتیک ها را تا یک هفته یا بیشتر ادامه دهید. دوره مصرف آنتی بیوتیک که توسط پزشک برای شما تجویز شده است را تکمیل کنید تا مطمئن شوید که عفونت به طور کامل از بین رفته است.

بستری شدن در بیمارستان

برای عفونت های شدید، پزشک ممکن است دستور به بستری شدن شما در بیمارستان بدهد. درمان در بیمارستان شامل مصرف آنتی بیوتیک های تزریقی در ورید دست باشد. مدت زمان بستری شدن شما در بیمارستان به شدت بیماری شما بستگی دارد.

نسخه اصلی مطلب سنگ ها یا عفونت های مزمن کلیوی چه عوارضی دارند؟ را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---