آسیب شناسی گفتار و زبان در کم شنوایی

دکتر سعید ملایری [ شنوایی شناسی ]آدرس وب سایت : www.samakonline.ir
آدرس مطب : تهران ،انتهای خیابان امام خمینی سپه غربی نرسیده به بزرگراه یادگار امام خمینی ،پلاک 1386 تلفن مطب : 66845959 - 021

کم شنوایی اختلالی است که دسترسی مغز به محرک شنیداری را با مشکل مواجه می سازد و از این رو با توجه به نوع کم شنوایی، میزان کم شنوایی، سن بروز، سن تشخیص و دریافت وسیله کمک شنوایی و نوع برنامه توانبخشی که کودک در آن قرار می گیرد و زمان آغاز آن رشد تعدادی یا تمام مهارت های شنیداری، زبانی، گفتاری، شناختی و اجتماعی کودک از آن متأثر می شود.در نتیجه برای اجتناب از ایجاد مشکلات بیشتر در رشد این مهارت ها و جبران تأخیر یا اصلاح مشکلات به وجود آمده در روند رشد، ضروری است که در پی تشخیص زودهنگام کم شنوایی و دریافت وسیله کمک شنوایی مناسب، هرچه سریع تر کودک در یک برنامه توانبخشی مناسب قرار گیرد تا با انجام ارزیابی های دقیق و مستمر، تشخیص زمینه هایی که به دنبال محرومیت حسی دچار تأخیر یا کژهنجاری شده اند و انجام اقدامات دقیق توانبخشی و بازتوانی اختلاف کودک با همسالان شنوایش را هرچه کمتر کرده و کودک را برای حضور در مدرسه عادی آماده تر سازیم.اگر قرار است کودک کم شنوا در آینده در کنار افراد با شنوایی طبیعی به تحصیل، کار و زندگی پرداخته و به فردی پویا و فعال و شهروندی مستقل تبدیل شود،بهره مندی از خدمات توانبخشی جامع و دقیق امری الزامی است.

تشخیص کم شنوایی
پیش از آنکه هرگونه مداخله ای انجام شود ابتدا کم شنوایی باید تشخیص داده شود.با کمک غربالگری شنیداری مشخص می شود که کم شنوایی وجود دارد و با کمک ارزیابی های تشخیصی ماهیت، میزان و نوع کم شنوایی مشخص می شود.امروزه تأکید می شود که لازم است غربالگری شنوایی پیش از ترخیص بر روی تمام نوزادان انجام شده و در صورت وجود کم شنوایی در سه ماهگی میزان و نوع آن مشخص شده ودر 6 ماهگی مداخله آغاز شود.

با توجه به اینکه در اوایل نوزادی میزان شکل پذیری مغز حداکثر بوده و به تدریج با افزایش سن این شکل پذیری کاهش می یابد،اهمیت تشخیص زودهنگام تا حدامکان قبل از 18 ماهگی بر کسی پوشیده نیست و غربال و تشخیص زودهنگام از اهمیت خاصی برخوردار است.علل مختلفی باعث بروز کم شنوایی می شود که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد :

علل قبل از تولد : علل ژنتیک، عفونت های دوران بارداری مانند سرخجه، سیفلیس، ویروس سیتومگال، هرپس، توکسوپلاسموز، دیابت، در معرض اشعه X بودن، مصرف داروهای سمی گوش مثل جنتامایسین کانامایسین توبرامایسین
علل حین تولد : نرسیدن اکسیژن به کودک، ضربه با فورسپس، عفونت کانال زایمان، بالا بودن بیلی روبین خون (زردی)، نارس یا دیررس بودن نوزاد، وزن کم (کمتر از 1500 گرم)، ناسازگاری rh، مصرف دارو های سمی گوش
علل بعد تولد : عفونت گوش حداقل به مدت سه ماه مداوم تب بالا منجر به تشنج، زردی، بیماری هایی مثل اریون سرخک عفونت ها مثل مننژیت ضربه به سر و گوش، مصرف دارو های سمی گوش، سر و صدای زیاد.
خدمات بخش آسیب شناسی گفتار و زبان در حیطه کم شنوایی از نوزادی تا اوایل مدرسه

1) ارزیابی :
به منظور طراحی یک برنامه توانبخشی جامع که هرچه سریعتر تأخیر کودک را جبران کرده و اختلالات ناشی از محرومیت حسی که پیش از دریافت وسیله کمک شنوایی وجود داشته را اصلاح کند، انجام ارزیابی دقیق و جامع و منظم هم به صورت دوره ایهر 6 ماه یکبار و هم به طور مستمر در جریان جلسات درمانی لازم است.این ارزیابی ها هم بر روی خود کودک و هم بر روی خانواده انجام می شود.برخی از این ارزیابی ها که به بررسی کودک می پردازند به قرار زیرند:
الف: تکمیل فرم IEP
ب: تعیین سطح رشدی کودک در جنبه های مختلف که با استفاده از آزمون های رسمی و غیررسمی انجام می شود که از آن میان می توان ب این موارد اشاره کرد:

1)آزمون سنجش رشد نیوشا که به بررسی مهارت های کودک در جنبه های شنیداری، زبان دریافتی، زبان بیانی، گفتاری، شناختی، ارتباط اجتماعی و حرکتی می پردازد و کودک را با همسالان طبیعی اش سنجیده و نمودار رشد کودک را ترسیم می کند. از میان این هفت جنبه ارزیابی تمام جنبه ها به جز مهارت های شنیداری به عهده آسیب شناس گفتار و زبان می باشد.
2)ارزیابی گفتار طبق روش لینگ که نشان می دهد کودک در روند اکتساب مهارت های گفتاری تا کجا پیش رفته و در کدام بخش های رشد دچار تأخیر یا انحراف است.

ج: تحلیل زبانی نمونه گفتار کودک که در طی آن مشخص می شود که کودک در اکتساب و کاربرد کدام مهارت های زبانی با مشکل روبروست و برای تثبیت و تعمیم کدام مهارت ها نیاز به کار بیشتری هست.
د: تحلیل گفتاری نمونه گفتار کودک که میزان افزایش وضوح گفتار را متعاقب درمان های ارائه شده نشان داده و در صورت لزوم نشان می دهد کدام بخش های برنامه درمانی نیاز به بازبینی دارد.
ارزیابی خانواده از راه های مختلفی انجام می شود که از آن میان می توان به جلسات بازدید از منزل و تکمیل فرم توسط مربی اشاره کرد.

2 ) درمان
پس از انجام ارزیابی های ابتدایی و تعیین نیازهای هر کودک و خانواده، نوع درمان مورد استفاده برای هر کودک تعیین شده و کودک در یکی یا ترکیبی از برنامه های درمانی زیر قرار می گیرد:

الف ) روش شنوایی-کلامی :
روش شنوایی کلامی روشی خانواده محور است که مبتنی بر رشد طبیعی گفتار و زبان می باشد.جلسات درمانی در این روش جلسات تشخیصی هستند. شرکت فعال خانواده کودک کم شنوا در روند درمان از اصول روش شنوایی-کلامی است. تاکید این روش بر استفاده حداکثری از باقیمانده شنوایی به منظور رشد مهارت های شنیداری، زبانی، گفتاری، شناختی و ارتباطی و در نهایت رسیدن به زندگی مستقل در جامعه می باشد.

ب ) درمان مبتنی بر موقعیت :
با توجه به اینکه در روش شنوایی-کلامی محدودیت هایی در طراحی یک موقعیت با توجه به اهداف ویژه هر کودک وجود دارد، در برخی مراجعین از روش درمان مبتنی بر موقعیت توسط مربی استفاده می نماییم. این درمان روشی است که توسط کارشناسان خود مرکز با شرائط بومی کشورمان تنظیم شده و نه به اندازه ی جلسات مبتنی بر تمرینات سازمان یافته بسته است و نه به اندازه ی روش شنوایی-کلامی الزامات متعددی دارد. در این روش مربی می تواند سطح عملکرد کودک را در هر هدفی 1 تا 2 مرحله ارتقاء دهد حتی اگر خانواده همکاری لازم را نداشته باشد.

ج ) تمرینات سازمان یافته :
از این روش برای کودکانی که به هر دلیلی نتوانستند از دو روش بالا بهره بگیرند یا کودکانی که با وجود قرارگیری در یکی از دو روش فوق سرعت اکتساب مهارت ها در بخشی از رشد آهسته تر از حد انتظار شده است، به طور دائم یا موقت استفاده می شود. این روش مبتنی بر تمریناتی کاملا سازمان یافته و بسته می باشد که مرحله به مرحله تغییر می یابند.در این روش با استفاده از شیوه های خاص مربی می تواند سطح عملکرد کودک را در تمرینات کاملا مشخص تا پایان جلسه قدری بهبود ببخشد و به تناسب شدت مشکل کودک و همکاری خانواده منجر به پیشرفت کودک گردد.