ادرار بعد از تولید در کلیه ها، از مسیر لگنچه و حالب جریان پیدا کرده و به مثانه ریخته می شود. در حالت معمول در مدتی که مثانه از ادرار پر می شود، دریچه های محل اتصال حالب به مثانه، اجازه نمی دهند ادرار از مثانه به سمت حالب بازگردد. مکانیسم عمل این دریچه ها در حقیقت همان طولی از حالب است که در جدار عضلانی مثانه قرار دارد. با پر شدن مثانه ادرار به جدار عضلانی مثانه فشار وارد کرده و با بستن دریچه انتهای حالب مانع از برگشت ادرار به سمت بالا می شود. به هر علتی مکانیسم فوق مختل شود و ادرار از حالب به سمت بالا و سپس به کلیه وارد شود، ریفلاکس یا برگشت ادراری ایجاد می شود. این عارضه در یک و یا هر دو کلیه می تواند رخ دهد.

علت برگشت یا ریفلاکس ادراری

برخی از مشکلاتی که ممکن است موجب رفلاکس ادراری شوند یا به ایجاد آن کمک کنند عبارتند از:

• مشکلات جسمی (ناهنجاری های مادرزادی) کلیه که در هنگام تولد وجود دارد.
• مشکلات جسمی (اختلالات مادرزادی) مثانه و خروجی مثانه
• سنگ مثانه
• ضربه و فشار یا آسیب به مثانه
• تورم موقت بعد از جراحی هایی مانند پیوند کلیه

علائم برگشت ادرار در بزرگسالان و کودکان

عفونت مجاری ادراری معمولاً در افراد مبتلا به برگشت عفونت ادراری رخ می دهد. عفونت مجاری ادراری (UTI) همیشه علائم و نشانه های رفلاکس ادرار قابل توجهی را ایجاد نمی کند، گرچه اکثر افراد دارای برخی از آنها هستند. علائم و نشانه های برگشت ادرار عبارتند از:

1. الزام شدید و مداوم برای ادرار کردن
2. احساس سوزش هنگام ادرار کردن
3. دفع ادرار به دفعات و کاهش ادرار
4. خون در ادرار (هماچوری) یا ادرار ابری و با بوی بد
5. تب
6. درد در طرفین (پهلو) یا شکم
7. تردید در ادرار کردن یا نگه داشتن ادرار برای جلوگیری از احساس سوزش

عوامل خطر ریفلاکس ادراری

• اختلال در عملکرد مثانه و روده (BBD). کودکانی که دچار BBD هستند، ادرار و مدفوع خود را نگه می دارند و دچار عفونت های مکرر مجرای ادراری می شوند، این موارد می توانند منجر به ریفلاکس ادراری شوند.
• جنسیت. به طور کلی احتمال وقوع ریفلاکس ادراری در دختران دو برابر پسران است. البته در مورد نوعی از ریفلاکس ادراری که به صورت مادرزادی وجود دارد، وضعیت برعکس است و نوزادان پسر بیشتر دچار آن هستند.
• سن. احتمال وقوع ریفلاکس ادراری نوزادان و کودکان زیر 2 سال بیشتر از سایر کودکان است.
• سابقه ی فامیلی. ریفلاکس ادراری می تواند مشکلی فامیلی باشد. کودکانی که والدینشان دچار ریفلاکس ادراری بوده اند، در معرض خطر بیشتری برای گرفتاری به این مشکل هستند.
• خطر وقوع ریفلاکس ادراری در افرادی که خواهر یا برادرشان دچار این مشکل است هم بیشتر است؛ بنابراین ممکن است پزشک درخواست کند که خواهران و برادران کودکی که دچار ریفلاکس ادراری اولیه است هم غربالگری شوند.

انواع ریفلاکس ادراری

بازگشت یا رفلاکس ادرار، عدم توانایی بدن در تخلیه ی کامل مثانه است. این عارضه می تواند به صورت حاد یا مزمن ایجاد شود.

1. بازگشت ادراری حاد- کاملاً ناگهانی اتفاق افتاده و می تواند باعث ایجاد درد یا ناراحتی زیاد شود. در بازگشت ادرار حاد، شخص اصلاً نمی تواند ادرار کند (حتی اگر مثانه ی او پر باشد) و این حالت یک وضعیت پزشکی تهدید کننده ی حیات است که به درمان اورژانسی فوری نیاز دارد.
2. بازگشت ادراری مزمن- که می تواند یک وضعیت پزشکی طولانی مدت باشد. افراد مبتلا به بازگشت ادراری مزمن می توانند ادرار کنند؛ اما قادر نیستند که به طور کامل تمامی ادرار را از مثانه ی خود تخلیه نمایند. گاهی اوقات، شخص از وجود چنین مشکلی آگاه نیست تا زمانی که مسائل دیگری مانند بی اختیاری ادرار یا عفونت مجاری ادراری پیش می آیند.

همچنین یک خانم ممکن است به دلیل وجود بیماری سیتوسل که در آن مثانه شروع به آویزان و خارج شدن از محل طبیعی خود می کند، به این وضعیت دچار شود. مثانه همچنین ممکن است در زمانی که قسمت پایین کولون شروع به آویزان شدن می کند، از جای خود بیرون کشیده شود وضعیتی که رکتوسل نام دارد.

عوارض ریفلاکس ادراری

صدمه به کلیه ها نگرانی اصلی در ریفلاکس مثانه به حالب است. هرچه ریفلاکس شدید تر، احتمال عوارض جدی تر بیشتر است. عوارض ممکن است شامل:

• آسیب کلیوی. عفونت ادراری درمان نشده می تواند به اسکار (آسیب) کلیه بیانجامد.
• فشار خون بالا. از آنجا که کلیه حذف مواد زائد از جریان خون را برعهده دارد، آسیب به کلیه ها و تجمع حاصل از ضایعات می تواند فشار خون شما را بالا می برد.
• نارسایی کلیه. آسیب کلیوی میتواند منجر به نارسایی کلیوی شود که میتواند حاد یا مزمن باشد.

نحوه تشخیص ریفلاکس ادراری

• سونوگرافی: برای بررسی اتساع حالب و لگنچه کلیه استفاده می شود.
• عکس رنگی مثانه حین ادرار کردن (VCUG): با تزریق ماده حاجب توسط سوند به داخل مثانه، هنگام تخلیه با ورود ادرار آغشته به ماده حاجب به داخل حالب ها ریفلاکس به راحتی قابل تشخیص بوده و درجه آن نیز قابل تعیین است. در حالت طبیعی فقط مثانه پر می شود و ماده حاجب نمی تواند وارد حالب ها شود؛ ولی در بیمار دچار ریفلاکس ادراری، بسته به شدت، مقداری از ماده حاجب وارد حالب ها و کلیه ها خواهد شد.
• عکس هسته ای از مثانه (RNC): با تزریق ماده رادیو ایزوتوپ توسط سوند به داخل مثانه برگشت ادرار از مثانه به حالب و نیز شدت آن قابل تشخیص خواهد بود.

درمان برگشت ادرار به کلیه در بزرگسالان و کودکان

انتخاب بهترین روش درمانی برای درمان ریفلاکس ادراری به شدت عارضه بستگی دارد. برای موارد شدیدتر ریفلاکس ادراری، راه های درمانی عبارتند از:

داروها

عفونت مجاری ادراری مستلزم درمان دارویی سریع به منظور جلوگیری از گسترش عفونت به سمت کلیه است . برای پیشگیری از عفونت مجاری ادراری، پزشک در مقادیر پایین برای درمان عفونت آنتی بیوتیک تجویز خواهد کرد. توجه کنید که علی رغم درمان آنتی بیوتیکی امکان بروز دوباره عفونت مجاری ادراری وجود دارد. علاوه بر این رادیوگرافی کلیه و مثانه هم در صورت ابتلای کودک به ریفلاکس ادراری پیش رونده باید مرتب انجام شود.

جراحی ریفلاکس ادراری

در روش جراحی دریچه معیوبی که بین مثانه و میزنای قرار دارد اصلاح خواهد شد. اگر دریچه مشکل داشته باشد به درستی بسته نشده و در نتیجه ادرار به سمت عقب باز خواهد گشت.

• جراحی باز: این نوع از جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و بعد از آن جراح برای اصلاح عارضه باید برشی در قسمت پایینی شکم ایجاد کند. این نوع از جراحی مستلزم چندین روز بستری در بیمارستان است و در طی این مدت کاتتری خاص کار تخلیه مثانه کودک را بر عهده خواهد داشت.

در گروه اندکی از کودکان ریفلاکس ادراری ممکن است دائمی باشد؛ اما در حالت عمومی و کلی نیاز به اقدامات درمانی اضافی تر در آینده ندارد.

• جراحی لاپاراسکوپی با کمک ربات: مشابه جراحی باز این روش هم برای اصلاح دریچه های معیوب بین میزنای و مثانه انجام می شود . با این تفاوت که در این روش یک برش بسیار کوچک ایجاد می شود. مزایای این روش علاوه بر برش بسیار کوچک، احتمال وقوع اسپاسم مثانه بسیار کمتر از جراحی باز است؛ اما ممکن است این نوع از جراحی به اندازه جراحی باز موفقیت آمیز نباشد. این نوع جراحی مدت زمان بیشتری طول خواهد کشید؛ ولی در عوض مدت زمانی که فرد در بیمارستان بستری است، کمتر خواهد بود.
• جراحی آندوسکوپی: در این روش درمانی یک لوله باریک که به سر آن دوربین نصب شده است از طریق میزراه وارد بدن می کند و بعد از آن یک حجم باز شونده در نزدیکی میزنای معیوب به توانایی بسته شدن آن به درستی کمک می کند.
• این روش در مقایسه با جراحی باز کمتر تهاجمی بوده و خطرات کمتری به دنبال دارد؛ اما با این همه ممکن است به اندازه جراحی باز مؤثر نباشد. انجام این روش هم مستلزم بیهوشی عمومی است ؛ اما در حالت عمومی می تواند به صورت یک جراحی سرپایی هم انجام شود.

نسخه اصلی مطلب ریفلاکس ادراری یا برگشت ادرار چیست چه علائمی دارد و چگونه درمان میشود؟ را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---