روشهای سونوگرافی بارداری بر اساس انواع آن

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

توسعه جوامع به ویژه در دو سده اخير و نيز گسترش علوم پزشکی در جهان موجب شده است كه تقریباً تمام كشورها به منظور برآورده شدن نيازهای مسالمت محور خود، به تدوین راهنماهای بالينی راهکارها، سیاست ها، استانداردها و پروتکل های بالينی(در راستای ارتقا سطح كيفی و كمی ارائه خدمت و همچنين تدوین سیاست های كالن در چارچوب استقرار پزشکی مبتنی بر شواهد گام بردارند. علاوه بر تدوین راهنماها، نظارت بر رعایت آنها نيز حائز اهميت می باشد و می تواند موجب افزایش رضایتمندی بيماران و افزایش كيفيت و بهره وری نظام ارائه خدمات سالمت گردد. طراحی و تدوین راهنماهای مناسب برای خدمات سالمت، در زمره مهم ترین ابعاد مدیریت نوین در بخش سالمت، به شمار می آید.

استانداردهای خدمات سونوگرافی بارداری در سامانه تائید خدمات قرار گرفته که با اعمال مکانیسم اخذ تائیدیه از این سامانه قبل از انجام سونوگرافی، از انجام بخش قابل توجهی از خدمات غیرضروری در این حوزه جلوگیری به عمل آمده است. با وجودی که در سونوگرافی نه از اشعه ایکس بلکه از امواج مکانیکی استفاده می کنند ؛ ولی ممکن است اثرات ناشناخته ای داشته باشد به همین دلیل به شدت توصیه شده است از انجام بیش از حد و خارج از استاندارد سونوگرافی اجتناب شود. بر اساس استانداردهای ابلاغی وزارت بهداشت قبل از هفته دهم بارداری، نیازی به انجام سونوگرافی حاملگی وجود ندارد به طوری که اولین سونوگرافی حاملگی شامل سن، وضعیت جفت و جنین و ضربان قلب در هفته ۱۱ بارداری انجام می شود. همچنین غربالگری سندرم داون در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری و ناهنجاری های مادرزادی جنین در هفته ۱۶ تا ۲۰ بارداری به وسیله سونوگرافی قابل بررسی و تشخیص است.

به جز موارد فوق الذکر، فقط در صورت ضرورت و با رعایت موارد اعلامی وزارت بهداشت، سونوگرافی مجدد حاملگی قابل انجام است. در این موارد، پس از ارائه مدارک پزشکی و تائید آن توسط اداره کل بیمه سلامت استان، سونوگرافی انجام می شود. از هر ۴ خانم باردار ۱ خانم معمولاً در شرایطی غیر عادی قرار دارد و ممکن است بارداری خود را با ریسک بالا سپری کند، در صورتی که احتمال وجود بارداری با ریسک بالا وجود داشته باشد، سونوگرافی های بیشتری انجام خواهد گرفت. اگر در دوران بارداری با لکه بینی مواجه شدید، پزشک برای اینکه وضعیت کودک را بررسی کند و اطمینان یابد که کودک سالم است سونوگرافی انجام خواهد داد. اگر چند قلو داشته باشید، برای بررسی وضعیت رشد هر یک از جنین ها باید سونوگرافی انجام شود. علاوه بر این، در شرایطی که پزشک احتمال دهد که شما زایمان زودرس خواهید داشت، یک سونوگرافی برای برررسی وضعیت گردنه ی رحم شما (تنگی، گشادی، کوتاهی و بلندی آن) انجام خواهد شد. سونوگرافی حاملگی شامل بررسی سن بارداری، وضعيت جفت و جنين، وزن جنين، بررسی ضربان قلب و آدنکس ها درسه ماهه اول، پوزیشن جنين، ميزان مایع آمنيوتيک و تعيين كوریونيسيتی در چند قلویی می باشد.

استانداردهای گزارش سونوگرافی بارداری

• در سه ماهه اول: گزارش محل ساک حاملگی، اندازه ساک یا CRL، وجود ضربان قلب جنين، وجود یا عددم وجود هماتوم اطراف

ساک و گزارش ضایعات احتمالی ميومتریال یا آدنکس ها

• در سه ماهه دوم و سوم: سن/رشد بارداری، ضربان قلب، پرزانتاسيون، ميزان AF، محل جفت

موارد ضروری انجام مداخله تشخیصی:

• تشخيص حاملگی غير طبيعی مانند خونریزی همراه با حاملگی، درد شکم در خانم باردار، آبریزش، كاهش/ عدم احساس حركت جنين
• حداكثر یک بار ترجیحاً زیر بيست و دو هفته جهت تعيين سن بارداری در موارد عدم وجود مستندات لازم جهت تعيين سن بارداری

زمان سونوگرافی بارداری

در طول بارداری حداقل 2 سونوگرافی برای همه زنان باردار تجویز می شود:

1. نوبت اول در هفته 8 تا 14 بارداری: این سونوگرافی بر اساس اندازه نوزاد، زمان تولدش را تخمین می زند.
2. نوبت دوم که برای تمام زنان باردار انجام می شود، معمولاً بین هفته های 18 تا 21 بارداری انجام می شود. گاهی اوقات سونوگرافی اواسط بارداری نامیده می شود.

کاربرد سونوگرافی دوران بارداری

کاربرد سونوگرافی در طول سه ماهه اول بارداری

در سه ماهه اول بارداری (هفته های اول تا 12)، سونوگرافی ممکن است برای موارد زیر انجام شود:

1. تأیید بارداری
2. بررسی ضربان قلب جنین
3. تعیین تعداد جنین و چندقلوزایی
4. ارزیابی جفت، رحم، تخمدان ها و دهانه رحم
5. تعیین ناهنجاری های احتمالی در رشد جنین
6. تعیین سن حاملگی نوزاد و تاریخ احتمال زایمان
7. تشخیص حاملگی خارج رحمی یا احتمال سقط جنین

کاربرد سونوگرافی در سه ماهه دوم و سوم بارداری

در سه ماهه دوم (12 تا 24 هفته) و سه ماهه سوم (24 تا 40 هفته یا تولد)، احتمال دارد سونوگرافی برای موارد زیر انجام شود:

1. تعیین جنسیت کودک
2. تأیید مرگ داخل رحمی
3. تأیید بارداری های متعدد
4. اندازه گیری طول دهانه رحم
5. بررسی وضعیت تنفسی جنین
6. کنترل سطح مایعات آمنیوتیک
7. کنترل رشد و وضعیت جنین (بریک، عرضی، سفالیک یا بهینه)
8. تشخیص مشکلات تخمدان ها یا رحم مانند تومورهای حاملگی
9. برای غربالگری نقایص هنگام تولد، مانند اسپینا بیفیدا یا نقایص قلب
10. بررسی خصوصیات سندرم داون (معمولاً بین 13 تا 14 هفته انجام می شود).
11. برای بررسی مشکلات، مانند جفت پرویا (وقتی جفت دهانه رحم را پوشانده است) و کندگی جفت (وقتی جفت قبل از زایمان از رحم جدا می شود).
12. غربالگری، ارزیابی جنین از نظر سلامتی و احتمال ابتلا جنین به بیماری است.

روش های سونوگرافی بارداری بر اساس انواع آن

• سونوگرافي ترانس واژينال: پروب آن براي سونوگرافي از داخل واژن می باشد كه اكثراً در مرحله اول حاملگي مورد استفاده قرار می گیرد.
• سونوگرافي استاندارد: اين روش معمولي و عادي است كه پروب روي شكم قرار می گیرد تا سونوگرام دو بعدي از وضعيت رشد جنين به دست آيد.
• اولتراسوند پيشرفته: اين روش سونوگرافي شبيه روش معمولي است؛ ولي امتحان سونو بيشتر روي نكاتي كه مشكوك بوده انجام می گیرد، لذا از دستگاه های پيشرفته استفاده می کنند.
• دوپلر اولتراسوند: با اين روش با تغيير مختصر در فركانس امواج فراصوتی كه برخورد می کند و برمی گردند، اكوي جریان خون را با فركانس متفاوت و رنگ با طیف های مختلف روي مانيتور نشان می دهد. اين تغييرات با كيفيت Bounce off به وجود می آید.
• سونوگرافي سه بعدي: كه از پروب با طراحي و نرم افزار خاص براي ايجاد تصوير سه بعدي از جنين استفاده می کنند.
• سونوگرافي چهار بعدي D4 و سه بعدي D3: كه موارد استفاده براي ديدن صورت و حركات جنين در حاملگي کاربرد دارد.
• اكو كارديوگرافي قلب جنين: براي بررسي آناتومي و عمل قلب جنين و به خصوص آنومالي هاي قلب جنين (Congenita Heart Defect) کاربرد دارد.
• سونوگرافی NT : سونوگرافی مایع نیمه شفاف پشت گردن (به آن اسکن پشت گردن یا اسکن NT نیز گفته می شود) نوعی سونوگرافی است که بین هفته 11 و 5 روز تا 13 و 6 روز انجام می گیرد.

عوارض انجام سونوگرافی

در طول ۳۵ سال گذشته، تحقیقات بسیار زیاد و گسترده ای برای بررسی تأثیرات سونوگرافی بر روی جنین انجام شده است و هیچ یک از آن ها نتوانسته اند ثابت کنند که سونوگرافی باعث بروز اختلال در رشد جنین و یا ایجاد عوارض در کودک می شود. (در سونوگرافی بر خلاف ایکس-ری، از اشعه استفاده نمی شود). در عین حال کارشناسان معتقدند که باید از انجام سونوگرافی های غیر ضروری اجتناب کرد؛ چون با وجود اینکه هیچ مدرکی مبنی بر ضرر سونوگرافی وجود ندارد؛ اما از آنجایی که برای انجام آن باید از انرژی استفاده شود، ممکن است بر رشد کودک تأثیرگذار باشد. این موضوع ممکن است در سه ماهه ی اول بارداری تأثیر بیشتری داشته باشد چون در این زمان جنین نسبت به عوامل خارجی حساسیت بیشتری خواهد داشت.