قرنیه ساختار بافتی شفافی است که بر روی صلبیه (قسمت سفید چشم) کشیده شده است. این ساختار مانعی در برابر آلودگی های میکروبی، گرد و خاک و سایر مواد ایجاد می کند و اجزای حساس تر چشم را از خطر این مواد حفظ می کند. این بخش از چشم همچنین می تواند بخشی از نور فرابنفش خورشید را فیلتر کند و از آسیب این پرتوها به اجزای درونی تر چشم جلوگیری نماید. خمیدگی سطح قرنیه نیز در بینایی نقش دارد، به این صورت که کمک می کند تا نور ورودی به چشم شکسته شده تا در نهایت پس از عبور از سایر اجزای چشم، بصورت مناسبی بر روی شبکیه تمرکز یابد. برای آشنایی با انواع آسیب های قرنیه بهتر است ابتدا نگاهی به ساختار قرنیه داشته باشیم:

ساختار قرنیه

قرنیه از چند لایه ی اصلی تشکیل شده است. اصلی ترین لایه های قرنیه به ترتیب از سمت بیرون چشم به درون شامل موارد زیر هستند:

لایه ی اپی تلیوم:

این لایه در بیرونی ترین بخش قرنیه قرار دارد و می تواند اکسیژن و مواد غذایی را از اشک چشم دریافت نماید. همچنین چشم را از ورود سایر مواد خارجی محافظت می کند. این لایه خود از 6 لایه ی سلولی با قدرت تقسیم بالا تکثیر شده است.

لایه ی بومَن (Bowman):

یک لایه ی کلاژن در زیر اپی تلیوم قرار دارد که نقش محافظتی دارد. این لایه بدون سلول است.

استرومای قرنیه:

ضخامت اصلی قرنیه به دلیل وجود این لایه است که حدود 90 درصد ضخامت قرنیه را شامل می شود. این لایه شامل کلاژن و سلو هایی به نام سلول های کراتوسیت است. ساختار شفاف آن در شکستن نور و ساختار پروتئینی آن در محافظت از چشم نقش دارد.

غشای قرنیه:

این لایه که بسیار نازک است تنها از کلاژن تشکیل شده است و پایه ای برای لایه ی بعدی به حساب می آید.

لایه ی اندوتلیوم قرنیه:

این بخش از قرنیه از یک لایه سلول سنگفرشی تشکیل شده است و نقش آن تنظیم و انتقال مایعات و مواد مختلف است. بدون عملکرد این لایه در انتقال مایعات، استرومای چشم از مایعات پر شده و در نتیجه دید فرد تار می شود. این لایه ی سلولی توانایی بازتولید پس از آسیب ندارد.

آسیب های ایجادشده بر اساس این که کدام بخش یا بخش های قرنیه را درگیر کرده اند می توانند نتایج مختلفی در بینایی و سلامت چشم فرد داشته باشند.

انواع آسیب های قرنیه:

آسیب های قرنیه را از دیدگاه های مختلف می توان دسته بندی کرد. برخی از آسیب های قرنیه مزمن و خفیف هستند و برخی می توانند شدید باشند. در عین حال برخی از آسیب های قرنیه اکتسابی و برخی نیز توارثی هستند. شایع ترین آسیب های قرنیه شامل موارد زیر هستند:

حساسیت:

حساسیت یا آلرژی می تواند در اثر مواد حساسیت زای مختلفی مانند ذرات گرد و غبار یا گرده ی درختان و ... ایجاد شود. برخی داروها یا مواد شوینده و بهداشتی نیز می توانند عامل حساسیت در قرنیه باشند. در این حالت معمولا سطح قرنیه به صورت صورتی یا قرمز در می آید. احساس خارش و آبریزش چشم از سایر علائم حساسیت قرنیه هستند. اولین راهکار، دوری از مواد حساسیت زا است. در مرحله ی بعدی معمولا استفاده از داروهای ضدحساسیت می تواند این مشکلات را برطرف نماید.

تورم غدد پلکی:

گاهی مشکلات مربوط به سایر بافت های چشم به قرنیه نیز کشیده می شود. تورم غدد پلکی یکی از چنین مشکلاتی است. در این بیماری، رشته های تارمانندی بر روی صلبیه ی چشم رشد می کنند اما رشد آنها محدود به صلبیه نشده و ممکن است به قرنیه نیز کشیده شوند. در این حالت می توانند موجب تحریک، تغییر شکل در چشم و در نهایت مشکلات بینایی شوند.

کراتیتیس (Keratitis):

این بیماری نوعی التهاب ناشی از عفونت در قرنیه است که معمولا پس از یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی به وجود می آید. ممکن است در اثر یک آسیب فیزیکی به ساختار قرنیه، برخی میکروارگانیسم ها بتوانند مسیری برای نفوذ به درون قرنیه پیدا کنند. در این حالت عفونت، التهاب و زخم قرنیه ایجاد می شوند. کراتیتیس ممکن است در اثر لنزهای تماسی نیز به وجود بیاید. علائم اصلی کراتیتیس شامل درد شدید، کاهش شفافیت دید، حساسیت به نور و ترشحات قرنیه است. استفاده از آنتی بیوتیک ها یا قطرات چشمی ضدقارچ می تواند به رفع کراتیتیس منجر شود.

کراتوپاتی بولوس (Bullous keratopathy):

این بیماری به وضعیتی اطلاق می شود که در طی آن قرنیه بصورت دائمی متورم می شود. علت این مسئله آسیب بخش اندوتلیوم قرنیه است.

خشکی چشم:

خشکی چشم زمانی ایجاد می شود که چشم مقدار کمتری اشک تولید می کند و یا کیفیت اشک تولیدی مطلوب نیست. معمولا منشا این مشکل در عملکرد غدد اشکی است اما نتیجه ی آن درد و ناراحتی چشم و ایجاد آسیب در بافت اپی تلیوم قرنیه است.

هرپس آکولار:

این بیماری یک بیماری ویروسی است که پس از ایجاد و درمان، احتمال عود مجدد دارد. ویروسی که باعث این بیماری می شود ویروس «هرپس سیمپلکس یک» (HSV I) است. این ویروس همان عامل تبخال است. همچنین ویروس «هرپس سیمپلکس دو» نیز با درصد کمتری عامل بروز هرپس آکولار است. این ویروس از طریق رفتارهای جنسی بین افراد انتقال می یابد. بیماری هرپس آکولار موجب ایجاد زخم هایی در سطح قرنیه می شود که می تواند به کاهش دید منجر شود. التهاب ایجادشده در نتیجه ی این بیماری ممکن است به لایه های درونی تر چشم نیز انتقال بیابد و مشکلات بیشتری ایجاد کند. این بیماری ویروسی در حال حاضر درمان پذیر نیست اما می توان با داروهای ضدویروسی آن را کنترل کرد. این بیماری ممکن است پس از کنترل و رفع کامل علائم، دوباره خود را نشان دهد.

هرپس زوستر:

این بیماری به اسم «زونا» نیز شناخته می شود. عامل این بیماری ویروس آبله مرغان است. در افرادی که آبله مرغان گرفته اند و درمان شده اند، ویروس بیماری بصورت غیرفعال در سلول های عصبی بدن حضور دارد. این احتمال وجود دارد که این بیماری دوباره عود کند و باعث آسیب قرنیه شود. ایجاد زخم در قرنیه یکی از علائم این بیماری است که می تواند خودبخود بهبود یابد. استفاده از داروهای ضدویروسی می تواند سرعت بهبود را بیشتر کند. در صورتی که عفونت مزمن در اثر این بیماری ایجاد شود لازم است تا افراد در بازه ی زمانی مشخصی از قطره های چشم استفاده کنند.

ناخنک (pterygium):

ناخنک به رشد بافتی صورتی رنگی بر روی قرنیه گفته می شود که معمولا شکل مثلثی دارد و معمولا در افرادی که در مناطقی با تابش بالای نور آفتاب مواجه هستند دیده می شود. ناخنک معمولا در سنین 20 تا 40 سالگی بروز می کند و به نظر علت آن آسیب به قرنیه در اثر خشکی هوا، آلودگی های هوا و نیز پرتوهای مضر خورشیدی است. برداشتن این بافت های اضافی توسط جراحی امکان رشد آنها را از بین نمی برد و ممکن است دوباره بر روی قرنیه رشد کنند.

ناهنجاری های اندازه ی قرنیه:

انواع ناهنجاری های قرنیه وجود دارند که آن را از نظر اندازه تحت تاثیر قرار می دهند. مگالوکورنیا (Megalocornea) به شرایطی اطلاق می شود که اندازه ی قرنیه در آن بیش از حد معمول باشد. این بیماری نادر است و از نظر ژنتیکی بصورت صفتی مغلوب وابسته به جنس بروز می کند. مگالوکورنیا با آستیگماتیسم، آب مروارید و نزدیک بینی در ارتباط است. میکروکورنیا (Microcornea) به شرایطی معکوس مگالوکورنیا گفته می شود که در طی آن اندازه ی قرنیه کوچکتر از حد معمول است. این وضعیت قرنیه با برخی بیماری های توارثی مانند سندروم ترنر و برخی بیماری های دیگر در ارتباط است.

انواع دیستروفی قرنیه

بیش از 20 نوع دیستروفی قرنیه شناخته شده است. این بیماری ها می توانند به مشکلات ساختاری در قرنیه منجر شوند. معمول ترین انواع دیستروفی قرنیه شامل موارد زیر هستند:

قوز قرنیه یا کراتوکنوس (Keratoconus)

قوز قرنیه نوعی بیماری پیشرونده است؛ به این معنا که با گذشت زمان وضعیت آن وخیم تر می شود. در این بیماری، قرنیه با گذشت زمان نازک تر شده و شکل انحنای آن تغییر می کند. این بیماری قرنیه، یکی از عوامل ایجاد آستیگماتیسم چشم و نزدیک بینی است. عوامل ایجادکننده ی مختلفی برای قوز قرنیه شناخته شده اند که از جمله ی آنها می توان به عوامل ژنتیکی و توارث، آسیب فیزیکی و تروما، بیماری هایی همچون رتیتوپاتی و رتینیتیس پیگمنتوزا و برخی بیماری های ژنتیکی مانند سندروم داون و ... اشاره کرد. در ابتدای پیدایش بیماری در قرنیه ی فرد، می توان وضعیت بیماری را با عینک یا لنزهای تماسی نرم بهبود بخشید اما با پیشرفت بیماری نیاز به لنزهای تماسی ویژه تری خواهدبود. راه های درمانی دیگری نیز ممکن است در روند درمانی بیماری ضروری باشند. پیوند قرنیه از فرد اهداکننده در 90 درصد افرادی که قوز قرنیه ی پیشرفته دارند موثر است. امروزه روش های جدیدتری مانند کراس لینک قرنیه با نور فرابنفش نیز به کار می روند.

دیستروفی فاچ (Fuch's dystrophy)

در این نوع دیستروفی قرنیه، به تدریج لایه ی اندوتلیوم قرنیه تخریب می شود. همانگونه که اشاره شد، این لایه مسئولیت پمپ کردن مایعات چشم و حذف آب اضافی از قرنیه را بر عهده دارد. با تخریب این لایه، به تدریج قرنیه ورم کرده و تاری دید ایجاد می شود. اولین نشانه های این دیستروفی در سنین 30 تا 40 سالگی بروز می کند ولی معمولا 20 سال پس از اولین علائم، مشکلی در بینایی ایجاد نمی کند.

علاوه بر موارد ذکرشده، انواع دیگری از دیستروفی های نادر نیز وجود دارند که با آسیب به قرنیه همراه هستند. تشخیص دلیل اصلی مشکلات مربوط به قرنیه توسط پزشک متخصص می تواند فرد را به بهترین و سریع ترین روش درمانی برساند. در صورتی که هر یک از علائم زیر در قرنیه یا چشم فرد وجود داشتند بهتر است تا با پزشک متخصص مشورت نماید:

• درد
• تاری دید
• اشک ریزش چشم
• سرخی چشم
• حساسیت شدید به نور
• زخم در سطح قرنیه
• ایجاد بافت غیرطبیعی بر سطح قرنیه

نسخه اصلی مطلب انواع آسیب های قرنیه چشم را در سایت دکتر بهرام اشراقی بخوانید.

---