ملاسما نوعی اختلال پوستی رایج است که در آن لکه هایی به رنگ قهوه ای مایل به قرمز یا آبی خاکستری، در صورت، ظاهر می شود. این لکه ها معمولاً روی گونه ها، پشت لب، پیشانی و چانه ی زنان ۲۰ تا ۵۰ ساله (در سنین باروری) دیده می شوند. ملاسما در زنان باردار، به ویژه زنان نژاد لاتین و آسیایی، زنان دارای پوست سبزه و تیره تر مانند نژادهای اسپانیایی، آسیایی و خاورمیانه شایع تر است. این اختلال در مردان نادر است.

به نظر می رسد ملاسما از یک سو با عوامل خارجی نظیر قرارگرفتن در برابر نور خورشید و مصرف داروهای هورمونی، به ویژه قرص های پیشگیری از بارداری، ارتباط داشته باشد و از سوی دیگر، تحت تأثیر عوامل داخلی مانند تغییرات هورمونی در دوران بارداری ایجاد شود. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری روزانه یا به تناوب در معرض نور خورشید قرار دارند.

دلایل پیدایش ملاسما

دلیل اصلی ملاسما هنوز کاملاً شناخته نشده است. کارشناسان بر این باورند که لکه های تیره در ملاسما با چند دلیل تحریک می شوند: از جمله می توان به بارداری، قرص های پیشگیری از بارداری، درمان جایگزینی هورمون HRT و پروژسترون، سابقه ی خانوادگی ابتلا به این بیماری، نژاد و داروهای ضدتشنج اشاره کرد. با این حال، مهم ترین عامل شناخته شده ی ملاسما، قرارگرفتن در معرض نور خورشید است. مطالعات بالینی نشان داده اند که افراد معمولاً در ماه های تابستان که نور خورشید شدیدتر است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

ملاسمایی که در دوران بارداری رخ می دهد به نام «چلواسما» یا «ماسک بارداری» نیز نامیده می شود. زنان در سه ماهه ی دوم و سوم بارداری با افزایش میزان استروژن، پروژسترون و هورمون محرک ملانوسیت (ملانوسیت ها سلول های تولیدکننده ی رنگ دانه در پوست هستند) روبه رو می شوند. با این حال، به نظر می رسد آنچه با ملاسمای بارداری ارتباط دارد افزایش سطح پروژسترون است و استروژن و هورمون محرک ملانوسیت (MSH) در آن دخالت چندانی ندارند.

مطالعات نشان داده اند زنانی که پس از یائسگی، تحت درمان جایگزینی هورمون، هورمون پروژسترون دریافت می کنند، بیشتر از زنانی که هورمون استروژن دریافت می کنند، در معرض ابتلا به ملاسما قرار می گیرند. علاوه برآن، محصولات یا درمان هایی که پوست را تحریک می کنند، ممکن است با افزایش تولید ملانین، ایجاد علائم ملاسما را تسریع کنند.

افرادی که آمادگی ژنتیکی یا سابقه ی خانوادگی ابتلا به ملاسما دارند، بیشتر از دیگران باید از پوست شان مراقبت کنند. روش های پیشگیری مهم برای این افراد شامل اجتناب از قرارگرفتن در برابر نور خورشید و استفاده از کرم ضدآفتاب بیشتر برای جلوگیری از تحریک تولید رنگ دانه است. این افراد همچنین باید شرایطشان را برای پزشک توضیح دهند و از مصرف قرص های پیشگیری از بارداری و درمان جایگزینی هورمون در صورت امکان خودداری کنند.

بیشترین نواحی بدن در معرض ملاسما

ملاسما در درجه ی اول با تغییر رنگ یا «هایپرپیگمانتاسیون» (تولید بیش ازحد رنگدانه) روی پوست صورت مشخص می شود. در ملاسما سه نوع الگو وجود دارد: مرکز صورت، «مالار» (روی گونه ای) و «مندیبولار» (روی فک). الگوی مرکز صورت، شایع ترین شکل این بیماری است و نواحی پیشانی، گونه ها، پشت لب، بینی و چانه را در بر می گیرد. الگوی «مالار» به روی گونه ها و «مندیبولار» به فک، اختصاص دارد. ظاهر شدن این لک ها در دو طرف گردن و نواحی دیگر بدن مانند ساعد دست ها کاملاً نادر است.

انواع ملاسما

ملاسما از نظر الگوی رنگدانه به چهار دسته تقسیم می شود: «اپیدرمال» (روی پوست)، «درمال» (زیر پوستی)، مختلط و نوع چهارم که هنوز نامی برای آن در نظر گرفته نشده است و در افراد با پوست بسیار تیره مشاهده شده است. در نوع «اپیدرمال»، روی سطح پوست ملانین بیش ازحد وجود دارد. در نوع درمال، «ملانوفاژها» (سلول هایی که ملانین را مصرف می کنند) در لایه ی زیر سطح پوست مشاهده می شوند. نوع مختلط ملاسما شامل ترکیبی از نوع اول و دوم است و در نوع چهارم ملانوسیت های زیاد در افراد با پوست بسیار تیره وجود دارد.

چگونگی تشخیص ملاسما

ملاسما به راحتی با نشانه های ظاهری مانند لک های قهوه ای روی پوست تشخیص داده می شود. معاینه ی دقیق تر به وسیله ی تاباندن نور سیاه یا نور لامپِ وود (۳۴۰-۴۰۰ نانومتر) انجام می شود، اما ضروری نیست. در بسیاری از افراد، ملاسمای نوع مختلط تشخیص داده می شود که نشانه ی آن تغییر رنگ ناشی از رنگ دانه در لایه های زیرین پوست و روی سطح پوست است. معمولاً نمونه برداری از پوست برای اطمینان از اینکه ملاسما، دلیل «هایپرپیگمانتاسیون» پوست هست یا خیر، به ندرت اتفاق می افتد.

درمان ملاسما

پزشک می تواند از پیلینگ های شیمیایی برای انواع مختلف پوست استفاده کند. نوع این لایه بردارها باید متناسب با پوست هر فرد و حتماً توسط پزشک انتخاب شود. در درمان ملاسما «اسید گلیکولیک» ۳۰% تا ۷۰% رایج تر است. ترکیبی از «اسید گلیکولیک» ۱۰% و «هیدروکینون» ۲% نیز می تواند برای درمان ملاسما استفاده شود. روش دیگر، «میکرودرم ابریژن» است که در آن از دستگاه مکش خلأ و مواد ساینده مانند تراشه های ظریف الماس یا کریستال های اکسید آلومینیوم برای لایه برداری سطح رویه ی پوست استفاده می شود.

فشار خلأ بسته به حساسیت و میزان تحمل پوست فرد تنظیم می شود. «میکرودرم ابریژن » معمولی در چند جلسه انجام می شود و ممکن است از چند دقیقه تا یک ساعت طول بکشد. معمولاً پس از «میکرودرم ابریژن» نیاز به ریکاوری و انجام مراقبت های خاص نیست. انتظار نمی رود در یک یا دو جلسه ی اول نشانه های بهبودی قابل توجهی ظاهر شود. در کنار «میکرودرم ابریژن» استفاده از کرم ضدآفتاب و کرم های دیگر نیز کمک کننده هستند.

هیچ تضمینی وجود ندارد که ملاسما با این روش ها بهبود یابد. در برخی موارد اگر درمان ها بیش ازحد شدید یا ساینده باشند، ممکن است شرایط را بدتر کنند. به علاوه، این روش ها تقریباً همیشه به عنوان روش های آرایشی در نظر گرفته می شوند و ممکن است تحت پوشش بیمه قرار داده نشوند.

تأثیر لیزر بر ملاسما

از آنجا که نتایج درمان با لیزر برای ملاسما موقتی است و مطالعات نیز بهبود قابل توجهی در «هایپرپیگمانتاسیون» را در بسیاری از بیماران نشان نمی دهند، معمولاً برای درمان ملاسما از لیزر استفاده نمی شود. حتی ممکن است در برخی از موارد، ملاسما را بدتر کند و بنابراین باید با احتیاط از لیزر در ملاسما استفاده کرد. مانند هر بیماری دیگری، افراد مبتلا به ملاسما نیز باید با پزشکشان مشورت کنند. افرادی که تحت درمان قرار می گیرند، برای اطمینان از موفقیت آمیز بودن درمان، باید تا جایی که ممکن است کمتر در معرض نور خورشید قرار بگیرند.

از آنجا که بسیاری از کرم های درمانی برای این بیماری ممکن است با خطرات احتمالی برای جنین یا نوزاد همراه باشند، زنان باردار یا مادران شیرده باید برای درمان ملاسما صبر کنند یا اگر از قبل تحت درمان قرار گرفته اند باید روند درمان را متوقف کنند. این افراد می توانند برای پوشاندن تغییر رنگ پوستشان به طور موقت از مواد آرایشی مناسب استفاده کنند. دانشمندان به تازگی هنگام مطالعه روی یک داروی جدید به نام «اسیدترانِکزامیک» که قرار بود برای درمان خونریزی بیش ازحد در دوران قاعدگی استفاده شود، به طور تصادفی دریافتند که ملاسمای این افراد نیز بهبود یافته است. این موضوع هنوز به طور کامل ثابت نشده است.

عوارض جانبی درمان ملاسما

سوزش موضعی پوست یکی از عوارض جانبی احتمالی درمان ملاسما است. افرادی که در دوره های طولانی مدت (چند ماه تا چند سال) از غلظت های بالای «هیدروکینون» برای درمان استفاده می کنند، در معرض خطر عارضه ی جانبی به نام «اکرونوزیس بیرونی» قرار می گیرند. در این بیماری، پوست، هم زمان با استفاده از ماده ی روشن کننده تیره تر می شود. «اکرونوزیس» ناشی از «هیدروکینون» یک تغییر رنگ دائمی در پوست است که به نظر می رسد، نتیجه ی مصرف «هیدروکینون» با غلظت بالاتر از ۴% باشد. این شرایط در ایالات متحده نسبتاً غیرمعمول است و بیشتر در مناطقی مانند آفریقا که ممکن است از غلظت های بالاتر «هیدروکینون» مانند ۱۰% تا ۲۰% در درمان ملاسما استفاده می شود، رخ دهد. صرف نظر از عوارض جانبی احتمالی درمان با «هیدروکینون»، هنوز در سراسر جهان از این ماده ی محبوب برای درمان ملاسما استفاده می شود. با این حال، با مشاهده ی اولین نشانه های «اکرونوزیس» استفاده از «هیدروکینون» باید متوقف شود.

پیشگیری از ملاسما

گاهی اوقات حفاظت پوست از نور خورشید ممکن است برای پیشگیری از ابتلا به ملاسما مؤثر باشد، اما در بسیاری از موارد پیشگیری از آن، کار دشواری است. افرادی که سابقه ی خانوادگی دارند، باید اقدامات احتیاطی بیشتری نسبت به سایرین به عمل آورند. استفاده از کلاه، عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب با مسدودکننده های فیزیکی به شدت توصیه می شود. اگرچه این بیماری معمولاً مزمن است و به صورت دوره ای افزایش یا کاهش می یابد، اما در بسیاری از موارد قابل پیش بینی است.

از آنجا که ملاسما به آرامی پیشرفت می کند، رفع شدن آن هم به صورت آهسته است. به منظور برطرف کردن تدریجی لکه های تیره، باید روش درمانی جداگانه ای برای هر فرد با توجه به نوع پوست او در نظر گرفته شود. علت اینکه ملاسما به درمان پاسخ نمی دهد، این است که پوست فرد بیمار بیش از حد در معرض نور خورشید قرار می گیرد.

نسخه اصلی مطلب لیزر ملاسما چه تاثیری روی این بیماری پوستی دارد؟ را در سایت دکتر رامین مدرسی بخوانید.

---