سندرم باند ایلیوتیبیال (IT band syndrome) یکی از بیماری های شایع مربوط به زانو است. به خصوص کسانی که به ورزش هایی مثل دو یا دوچرخه سواری علاقه دارند، احتمال زیادی دارد که با این مشکل رو به رو شوند. اگر فکر می کنید دچار این مشکل شده اید، اول از همه باید با علائم این بیماری آشنا شوید. احتمالاً مهم ترین مسئله و اولین اولویت برای شما کاهش درد است. آشنایی با علائم این بیماری کمک می کند که راه درست برای درمان را انتخاب کنید و به صورت مرحله به مرحله، مشکلتان را حل کنید.

باند ایلیوتیبیال چیست و چه کار انجام می دهد؟

باند ایلیوتیبیال که به صوت اختصاری به آن IT band گفته می شود، یک بافت رشته ای قدرتمند است که در قسمت پهلوی ران پا قرار گرفته است. باند ایلیوتیبیال از استخوان ایلیوم در لگن (همان استخوان های پهن که بیشتر ساختار لگن را تشکیل می دهند) شروع شده و به بخش جانبی استخوان ساق پا متصل می شود. کار این باند این است که از بخش جانبی ران حمایت کند.
اگر باند ایلیوتیبیال سفت و خشک شود، مشکلات مختلفی به وجود می آورد که عموماً همراه با درد در زانو و لگن خواهد بود.

سندرم باند الیوتیبیال چیست؟

حالا که با باند ایلیوتیبیال و آناتومی آن کمی آشنا شدید می توانیم سراغ سندرم باند ایلیوتیبیال برویم. التهاب باند ایلیوتیبیال مشکلی است که به آن سندرم باند ایلیوتیبیال گفته می شود. التهاب باند ایلیوتیبیال به طور معمول در قسمت خارجی زانو اتفاق می افتد. سفتی و خشکی باند ایلیوتیبیال می تواند باعث ایجاد اصطکاک میان باند ایلیوتیبیال در قسمتی که از مفصل زانو عبور می کند، شود. این اصطکاک باعث ایجاد التهاب در قسمت انتهای باند ایلیوتیبیال می شود. نتیجه نهایی تمام این فعل و انفعالات به صورت احساس درد در اطراف مفصل زانو بروز پیدا می کند.

علائم و نشانه های سندرم باند ایلیوتیبیال چیست؟

رایج ترین علائمی که در سندرم باند ایلیوتیبیال مشاهده می شود، دردی است که در بخش جانبی زانو احساس می شود. این درد به خصوص هنگام خم و راست کردن های مکرر زانو بیشتر بروز پیدا می کند. فعالیت های دیگر مثل دوچرخه سواری، پیاده روی، دویدن، بالا رفتن از پله ها و ... از جمله فعالیت هایی هستند که شدت نشانه ای سندرم باند ایلیوتیبیال (که در بیشتر مواقع همان درد است) را تشدید می کنند.

به غیر از احساس درد، علائم دیگر مثل صدای کلیک یا صدای ترق و تروق هم ممکن است در بخش خارجی زانو احساس شود. خیلی از مواقع دردی که در مورد سندرم باند ایلیوتیبیال احساس می شود ممکن است با درد ناشی از مشکل التهاب بورس لگن اشتباه گرفته شود. با آن که خشکی و سفتی باند ایلیوتیبیال می تواند باعث التهاب بورس لگن هم شود، ولی به طور کلی در سندرم باند ایلیوتیبیال درد در اصل در قسمت زانو احساس می شود و درد لگن خیلی کمتر و به صورت فرعی است.

از طرف دیگر، گاهی هم مشکل سندرم باند ایلیوتیبیال با مشکلات دیگر مربوط به پا و به خصوص بخش جانبی پا اشتباه گرفته می شود. باید دقت کنید که هر نوع علائم مربوط به بخش جانبی پا، به معنی مشکل سندرم باند ایلیوتیبیال نیست. عصب هایی که از بخش تحتانی کمر ریشه می گیرند و همچنین عصب های سطحی که از بخش پایین مفصل زانو عبور می کنند همگی می توانند باعث ایجاد علائمی مشابه آن چه که سندرم باند ایلیوتیبیال ایجاد می کند، شوند. یکی از راه های تشخیص تفاوت در مورد درد ناشی از سندرم باند ایلیوتیبیال و دیگر موارد این است که ببینید آیا درد در یک ناحیه احساس می شود یا بیشتر حالت توسعه یافته و غیر مشخص دارد. در صورتی که درد به صورت پخش احساس می شود، باید بدانید که مشکل به احتمال زیاد از باند ایلیوتیبیال نیست.

چه چیزهایی باعث سندرم باند ایلیوتیبیال می شوند؟

اگر بخواهیم به این سؤال خیلی ساده و مختصر جواب بدهیم، باید بگوییم که هر چیزی که باعث سفتی و خشکی باند ایلیوتیبیال شود. بله! جواب خیلی کلی و غیر مشخص است. دقیقاً به همین دلیل است که نام سندرم، یعنی مجموعه نشانه ها و علائم را بر روی آن گذاشته اند. سندرم ها اصولاً مشکلات و مسائلی هستند که پیچیدگی زیادی دارند و عوامل و مسائل زیادی در ایجاد آن ها نقش بازی می کنند. مثلاً در مورد سندرم باند ایلیوتیبیال مکانیک و ساختار و حرکت پا نقش اساسی دارد که می تواند به طرق مختلف باعث سفتی و خشکی باند ایلیوتیبیال شود.

یکی از دلایلی که می تواند باعث سفت شدن باند ایلیوتیبیال شود، ضعیف بودن عضلات جانبی بخش لگن است. بخش جانبی لگن چندین عضله دارد که کارشان حرکت دادن و همچنین ایجاد ثبات در لگن در هنگام انجام فعالیت های مختلف است. وقتی بخش پشتی عضلات جانبی لگن ضعیف باشند، عضلات جلویی مجبور می شوند این ضعف را جبران کنند و بیشتر از حالت معمول کار کنند. عضلات جلویی فاسیا لاتا (fasia latae) نام دارند. این عضلات به باند ایلیوتیبیال متصل هستند.

بنابر این وقتی که عضلات پشتی جانبی لگن کم کاری می کنند این باند ایلیوتیبیال است که به علت کار کرد بیشتر عضلات جلویی دچار کشیدگی می شود. کشیدگی بیش از حد و کار دائم این باند باعث سفتی و افزایش تنش و فشار در آن می شود. این وضعیت به راحتی می تواند شرایط لازم برای کشیدگی و سایش آن به برآمدگی های استخوانی که در مسیرش قرار دارد، فراهم کند. این سایش همان طور که قبلاً گفتیم نهایتاً باعث ایجاد التهاب و در نتیجه درد می شود. همان چیزی که ما نهایتاً نام سندرم باند ایلیوتیبیال را به آن می دهیم.

یکی دیگر از فعل و انفعالاتی که باعث ایجاد همین مشکل می شود، مشکل حرکتی در پا است. همان طور که گفتیم یک سر باند ایلیوتیبیال به بخش جانبی استخوان ساق پا متصل شده است و در نتیجه حرکات و موقعیت هایی که پا می گیرد بر روی عملکرد باند ایلیوتیبیال به صورت مستقیم تأثیر می گذارد. وقتی پا دچار انحراف و گردش به داخل شود، باند ایلیوتیبیال می تواند دچار تنش شود. از آن جا که باند ایلیوتیبیال به استخوان ساق متصل است، گردش پا و در واقع گردش استخوان ساق پا به سمت داخل باعث می شود که باند ایلیوتیبیال به بخش خارجی استخوان زانو کشیده شود و از این جا به بعد همان اتفاقاتی می افتد که قبل تر توضیح دادیم. یعنی سایش، التهاب و سندرم باند ایلیوتیبیال

یکی از عوامل دیگر ایجاد سندرم باند ایلیوتیبیال انجام حرکات تکراری است که دوچرخه سواران آن را تجربه می کنند. در دوچرخه سواری پا در حالی فعالیت می کند که وزن و تنش خاصی را تجربه نمی کند. این مسئله باعث می شود که یک سری از عضلات به صورت دائم کار کنند ولی عضلات جانبی ران تحت فشار قرار نگیرند و تقویت نشوند. در واقع در این جا عدم تعادل قدرت عضلات است که باعث ایجاد التهاب و تنش باند ایلیوتیبیال می شود.

این مشکل هنگام دوچرخه سواری بیشتر به خاطر رعایت نکردن حالت صحیح بدن و طریقه صحیح استفاده از عضلات و حرکات مفاصل ایجاد می شود. به خصوص وقتی صندلی دوچرخه در موقعیت درست قرار نگرفته باشد، باعث می شود که باند ایلیوتیبیال در شرایط نامناسب از روی مفصل زانو عبور کند و به صورت مداوم به آن ساییده شود. پدال ها هم اهمیت زیادی دارند چرا که موقعیت و حالت قرار گیری استخوان تیبیا یا همان استخوان ساق پا را تعیین می کنند و در نتیجه موقعیت بد آن ها می تواند اثر بد بر روی باند ایلیوتیبیال داشته باشد.

درمان سندرم باند ایلیوتیبیال چطور صورت می گیرد؟

اولین قدم برای درمان سندرم باند ایلیوتیبیال، از بین بردن التهابی است که در آن به وجود آمده است. راحت ترین و ساده ترین راه برای این کار این است که از روشی مثل یخ درمانی استفاده کنید. برای این کار کافی است یک مقدار یخ را به مدت حدود 10 دقیقه بر روی محلی که دچار التهاب شده است قرار دهید. این کار را چند بار در روز تکرار کنید تا التهاب کاهش پیدا کند. کار دیگری که می توانید انجام دهید، ماساژ با یخ است که اثری مشابه با یخ درمانی دارد ولی کمی متفاوت است. برای ماساژ با یخ، باید مقداری یخ را به صورت مستقیم بر روی پوست قرار دهید و آن محل را به مدت حدود 5 دقیقه با یخ ماساژ دهید.

راه دیگر برای کاهش التهاب استفاده از دارو های ضد التهاب است. این دارو ها همان طور که از نامشان پیداست باعث کاهش التهاب می شوند. البته مصرف هر نوع دارو باید کاملاً تحت نظر پزشک انجام شود و به هیچ وجه با نظر خود اقدام به کاری نکنید. کرم های ضد التهاب هم برای این کار وجود دارند که می توانید به صورت مستقیم بر روی پوست و بخشی که می خواهید اعمال کنید.

انجام ورزش برای درمان سندرم باند ایلیوتیبیال

1. ماساژ باند ایلیوتیبیال

قدم بعدی پس از کاهش التهاب در محل این است که انعطاف پذیری باند ایلیوتیبیال به حالت سابق بر گردانده شود. یکی از راه های کاهش سفتی و خشکی باند ایلیوتیبیال استفاده از یک رول نرم (غلتک فومی) است. برای استفاده از این رول، باید رول را روی زمین بگذارید و از پهلو روی آن دراز بکشید. یعنی قسمتی که آسیب دیده است را روی رول قرار دهید. با کنترل حرکت بالا تنه، قسمت جانبی ران را روی رول حرکت دهید و عقب و جلو بروید. حدود 30 ثانیه این ماساژ با رول را انجام دهید. این کار باید چند بار در روز انجام شود.
دقت داشته باشید که انجام این حرکت ممکن است در ابتدا کمی آزار دهنده و همراه با درد خفیف باشد ولی با گذشت زمان راحت تر و ساده تر می شود.

2. کشش باند ایلیوتیبیال به صورت ایستاده

از آن جا که باند ایلیوتیبیال یک فاسیا (بافتی که جنسش از بافت همبند است) و در واقع عضله نیست، کشیدن آن مشابه کشیدن عضله نیست و احساسی که به شما دست می دهد هم مشابه آن نیست. برای این کار ابتدا کنار یک دیوار بایستید. طوری بایستید که پایی که آسیب دیده است به دیوار نزدیک تر باشد. حالا پای آسیب دیده را از زمین بردارید، از پشت پای سالم عبور دهید و به صورت ضربدری آن طرف پای سالم بگذارید. یعنی در این حالت پای سالم به دیوار نزدیک تر خواهد شد. برای حفظ تعادل بهتر است از دستی که نزدیک به دیوار است کمک بگیرید و به دیوار تکیه بدهید. وقتی پاها حالت ضربدری پیدا می کنند، لگن کمی به سمت دیوار متمایل می شود. در این حالت در بخش خارجی پایی که دچار آسیب دیدگی شده است، احساس کشش می کنید. این حالت را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید و بعد به حالت اول بر گردید.

3. تقویت عضلات جانبی لگن به صورت خوابیده

انجام ورزش و تقویت عضلات جانبی ران خیلی ساده می تواند بسیاری از مشکلات مربوط به سندرم ایلیوتیبیال را برطرف کند چرا که در بسیاری از مواقع این ضعف عضلات جانبی ران است که باعث مشکل می شود. انجام صحیح این حرکت اهمیت زیادی دارد تا عضلاتی که لازم است تقویت شوند و به بافت های دیگر تنش و فشار اضافی و نامناسب وارد نشود. برای این کار به پهلو روی زمین دراز بکشید. پاها را کاملاً دراز کنید. پایی که آسیب دیده است باید بالا قرار بگیرد و پایی که سالم است در زیر و روی زمین باشد. پای سالم را از زانو خم کنید و تا در حین انجام حرکت نقش تکیه گاه را بازی کند. حالا پایی که آسیب دیده است را همان طور که صاف نگه داشته اید، به آرامی بلند کنید و بالا بیاورید.

تا جایی پا را بالا بیاورید که زاویه حدود 30 درجه با زمین پیدا کند. این حالت را چند لحظه حفظ کنید و بعد پا را به آرامی پایین بیاورید و در حالت اولیه خود قرار دهید. این کار را در 3 ست با 10 بار تکرار انجام دهید. به این نکته توجه داشته باشید که قدرت عضلات به آرامی و با انجام مداوم این حرکات و پیگیری برنامه افزایش پیدا می کند و به همین تناسب به آرامی وضعیت سندرم باند ایلیوتیبیال و نشانه هایی که مشاهده می کنید، بهبود می یابند.

انتخاب کفش مناسب و تصحیح نحوه راه رفتن

همان طور که گفتیم یکی از مسائلی که باعث ایجاد سندرم باند ایلیوتیبیال می شود، گردش پا به سمت داخل است. اگر چنین مشکلی دارید می توانید از کفش های طبی و مناسب استفاده کنید یا اینکه کفی طبی برای کفش ان تهیه کنید تا حالت و موقعیت پاهایتان تصحیح شود. حتی اگر زیاد هم در طول روز راه نروید، باز هم لازم است حالت پاهایتان را تصحیح کنید. داشتن ثبات و کنترل کامل هنگام حرکت پا و جلوگیری از گردش بیش از حد آن به سمت داخل و خارج اهمیت زیادی در جلوگیری از التهاب باند ایلیوتیبیال دارد.

استفاده از روشهای دیگر برای درمان سندرم ایلیوتیبیال

گاهی اوقات با تمام تلاش هایی که می کنید و بعد از به کار گیری تمام روش های خانگی، باز هم مشکل سندرم ایلیوتیبیال سر جای خودش باقی می ماند. در این شرایط باید به پزشک مراجعه کنید. متخصص فیزیوتراپیست احتمالاً روش های دیگر مثل استفاده از فراصوت، فونوفورزیس و یونتوفورزیس را برای کمک به کاهش التهاب در محل، پیشنهاد می کند. به علاوه با انجام ماساژ باند ایلیوتیبیال و انجام یک سری حرکات فیزیوتراپی به کاهش سفتی و گرفتگی باند ایلیوتیبیال هم کمک می کند.

در آخر باید گفت که به یاد داشته باشید که سندرم باند ایلیوتیبیال ممکن است یک بیماری مزمن باشد که از بین بردن آن زمان ببرد. بر طرف کردن تمام عواملی که باعث ایجاد این سندرم می شوند نیازمند انجام روش های مختلف و پیگیری درست و منظم برنامه درمانی است. به این شکل در کمترین زمان ممکن مشکل مشخص و درمان می شود.

نسخه اصلی مطلب سندرم باند ایلیوتیبیال یا باند IT چیست؟ را در سایت دکتر علی نقره کار بخوانید.

---