روشهای انجام مدیتیشن و درمان اضطرابها (قسمت دوم)

دکتر محمد والی پور [ متخصص روانپزشکی ]آدرس وب سایت : www.drvalipour.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، ساختمان سپاهان ، طبقه 4 تلفن مطب : 32241146 - 031

طبقه بندى مديتيشن
١- مديتيشن تمرکزى Meditation Concentratiun
٢- مديتيشن تفکرى Mindfullness Meditation
١- مديتيشن تمرکزى
اين عمل دقيقاً شبيه زوم عدسى در دوربين عکاسى مى باشد. در عکاسى ما روى يک تصوير "زوم" مى کنيم، به همين شيوه در مديتيشن روى يک تصوير ، صدا و يا تنفس تمرکز مى کنيم .آسانترين و ساده ترين روش براى اين نوع مديتيشن آن است که بطور آرام بنشينيم و روى تنفس خود دقت کنيم .بطور کلى اجراکنندگان يوگا و مديتيشن عقيده دارند که يک ارتباط مستقيم بين ريتم تنفس و فکر شخص وجود دارد . براى مثال هنگامى که يک شخص عصبى ، وحشتزده و مضطرب است تنفس شخص کوتاه و سريع مى شود. از طرف ديگر، هنگامى که فکر آرام است، تنفس منظم و عميق است .نتيجتاً تمرکز روى تنفس آنرا آرام و عميق تر مى سازد و باعث آرام بخشى فکر مى شود .

٢- مديتيشن تفکرى
اين نوع از مديتيشن ، با افزايش دقت روى حواس همراه است .در اين روش بدون لزوم به فکر کردن ،اطلاعات دريافتى از حواس پنجگانه و افکار ناراحت کننده ديگر از جلوى ذهن انسان رژه مى روند و شخص در حاليکه آرام نشسته است ، بدون انجام فعاليت خاصى، شاهد اين رژه و تخليه فشارها وارده به ذهن و حواس پنجگانه خود خواهد بود.

نكاتى كه بايد در انتخاب روش مديتيشن در نظر گرفت :
هر فرمى از مديتيشن قدرت بهبودى متمايزى از نوع ديگر دارد ، ولى انواع مديتيشن براى هر شخصى نمى تواند مفيد باشد و خطرات مخصوص به خود را بدنبال خواهد داشت .دانستن اينکه چه نوع مديتيشنى براى چه شخصى مى تواند سودمند باشد ، هنر شخص اجرا کننده و دستور دهنده خواهد بود .بطورکلى از تجويز تمرينهاى تمرکزى به افرادى در تست واقعيت (Reality test) نتيجه مطلوب بدست نياورده اند و قوياً دچار افكار پارانوييدى هستند ، بايد اجتناب گردد .افرادى که اضطراب فراگير و عمومى دارند، همچنين بايد از مديتيشن تمرکزى بپرهيزند . چه ممکن است اين نوع مديتيشن اضطراب آنان را افزايش دهد .دوره هاى طولانى تمرينهاى مديتيشن مثلاً مديتيشن تفکرى در افراد حساس و مستعد به پسيکوز حاد نيز نبايد انجام شود.احتمالاً بهترين راه مديتيشن در اينگونه افراد آن است که همراه با دوستان و آشنايان بيمار تمرينهاى مختصر و نه طولانى در محيطى آرام صورت پذيرد .

تکنيکهاى مديتيشن
تکنيکهاى بسيارى براى مديتيشن وجود دارد . بعضى از اين تکنيکها بسيار ساده هستند و بعضى از آنها بايد توسط مدرس مجربى آموزش داده شوند . ما سعى مى کنيم که تکنيکهاى ساده را به زبانى ساده تر براى شما آموزش دهيم.توجه داشته باشيد که بعضى اثرات ناخواسته مديتيشن همانطور که در بالا توضيح داده شد ممکن است به سراغ شخص بيايد .

بنسون چهار عنصر عمده و اساسى در مديتيشن را به صورت زير تعريف مى كند :
١- جايى آرام براى مديتيشن
جايى آرام و بسيار راحت براى تمرين مديتيشن مثل جايى براى راحت خوابيدن و نشستن که بطور فزاينده اى باعث استراحت عضلات بدن باشد مورد نياز است .بعدها ممکن است شخص در محيط شلوغترى اينکار را انجام دهد ، ولى در ابتدا بايد اين جاى آرام به سهولت در دسترس باشد .

٢- يک وضعيت راحت
وضعيت راحت براى بسيارى از تکنيکهاى مديتيشن ضرورى است .وضعيت کلاسيک در بسيارى از تکنيکها اين است که مهره هاى پشتى بايد صاف و مستقيم باشد . بسيارى از مردم که دچار مشکلات کمرى هستند ممکن است در ابتدا دچار مشکل شوند .مهره هاى بدن بايد نيروهاى مختلف بدن را بدرستى در بين تمام عضلات تقسيم کرده ، بطوريکه عضلات دچار کشش نشوند . وضعيت نشسته بهتر از خوابيدن به پشت است . اين بخاطر آن است که وضعيت خوابيده به پشت حرکات قبل از خواب را در شخص تقليد کرده و ممکن است شخص به خواب رود .

اگر شخصى هستيد که در وسط روز عادت به خواب نداريد ، بهتر است بصورت يکطرفه و خوابيده به پهلو روى مبلى راحت دراز بکشيد .در مديتيشن مكتب شرق ، شخص نشسته و زانوها با هم متقاطع کرده و کف پا را به سمت بالا قرار مى دهد . اين وضعيت بهترين موقعيت براى مديتيشن است ، در اين حالت دستها و پاها بصورت قرينه و موازى قرار مى گيرد .بدين ترتيب شخص بيشترين شانس را براى تمرکز و انجام اعمال مديتيشن خواهد داشت .اين روش نشستن و تمرکز کردن براى کسانى که با آن غريبه هستند در ابتدا دردناک بوده و مشکل مى باشد . حتى براى کسانى که نمى توانند بنشينند و مايل به انجام حرکات مديتيشن روى صندلى هستند ، حرکاتى بنام Egyptian Meditation وجود دارد .در بعضى از روشهاى مديتيشن ، اين اعمال با چشمان بسته صورت مى گيرد و گاهى با چشمان باز .

٣- يک موضوع براى تمرکز و توجه روى آن
براى تغيير جهت توجه به درون و نگهدارى و مراقبت از آن ، در اينجا لازم است توجه را بر يک محرک ثابت جلب و متمرکز کرد. مثل يک لغت ٥ صدايى که به طور تکرارى از حفظ خوانده شود .در افراد غير مذهبى اين لغت مى تواند لغتى به معناى "صلح و آرامش " باشد و در افراد مذهبى اين لغت و يا گفتار مى تواند از کتاب مقدس آنان و با يک عبارت و يا دعاى مشهور انتخاب شود . در هر صورت اين انتخاب اگر همراه با موزيکى آرام بخش باشد ترکيب آنها ايده آل خواهد بود .

٤- سعى در حفظ توجه و تمرکز
نکته مهم اين است که وقتى با افکار پريشان مواجه مى شويد و توجه شما مشوش مى شود ، دچار اضطراب نشويد ، هر وقت ذهن شما از توجه خاص روى محرکى که قبلاً ذکر شده منحرف شد، دوباره توجه تان را به آن جلب کنيد .مطالعات زيادى در مغز صورت گرفته که وجود اين افکار همراه با موزيک ، اثرات آرام بخش بسيار زيادى داشته و شخص مى تواند به اثرات فيزيولوژيک سودمند آن دست يابد .

يک مديتيشن ساده
اين تکنيک بسيار ساده بوده و باعث پاسخ آرام بخش خوبى در بدن خواهد شد . سعى کنيد اين روش را بصورت منظم به عنوان يکى از برنامه هاى دراز مدت خود قرار داده و به مدت ٢٠-١٠ دقيقه هر روزدر زمان مشخصى ترجيحاً قبل از صبحانه انجام دهيد .يک نقطه آرام را انتخاب کنيد ، بطوريکه توسط مردم و يا تلفن تمرکزتان بهم نخورد .بطور آرام در اين نقطه و در وضعيت بسيار راحت بنشيند .هر گونه عامل مزاحمت آميز را در طول زمانى که نشسته ايد از خود دور سازيد .خود را ملزم سازيد که در اين زمان مشخص اين اعمال را انجام دهيد .يک لغت يا يک جمله کوتاه که در خانواده شما ريشه دارد و يا با اعتقادات شما هماهنگى دارد انتخاب نماييد .چشمان خود را ببنديد، اين به تمرکز شما کمک مى کند .

عضلات خود را به ترتيب از سر به پا آرام و ريلکس کنيد . اين اعمال رشته ارتباطات يک فکر مغشوش و مشوش را با عضلات قطع مى کند .نفس عميقى بکشيد . سعى کنيد افکار مشوش را با بازدم خود بيرون نماييد .سعى کنيد در تنفسهاى عميق عضلات تک تک بدنتان را شل و آرام سازيد .اينکار را به ترتيب از گردن ، چانه ها ، چشمها ، شانه ها و بازوها و دستها و عضلات قفسه سينه ، پشت بدن ، کمر ، شکم و لگن و باسن و پاها انجام دهيد .در ضمن تنفس آرام ، لغت مخصوص را تکرار نماييد و يک بازدم عميق انجام دهيد.يک رفتار منفعل را در پيش گيريد. از اينکه چقدر بهبود پيدا مى کنيد اصلاً نگران نباشيد و هر زمان که افکار نگران کننده به شما هجوم آورد مرتب کلمه خوب و يا OK را تکرار کنيد .

اين اعمال را براى ٢٠-١٠ دقيقه انجام دهيد. ممکن است چشمان خود را باز کنيد و زمان را کنترل نماييد، ولى هرگز از ساعت زنگ دار استفاده نکنيد .پـس از اتـمام وقت يک تا دو دقيقه در حالت چشم باز و چشم بسته بنشينيد ، ولى هرگز به مدت يک تا دو دقيقه پس از مديتيشن نايستيد.اين اعمال را براى ٢ بار در روز برنامه ريزى کنيد .

مديتيشن در هنگام پياده روى
بر طبق گفته هاى دکتر جان کابات زين ، مدير گروه کنترل استرس در دانشگاه پزشکى ماساچوست ، يک راه عملى براى بوجود آوردن هوشيارى در زندگى روزمره انجام اعمال مديتيشن در هنگام پياده روى است .انجام اين ورزش با تمرکز در هر بارى که پا زمين را لمس مى کند شروع مى شود و با تمرکز خيره شدن چشمها در نقطه اى مقابل چشمها ادامه مى يابد .اين روش بايد همراه با بيرون ريختن افکار به محيط در هنگام قدم زدن در هر بارى که پا زمين را احساس کرد انجام گيرد.در اين روش شخص مديتيت کننده بايد به چيزى فکر نکند و همواره سعى کند که افکار خود را همراه با هر قدم زدن به بيرون تخليه نمايد . اين اعمال مى تواند دو بار در روز هر بار به مدت ٢٠ دقيقه اجرا گردد.

تکنيکهاى تفکرى مديتيشن Mindfulness Meditation (VIPASSANA)
در مديتيشن نوع تمرکزى يا مانترا (Mantra) شما روى يک کلمه يا روى تنفستان تمرکز مى کنيد و ذهن خود را از هر فکرى خالى كنيد .اين تخليه فکر و تصفيه آن چيزى است که همه در مديتيشن دنبال آن مى گردند .اما نوع ديگرى از مديتيشن وجود دارد بنام VIPASSANA که برگرفته از نام يک بوداييست است و آن در واقع هنر آگاهى و هوشيارى کامل و عميق از لحظة حاضر است .اين روش يک احساس تجربه کامل از لحظة حاضر است که چه واقعه اى در حال رخ دادن است .اين نوع مديتيشن کمک مى کند که تمام اشکال مزاحمت آور و صداهاى خارج از محيط بدن به حداقل رسيده و افکار آزار دهنده که در همه ما و در هر لحظه وجود دارد ، کاهش يابد .

مديتيشن در واقع تکنيکى براى از بين بردن اين افکار اضطراب آور است .نکته اينجاست که مقدار تمرکز و تفکرشما نيست که اهميت دارد ، بلکه چگونگى رسيدن به اين تفکر، مهم و ارزشمند است .کيفيت آگاهى شما در هر لحظه به اين ترتيب افزايش مى يابد و شما به عنوان "شاهدى ساکت" و بدون قضاوت و کاملاً منفعل و در عين حال تاثير گذار محسوب خواهيد شد .به تدريج مديتيشن به شما ياد مى دهد که اطلاع لحظه به لحظه از واقعيت (همان چيزى که در نوع اخير مديتيشن تمرين مى کنيد ) پاسخى به اين واقعيت است که از لحظه اكنون بدون فکرو انگيزه و قصد قبلى با تاثير بيشتر بهره مند شويد .
دو نوع مديتيشن تفکرى وجود دارد

مديتيشن غير رسمى (Informal Meditation)
در اين روش که بطور مثال در کلاس درس دکتر کابات زين Dr.Kabbat Zhinn انجام مى شود هر کدام از دانشجويان يک "کشمش" در دست گرفته و از آنها خواسته ميشود که آنرا بخورند .بطور معمول مردم بصورت "مشت مشت" از کشمش استفاده کرده و در عرض چند ثانيه آنرا مى بلعند !! . بدون آنکه بطور کامل از مزه آن آگاهى داشته باشند . البته اينکار به صورت غير ارادى و معمول از بين مردم انجام مى شود .

اما اين روش کاملاً متفاوت است . از تمرين کننده ها خواسته مى شود که با نگاه کردن به کشمش و توجه به آن شروع کنند . نگاه به وزن ، شکل ، رنگ ، قوام کاملاً بدقت صورت مى گيرد ، پس از زمانى حدود ٥ دقيقه کشمش درون دهان گذاشته شده و به آرامى زبان نسبت به احساس کشمش آنرا مورد آزمايش قرار مى دهد . پس از تست اوليه بوسيله زبان به آرامى جويده شده و مزه و قوام آن در همان زمان بايد مورد توجه کافى قرار گيرد و سپس دست آخر بدقت بلع شود .اگر در هر کدام از کارهاى روزانه ، مثل شستن ماشين نوشيدن يک فنجان چاى يا .... به اين ترتيب عمل شود . لحظات شيرين زندگى را با خود همراه با مديتيشن به ارمغان خواهد آورد .