کم خونی چیست و چگونه ایجاد می شود؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

کم خونی چیست و چگونه ایجاد می شود
کم خونی وضعیتی است که در آن ، تعداد یا اندازه گلبولهای قرمز یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن بین خون و سلولها دچار اختلال می شود . از علل ایجاد کننده کم خونی می توان کمبودهای تغذیه ای ،خونریزی ، ناهنجاریهای ژنتیکی ، بیماریهای مزمن یا مسمومیت های دارویی را نام برد . منظور از کم خونی های تغذیه ای ، کم خونی هایی است که در اثر دریافت کم مواد مغذی ایجاد می شوند.از مهمترین مواد غذایی جهت خون سازی ، که کمبود آن در خون موجب بروز کم خونی می شود می توان به آهن ، ویتامین B12 و اسید فولیک اشاره کرد ،که از بین آنها کم خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع ترین نوع کم خونی تغذیه ای است .

کم خونی ناشی از فقر آهن
فقر آهن یکی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در کشورهای در حال توسعه و مهمترین نوع کم خونی تغذیه ای در کودکان و زنان در سنین باروری است ، که با ایجاد گلبول های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می شود .

میزان نیاز به آهن
میزان نیاز آهن براساس سن ، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است مثلا" زنان باردار به علت افزایش حجم خون ، رشد جنین و جفت ، و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارندبه همین دلیل بیش ازسایرین درمعرض خطرکم خونی قرار دارند در شیرخواران - در صورت سلامت مادر- میزان آهن موجود در شیر مادر برای 4-6 ماه اول زندگی کافی است ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند ذخایر آهن کم بوده و باید بعد از 3 ماهگی آهن اضافی بصورت قطره خوراکی به کودک خورانده شود .

دلایل فقر آهن
دلایل گوناگونی برای فقر آهن وجود دارد که از جمله می توان به علل زیر اشاره کرد
دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجود دارد ، مانند بعضی از رژیم های گیاه خواری.
جذب ناکافی آهن در اثر اسهال ، کاهش ترشح اسید معده ، مشکلات گوارشی یا تداخلات داروئی ( داروهای مثل کلستیرامین ، سایمتیدین ، پانکراتین ، رانیتیدین ، تتراسایکلین . )
افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی ، نوجوانی ، بارداری و شیردهی .
خون ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه ، در اثر جراحات و ناشی از هموروئید ، بیماریهای بدخیم یا انگل ها .
کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا" در اثر از دست دادن خون است

علائم کم خونی ناشی از فقر آهن عبارتند از
ا - رنگ پریدگی زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم
2-خستگی زود رس
3-بی تفاوتی
4- سرگیجه و سردرد
5- خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پا
6 - حالت تهوع
7 - در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن

در مان کم خونی ناشی از فقر آهن
برای درمان کم خونی چند روش وجود دارد که بهترین و کم خطرترین آنها استفاده می شود : بهترین و کم خطر ترین راه استفاده از مکمل های خوراکی است . درمان با نمک های ساده آهن ، چون فرو سولفات خوراکی ، کاملا" موثر بوده و به شکل قرص ، کپسول یا شربت است که مصرف آنها باید تا چند ماه ادامه یابد .

نکاتی درمورد قرص آهن و طریقه مصرف آن
* فراورده های خوراکی آهن را بهتر است با معده خالی مصرف نمایند ، لیکن جهت کاهش عوارض گوارشی در صورت نیاز می توان دارو را همراه یا بلافاصله بعد از غذا مصرف کرد .
* دارو را باید حداقل یک ساعت قبل از خواب و همرا مقادیر مناسبی آب مصرف کرد .
* دارو را در ظروف در بسته و مقاوم به رطوبت و درجه حرارت C 30 - 15 نگهداری نمائید . در صورت تغییر رنگ قرص ها باید از مصرف آن خودداری گردد .
* در صورت فراموش نمودن یک دوز از دارو ، آن را حداکثر تا 12 ساعت پس از زمان اصلی مصرف نمائید در غیر اینصورت باید از مصرف آن صرفنظر نموده و برنامه معمول مصرف دارو را دنبال کنید . همچنین باید از دوبرابر کردن دوزهای دارو پرهیز نمایید .
* بدنبال مصرف دارو رنگ مدفوع سبز یا تیره می شود و ضرری متوجه فرد نیست .
* رژیم غذایی غنی از آهن ( سبزیجات برگ سبز ، میوه های خشک شده ، غلات ، نخود ، باقلای خشک شده ) باید در حین مصرف دارو رعایت شود .

واکنش های ناخواسته و عوارض جانبی قرص فروس سولفات :
تهوع ، استفراغ ، بی اشتهایی ، یبوست ، مدفوع تیره .برای به حداقل رساندن این عوارض بهتر است دوز دارو به تدریج اضافه شود . تا به حد مورد نیاز بدن برسد و آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد .

پیگیری و بررسی تأثیر دارو :
* سطح هموگلوبین و رتیکولوسیت باید در خلال درمان کنترل شود . پاسخ درمانی حداکثر در خلال 3 هفته از شروع درمان ایجادمی شود .
* پاسخ درمانی اغلب با احساس بهتر بودن ، افزایش اشتها و کاهش تحریک پذیری ( درکودکان ) ظرف 48 ساعت آغاز می شود.
* درمان با آهن بمدت 3-2 ماه بعد از رسیدن هموگلوبین به سطح طبیعی ادامه می یابد.
ویتامین c جذب آهن را افزایش می دهد . بهمین دلیل معمولا " مصرف ویتامین c به همراه آهن پیشنهاد می گردد . البته علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد .
جذب آهن غذا ، اغلب تحت تاثیر شکل آهن موجود در آن می باشد . آهن موجود در پروتئین های حیوانی مانند گوشت گاو ، ماهی و پرندگان ( آهن هم ) بیشتر جذب می شود در حالی که جذب آهن پروتئین های گیاهی مانند سبزی ها و میوه ( آهن غیر هم ) کم تر می باشد .باید توجه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی ها و میوه ها ( آهن غیر هم ) را بیشتر می کند مصرف چای همرا یا بلافاصله بعد از غذا نیز می تواند جذب آهن را تا 50% کاهش دهد .

منابع غذایی آهن دار
منابع غذایی آهن دار عبارتند از : جگر ، قلوه ، گوشت قرمز ، ماهی ، زرده تخم مرخ ، سبزیهای دارای برگ سبز تیره مانند جعفری ، اسفناج و حبوبات ، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه های خشک ( برگها ) بخصوص برگه زرد آلو و دانه های روغنی .

عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها :
1 - اسید سیتریک و اسید اسکوربیک ( ویتامین c ) که در آلو ، خربزه ، ریواس ، انبه ، گلابی،طالبی، گل کلم ، سبزی ها ، آب پرتقال ، لیموشیرین ، لیمو ترش ، سیب و آناناس وجو د دارند ، می توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشد .
2 - اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج ، سیب زمینی ، چغندر ، کدو تنبل ، گوجه فرنگی کلم پیچ و شلغم موجود است ، سبب افزایش جذب آهن می شود .
3 - محصولات تخمیری : سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شوند .

توصیه های زیر را بکار ببندید :
1 - غذاهایی غنی از آهن استفاده نمائید .
2 - استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامینC در هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن ( مثل پرتقال - گریپ فروت - گوجه فرنگی ، کلم ، توت فرنگی ، فلفل سبز ، لیموترش ) .
3 - گنجاندن گوشت قرمز ، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی .
4 - پرهیز از مصرف چای و قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا .
5 - برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست .
6 - تصحیح عادات غذایی غلط ( مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک ، یخ )
7 - مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم خونی .
8 - استفاده از نان هایی که از خمیر ور آمده تهیه شده اند.
9 - استفاده از خشکبار مثل توت خشک ، برگه آلو ، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند .
10 - استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده .
11 - شستشو و ضد عفونی کردن سبزی های که استفاده می کنید . ( برای پیشگیری از انگل)
12 - شستن کامل دستها با آب و صابون ، قبل از تهیه مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج .
13 - مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار .
14 - مصرف قطره آهن هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 2 سالگی در کودکان .

تالاسمی مینور
اولین موارد بیماری تالاسمی که مورد توجه پزشکان قرارگرفتند . از اهالی اطراف دریای مدیترانه بود . این بیماری بنام تالاسمی ( تالای بمعنای دریا ، امی به معنای خون ) به معنی بیماری خون دریا نامیده شد . تالاسمی یک بیماری واحد نمی باشد بلکه به گروهی از اختلالات ژنتیکی خون اطلاق می گردد . برای فهم تاثیر تالاسمی بر بدن انسان ابتدا شما باید اطلاعاتی راجع به نحوه ساخت خون کسب کنید .هموگلوبین جزء انتقال دهنده اکسیژن در سلولهای قرمز خونی می باشد . هموگلوبین شامل دو پروتئین مختلف بنام الفا و بتا می باشد. اگر بدن توانایی تولید کافی از هر نوع پروتئین را نداشته باشد ، سلولهای خونی بطور کامل شکل نگرفته توانایی انتقال اکسیژن کافی را ندارد و نتیجه یک نوع کم خونی است که در طفولیت آغاز شده و تاپایان عمر بطول می انجامد .

تالاسمی مینور ( خفیف ) چیست ؟
اشخاص با خصیصه تالاسمی مینور دارای تالاسمی هستند ولی بیمار نیستند این اشخاص مطلقا" سالم و طبیعی هستند ، بعضی از آنها ممکن است کم خونی خفیف داشته باشند بیشتر کسانی که حامل خصیصه تالاسمی هستند نمی دانند که ناقل تالاسمی مینور هستند فقط وقتی از آن مطلع می شوند که خونشان را آزمایش کنند و یا صاحب یک کودک مبتلا به تالاسمی ماژور شوند . گلبولهای قرمز خون اشخاصی که تالاسمی مینور دارند کوچکتر حد معمول است . در خون مبتلایان به خصیصه تالاسمی مینور همچنین از یک نوع هموگلوبین که هموگلوبین A2 نامیده می شوند مختصری بیشتر از حد معمول وجود دارد . خصیصه تالاسمی مینور د ر موقع تولد وجود دارد و در تمام طول زندگی باقی می ماند.ممکن است توسط والدین به کودکان منتقل شود یعنی ارثی است .

دانستن تالاسمی مینور ( خفیف ) چه اهمیتی دارد ؟
دانستن اینکه تالاسمی مینور دارید مهم است زیرا گاهی ممکن است از اشخاصی که خصیصه تالاسمی مینور دارند صاحب فرزند مبتلا به تالاسمی ماژور شوید . که اختلال خونی شدیدی است.

* چگونه می توان به داشتن خصیصه تالاسمی پی برد ؟
با یک آزمایش خون مخصوص بعمل آورد . پزشکان می توانند با سنجش انداره گلبول های قرمز و مقدار هموگولبین A2 خون ، این مطلب را دریابند .
* آیا ناقل تالاسمی مینور بیمار است ؟ خیر از این رو نیاز به هیچ درمان پزشکی مخصوص نیست .
*آیا حامل تالاسمی مینور بیشتر در معرض مبتلا به بیماری دیگری است ؟ خیر
* آیا حامل تالاسمی مینور از نظر جسمی و روحی ضعیف است ؟خیر
* آیا تالاسمی مینور تاثیری روی نوع کاری که انجام می دهد دارد ؟ خیر
* آیا درمانی وجود دارد که تالاسمی مینور را تغییر دهد ؟ خیر - اگر با ژن تالاسمی مینور متولد شدید همیشه آن را خواهید داشت .
* آیا ممکن است تالاسمی مینور تبدیل به ماژور شود ؟ خیر
* آیا حاملین تالاسمی مینور هرگز به درمان با آهن نیاز پیدا می کند ؟ بله - گاهی احتیاج پیدا می کند ، اما مهم است که وقتی واقعا" نیاز به آهن دارند فقط با آهن مداوا شوند . بهترین روش فهمیدن نیاز به آهن حاملین ، آزمایش خون مخصوصی است که مقدار آهن خون را اندازه میگیرند اگر این آزمایش را انجام نداده باشید ممکن است پزشک فکر کند که شما به دلیل گلبولهای قرمز کوچک و کم خونی خفیف دچار کم خونی آهن هستید و ممکن است که شمارا به خوردن آهن اضافی توصیه نماید در حالی که واقعا" نیازی ندارید ، این حالت اثر خوبی برای شما ندارد . و ممکن است در دراز مدت برای شما زیان آور باشد .

* در مورد زنان حامله چه می توان گفت ؟
زنان حامله .داری خصیصه تالاسمی مانند هر زن حامله دیگری احتیاج به آهن اضافی دارند .

* را ه پیشگیری از تالاسمی مینور چیست ؟
در حال حاضر ساده ترین راه پیشگیری ازتالاسمی عدم ازدواج افراد ناقل با یکدیگر است . اگر مرد و زن که هردو ناقل ژن تالاسمی می باشند با یکدیگر ازدواج کنند نتیجه ای که از ازدواج آنها حاصل می شود این است که 25% فرزندان آنها هیچ ژن بیماری را دریافت نمی کنند و سالم هستند 25% فرزندان دو ژن بیماری را به ارث برده و مبتلا به تالاسمی ماژور خواهند بود . 50% فرزندان یک ژن بیماری را از یکی از والدین به ارث ببرده و ناقل بیماری تالاسمی مینور خواهد بود . در ضمن باید افراد جامعه را ترغیب کرد که از ازدواجهای خویشاوندی خودداری کنند و در غیر این صورت قبل از ازدواج مشاوره ژنتیکی انجام دهند .آسانترین و عاقلانه ترین راه این است که همه امروز قبل از انتخاب همسر آینده خود وضعیت شان را از نظر ناقل تالاسمی بودن مشخص نمایند