جراحی آندوسکوپی مغز چیست؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

روزنامه خورسید29 خرداد 92-سلاله صدرائی

آریا پسر 18 سالهای است که در 2 ماهگی دچار بیماری مننژیت شد و هنوز به سن یک سالگی نرسیده بود که در اثر این بیماری مبتلا به هیدروسفالی شد. هیدروسفالی بیماری است که مایع مغزی- نخاعی به خوبی جذب نمیشود و در کودکی باعث افزایش حجم سر بیمار میشود. پزشکان معالج دستگاهی به نام شنت در سر وی تعبیه کردند تا مایع اضافه مغز او تخلیه شود و بدین ترتیب او تا سن 18 سالگی با کمک این دستگاه به حیات خود ادامه داد. در سالهای اخیر به دلیل مشکلات ناشی از این بیماری و بهویژه در اثر مسدود شدن دستگاه شنت که مانند شیلنگ، مایع اضافه مغز را خارج میسازد، سلامت وی به خطر افتاد. پزشکان معالج مناسب دیدند که آریا با شیوه آندوسکوپی مغز جراحی شود تا دیگر نیازی به تعبیه شنت برای او نباشد. وی که یک ماه از عمل جراحیاش به شیوه آندوسکوپی میگذرد به حمدا... سلامتی خود را بازیافته و اکنون خود را برای امتحانات کنکور آماده میکند.

دکتر محمد قربانی، پزشک معالج وی در تشریح وسیله آندوسکوپی میگوید: آندوسکوپ وسیلهای است که دارای یک تلسکوپ به شکل یک میله و نیز دارای یک منبع نور و یک دوربین است. در این وسیله نور از طریق تلسکوپ به داخل حفرههای مغزی هدایت میشود و با کمک دوربین فضای داخل مغز قابل مشاهده میشود. این جراح مغز و اعصاب در خصوص آنکه کدام بیماریها با جراحی آندوسکوپی قابل درمان است، اظهار میکند: یکی از این بیماریها هیدروسفالی است. هیدروسفالی به معنای تجمع مایع مغزی- نخاعی در فضاهای داخل و خارج مغز است. به این ترتیب که مایع در بطنهای مرکزی مغز تولید و در سطوح خارجی مغز جذب میشود. وقتی به هر دلیلی این تعادل بر هم بخورد، یعنی تولید مایع زیاد یا جذب آن مختل شود، مایع داخل جمجمه باقی میماند و اگر بیمار نوزاد باشد، به دلیل آنکه استخوان جمجمه هنوز سفت نشده، اندازه دور سر افزایش مییابد و در بزرگسالان نیز که جمجمه شکل ثابت خود را یافته است، افزایش مایع باعث بالا رفتن فشار داخل مغز شده و عوارضی مانند سردردهای پیش رونده، تهوع و استفراغ، اختلالات بینایی، انحراف چشم و نیز ضعف در اندامها ایجاد میکند.

دکتر قربانی با اشاره به شیوههای سنتی درمان هیدروسفالی و مقایسه آن با شیوه جراحی آندوسکوپی اظهار میکند: روش سنتی درمان هیدروسفالی بدینگونه است که با عمل جراحی در سر بیمار وسیلهای به نام شنت تعبیه میشود تا مایع اضافه مغزی- نخاعی را خارج کند. شنت وسیلهای است مانند شیلنگ که یک سر آن داخل مغز و درجایی که آب مغز زیاد تولید میشود قرار میگیرد و سر دیگر آن از زیر پوست عبور کرده و داخل حفره شکم وارد میشود تا بدین طریق مایع اضافه داخل شکم تخلیه و جذب شود. برای شنتگذاری نیاز است که جراحی باز صورت گیرد و از طرفی برخی از بیماران ممکن است به شنت که جنس آن از سیلیکون است، حساسیت داشته باشند. اما در آندوسکوپی بیآنکه نیاز به باز کردن قسمتهای وسیعی از سر باشد با عبور لوله آندوسکوپ به درون سر و گشودن مسیرهای فرعی امکان دسترسی مایع اضافی به مکانهایی که امکان جذب آن وجود دارد فراهم میشود و دیگر نیازی به شنتگذاری وجود ندارد.

این فوق تخصص نورواینترونشن و نوروآندوسکوپی، درمان بیماریهای کیست مغزی را نیز با آندوسکوپی میسر میداند و میگوید: دور مغز انسان را پردههایی احاطه کرده که این پردهها معمولا در دوران جنینی تشکیل میشود. اگر بین لایههای آن مایع نفوذ کند و حبس شود، تشکیل کیست میدهد. شیوه سنتی درمان این کیستها هم به این طریق است که جمجمه باز شده و کیست برداشته میشود یا آن که داخل آن شنت تعبیه میشود که این بیماری نیز با استفاده از آندوسکوپی قابل درمان است؛ بدین ترتیب که جدار کیستها گشوده شده و باعث برقراری فشار طبیعی بر حفرههای مغز میشود.

قربانی همچنین جراحی تومورهای داخل بطنهای مغزی و تومورهای هیپوفیز را نیز با آندوسکوپی امکان پذیر میداند و میافزاید: میتوان با آندوسکوپ تومورهای تشکیل شده در داخل بطن مغز را برداشت یا آنکه نمونه برداری کرد. افزون بر آن تودههایی نیز وجود دارد که کف جمجمه و در ناحیه هیپوفیز قرار دارد که تومورهای هیپوفیز نامیده میشود. برای برداشتن این تومورها نیز میتوان با آندوسکوپ از راه بینی وارد ناحیه مورد نظر شد و تومورها را برداشت.

تفاوت جراحی باز با آندوسکوپی: دکترقربانی در خصوص تفاوت آندوسکوپی با جراحی باز با تأکید بر آن که آندوسکوپی شیوهای کم تهاجمی است، میافزاید: در جراحی باز لازم است که بیمار به مدت طولانی بستری شود و هنگام عمل نیز وسعت بیشتری از ناحیه سر شکافته شود و مراقبتهای بعد از عمل نیز به همان نسبت افزایش مییابد اما با استفاده از آندوسکوپی مدت بستری بیمار کوتاه شده و جراحات ناشی از عمل نیز بسیار کم است و از طرفی نیاز به تعبیه جسم خارجی برای درمان برخی از بیماریها در این شیوه برطرف میشود.

نفر اول آزمون بورد کشوری جراحی مغز و اعصاب سال 1387 عوارض آندوسکوپی را نیز در مقایسه با جراحی باز کمتر توصیف میکند و درخصوص عوارض این جراحی اظهار میکند: هرچند که این شیوه جراحی کم تهاجمی است اما در این جراحی نیز ممکن است سوراخی که برای عبور آندوسکوپ ایجاد شده، عفونی شود یا خونریزی کند. همچنین در این شیوه احتمال آسیب رسیدن به بافتها وجود دارد اما میزان آسیبها بسیار کمتر از نوع جراحی باز است زیرا مسیری که آندوسکوپ از آن عبور میکند حدود 4 تا 5 میلیمتر است در حالی که در جراحی باز حداقل 3 تا 4 سانتیمتر از ناحیه مورد نظر شکافته میشود.

جایگاه آندوسکوپی مغز در ایران: جراحی آندوسکوپی مغز در ایران بسیار جوان بوده و تنها حدود ده سال است که این شیوه جراحی در چند بیمارستان ایران دنبال میشود و پزشکانی که به صورت حرفهای با این شیوه عمل میکنند شاید از تعداد انگشتان دست تجاور نکند. اما در این مدت محدود پزشکان ایرانی توانستهاند تکنیکهای جدیدی را در زمینه این شیوه جراحی ارائه دهند.

قربانی میافزاید: شاید دستگاه آندوسکوپی از سال 1995 در ایران وجود داشت ولی به صورت متروک در اتاقهای عمل باقی مانده و از رده خارج شده بود و کاربرد آن دردورههای آموزشی پزشکان برای فراگیری آندوسکوپی، به تعویق میافتاد. وی با تأکید بر آنکه آندوسکوپی مغز در ایران مطابق با آخرین معیارهای علمی دنیا پیش میرود، میافزاید: دستگاهی که در حال حاضر از آن در بیمارستان فیروزگر استفاده میکنیم آخرین نسلی است که در دنیا وجود دارد و خوشبختانه این امکان برایم فراهم شد تا در فرانسه تحت نظر پروفسوری دوره آموزش آندوسکوپی را سپری کنم که وی جدیدترین دستگاه نوروآندوسکوپی را طراحی کرده است. پروفسور «فیلیپ دک» که رئیس بخش جراحی مغز و اعصاب در بیمارستانی در پاریس است، دستگاهی به نام سیستم «دک» را ارائه داده و من توانستم نحوه کار با این دستگاه را از ایشان فراگیرم و این افتخار را داشته باشم که همراه با او عمل کنم. این استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان آنکه سیستم «دک» توسط نمایندگی وارد ایران شده است، میافزاید: پس از پایان دوره آموزشی و برگشت به ایران توانستیم در جراحی آندوسکوپی تکنیکهایی را ارائه دهیم که در دنیا جدید است و نتایج خوبی نیز به همراه داشته که انشاءا... به نام کشورمان به ثبت خواهد رسید.

چشم انداز آندوسکوپی در ایران و جهان: قربانی با بیان آنکه زمینههای گسترش تکنیک آندوسکوپی در کشور ما وجود دارد، میافزاید: ضروری است که مراکز درمانی بیشتری از این تکنیک استفاده کنند و خوشبختانه بخش آموزشی ما به گونهای است که رزیدنتها به طور کامل با این شیوه آشنا میشوند اما لازم است که نگاه جدیتری به آن شود زیرا چشمانداز جراحیهای آندوسکوپی در دنیا به سمت جراحیهای روبوتیک پیش میرود که همراه با دقت بیشتری است. هرچند این نوع جراحی در دنیا هنوز گسترش نیافته و تنها در برخی از مراکز درمانی به صورت محدود انجام میشود، اما به لحاظ دانش این امکان وجود دارد که کشور ما نیز همگام با دانش روز، پیش رفته و در این زمینه نیز پزشکانی تربیت شود که امکان جراحی روبوتیک به ویژه آندوسکوپی روبوتیک برایشان فراهم شود؛ همان طور که من نیز دوره این نوع جراحی را سپری کردهام و آمادگی آن را دارم که این جراحی را در داخل کشور انجام دهم اما ضروری است که دستگاههای آن وارد شود و هرچند شنیده میشود دانشکدههای مهندسی در تلاش برای طراحی این نوع دستگاه هستند که مایه مباهات در سطح ملی و بین المللی است.

ضرورت آشنایی مردم با شیوه آندوسکوپی: آشنایی با شیوههای گوناگون درمانی هر چند شاید از نظر تخصصی برای مردم ضروری نباشد زیرا انتظار بر این است که بیماران توسط پزشکان برای بهره مندی از شیوههای گوناگون درمانی هدایت شوند اما در مجموع داشتن آگاهی و اطلاعات از شیوههای نوین درمانی میتواند در تقویت امید برای بهبودی و نیز کاهش اضطراب و هراس بیمار مؤثر باشد. قربانی با بیان آنکه در عصر اطلاعات و دسترسی به اینترنت بسیاری از بیماران با شیوههای گوناگون درمانی آشنا هستند و نسبت به گذشته با اطلاعات بهتری به پزشک مراجعه میکنند، میافزاید: یک بیمار داشتم که از افغانستان برای درمان بیماری هیدروسفالی مراجعه کرده بود. پدر این بیمار هنگام جستوجو در اینترنت برای درمان مناسب پسرش که قرار بود برای او از شنت استفاده شود، با روش آندوسکوپی مغز در ایران آشنا شده بود و با گرفتن ویزا پسرش را برای درمان به این جا آورده بود که به حمدا... با موفقیت جراحی شد.

ضرورت تشکیل انجمن آندوسکوپی مغز:قربانی در خصوص ضرورت تشکیل انجمن آندوسکوپی اظهار میکند: با چند تن از همکاران درصدد هستیم که این انجمن را راه اندازی کنیم اما متأسفانه موانع و مشکلاتی در این زمینه وجود دارد اما راه اندازی انجمن میتواند در پیشبرد تحقیقات علمی، پژوهشی و آموزشی مؤثر باشد.

هزینه درمان با شیوه آندوسکوپی: هزینههای درمان به شیوههای نوین اغلب باید گران تر از هزینههای شیوههای سنتی باشد زیرا قیمت دستگاههایی نظیر آندوسکوپی بسیار گران بوده و استفاده از آن نیازمند صرف زمان برای ادامه تحصیلات تکمیلی جهت پزشکان متخصص است. قربانی میافزاید: با وجود صرف زمان و هزینه برای انجام این نوع جراحیهای آندوسکوپی، هزینههای درمانی در مقایسه با روشهای جراحی باز بالا نیست و بسیاری از هزینهها زیر پوشش بیمهها قرار دارد.