شکاف لب یا لب شکری یک نقص هنگام تولد است که در آن لب بالایی فرد یا بخش هایی از کام به صورت ناقص تشکیل می شود و شکافی از دهان تا بینی شکل می گیرد. شکاف لب معمولا نتیجه جدا شدن بخش های مختلف لب در طول دوران جنینی است که در هفته های اولیه بارداری رخ می دهد. این وضعیت در حالت های مختلف رخ می دهد، مانند شکاف ساده در لب بالایی تا بینی یا شکاف کامل در امتداد لب بالایی تا کام و سقف دهان نوزاد. این وضعیت می تواند تاثیر منفی بر عملکرد و ظاهر صورت و بخش های مختلف دهان داشته باشد. شکاف لب از زمان تولد تا کودکی و سنین بالاتر، در زیبایی صورت افراد تاثیر منفی می گذارد و به همین دلیل، می تواند تاثیرات روانی و اجتماعی بر فرد داشته باشد؛ اما با انجام درمان مناسب می توان عملکرد و ظاهر فرد را بهبود بخشید. معمولا برای درمان این مشکل جراحی انجام می شود تا لب و بخش های دهان به صورت صحیح ترمیم شوند. در برخی از موارد، شکاف لب همراه با شکاف کامل حلق یا کام نیز رخ می دهد که رفع آن نیز نیازمند درمان جراحی جداگانه است. در صورت بروز این مشکل در نوزاد، لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید تا بهترین روش درمانی برای شکاف لب و کام تعیین شود. پزشک می تواند بر اساس شدت و نوع شکاف لب، بهترین روش درمانی را توصیه کند.

آناتومی دهان و کام

کام به سقف دهان گفته می شود که حفره های دهان و بینی را از هم جدا می کند. این بخش از دهان در واقع یک ساختار حیاتی است که مسئول عملکردهای مختلف از جمله گفتار، بلع و درک چشایی است. کام که از هر دو بافت سخت و نرم تشکیل شده، نقش مهمی در زندگی روزمره ما ایفا می کند.

• کام سخت

کام سخت قسمت قدامی سقف دهان را تشکیل می دهد و از استخوانی تشکیل شده که توسط لایه ای از غشای مخاطی پوشانده شده است. این بخش در واقع سطح سفت و سختی را برای زبان فراهم می کند که در هنگام جویدن و بلعیدن به آن فشار وارد کند و به جویدن غذا کمک کند.

• کام نرم

کام نرم که به آن سقف دهان نرم نیز می گویند، بخش عضلانی انعطاف پذیری است که در پشت کام سخت قرار دارد. این ساختار به سمت عقب و پایین کشیده می شود و ساختاری پرده مانند در پشت دهان ایجاد می کند. کام نرم به بسته شدن حفره بینی در هنگام بلع کمک کرده و از ورود غذا یا مایعات به داخل بینی جلوگیری می کند.

• زبان کوچک

از وسط کام نرم یک ساختار کوچک، گوشتی و به شکل قطره اشک به نام زبان کوچک آویزان شده است. در حالی که عملکرد دقیق آن به طور کامل شناخته نشده است؛ اما ظاهرا اعتقاد بر این است که در تولید صداهای گفتاری خاص و کمک به فرآیند بلع نقش دارد.

انواع شکافتگی در کام و لب

• شکاف کام: کام در واقع همان سقف دهان است. شکاف ممکن است در سقف دهان، در قسمت میانی آن پدیدار شده و نرم کام و سخت کام را در بر گیرد. در این حالت فضای بین حفره بینی و دهان از بین میرود و فرد در تنفس، غذا خوردن و حرف زدن دچار مشکل میشود.
• شکاف لب: در این حالت، شکاف در لب نوزاد پدیدار میشود و کام کودک دچار مشکل نیست. شکاف لب ممکن است بصورت یک خط جزئی در لب بالایی باشد، یا ممکن است به قدری بزرگ باشد که کاملا لب را به دو بخش جدا تقسیم کند. این شکاف میتواند در سمت چپ، راست و یا مرکز لب بالای کودک وجود داشته باشد.
• شکاف لب و کام: شکاف کام و لب به حالتی گفته میشود که شکاف کام تا لب ادامه پیدا کرده و علاوه بر کام، لب نوزاد نیز دارای شکاف است.
• شکاف زیر مخاطی: این نوع شکاف که شکاف مخفی نیز نامیده میشود، در سقف دهان وجود دارد اما پنهان است و دیده نمیشود. در این حالت پوست سقف دهان، روی شکاف را میپوشاند و از دیده شدن آن جلوگیری میکند. این شکاف در صحبت کردن فرد اختلال ایجاد میکند و طی معاینه توسط پزشک تشخیص داده میشود.

علل و عوامل موثر در ایجاد شکاف کام

• عوامل محیطی : برخی عوامل محیطی مثل اعتیاد به سیگار و مشروبات الکلی ، تغذیه نا مناسب مادر در دوران بارداری و یا ابتلا مادر به بیماری دیابت ، کمبود اسید فولیک و ویتامین A ، مصرف برخی داروها در دوره بارداری ، مشکلات عصبی و استرس مادر در زمان بارداری موجب ایجاد شکاف کام می شود.
• عوامل ژنتیکی : در برخی افراد که والدین و یا خویشاوندان به این نقص دچار بودند ، امکان بروز این مشکل وجود دارد. همچنین بارداری در سنین بالا نیز از دیگر علل ابتلا به شکاف لب و کام می باشد.

علائم و نشانه های شکاف لب و کام

لب شکری از روی ظاهر نوزاد کاملا مشخص است و برخی علائم آن عبارتند از:

• شکاف کوچک در لب بالا (تک لب شکری) یا شکاف لب تا بینی
• شکاف در ناحیه حاشیه دهان
• تغییر در شکل و ظاهر لب و نیز ناحیه حاشیه دهان
• مشکلات در گفتار و تلفظ برخی صداها
• دشواری در مکیدن و جویدن و مشکلات تغذیه

تشخیص شکاف کام

سونوگرافی می تواند به تشخیص شکاف لب قبل از به دنیا آمدن نوزاد کمک کند. برخی از پزشکان سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی را پیشنهاد می دهند؛ زیرا می توانند نقایص مادرزادی خاصی مانند شکاف کام را نشان دهند که ممکن است در سونوگرافی استاندارد نشان داده نشود.

اگر شکاف قبل از تولد تشخیص داده نشود، معاینه فیزیکی دهان، بینی و کام در بدو تولد می تواند کمک کننده باشد. در برخی موارد، از تست های تشخیصی در تعیین و شناسایی دیگر ناهنجاری ها کمک گرفته خواهد شد.

مشکلات ناشی از شکاف کام و لب

• مشکلات دندان: تعداد دندان های این نوزادن کم یا زیاد است و برای درمان به خدمات ارتودنسی نیاز دارند. این مشکلات را معمولا در دندان های جلویی می بینید.
• مشکلات تغذیه: از آنجا که مانعی بین دهان و بینی وجود ندارد، هنگام شیر خوردن، شیر از بینی نوزاد خارج می شود.
• عفونت گوش: این اختلال زمینه را برای بروز عفونت های مکرر گوش میانی و شیپور استاش فراهم می کند. شیپور استاش در قسمت پشت بینی قرار گرفته است و تا ناحیه گوش میانی و گلو ادامه دارد. این عضو وظیفه حفظ تعادل بدن و خروج مایعات از گوش را برعهده دارد. در کودکانی که به عارضه شکاف کام مبتلا هستند، مایعات گوش آنها به درستی تخلیه نمی شوند. به همین دلیل در معرض عفونت گوش قرار می گیرند.
• مشکلات گفتاری: به دلیل شکافی که در لب و دهان وجود دارد، این نوزادان با مشکلات گفتاری نیز مواجه هستند و اصطلاحا تودماغی حرف می زنند.

روش های پیشگیری از بروز شکاف لب و کام

• استفاده از مکمل های اسید فولیک

کمبود اسید فولیک با افزایش خطر تولد نوزاد مبتلا به شکاف لب و کام مرتبط است. اگرچه شواهد این نظریه کاملاً قوی نیستند، مصرف مکمل های اسید فولیک در دو ماه اول بارداری توصیه می شود. این دوره زمانی است که لب ها و سقف دهان جنین در حال شکل گیری هستند. بهتر است مقدار مصرف این مکمل ها را با پزشک خود مشورت کنید.

• مشاوره ژنتیک

اگر یکی از والدین یا فرزندی در خانواده به شکاف لب و کام مبتلا باشد، مشاوره ژنتیک قبل از بارداری ضروری است. این مشاوره می تواند به ارزیابی خطر و ارائه راهکارهای پیشگیرانه کمک کند. به یاد داشته باشید که وجود این نقص در والدین یا فرزند قبلی، شانس بروز آن در فرزند جدید را افزایش می دهد.

• سبک زندگی سالم

داشتن سبک زندگی سالم قبل از بارداری و همچنین در طول بارداری می تواند نقش مهمی در کاهش خطر بروز شکاف لب و کام داشته باشد. شناسایی و اصلاح عادت های ناسالم از جمله مصرف الکل و سیگار کشیدن بسیار مهم است.

• تغذیه مناسب

مصرف متعادل و متنوع مواد غذایی حاوی ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن در دوران بارداری بسیار مهم است. مصرف کافی ویتامین های گروه B، ویتامین A و مواد مغذی ضروری دیگر در سه ماهه اول بارداری می تواند از بروز نقص های مادرزادی جلوگیری کند.

درمان شکاف لب و کام

درمان شکاف کام، فقط جراحی می باشد. جراحی ترمیمی شکاف لب برای اصلاح حالت غیر نرمال و ایجاد عملکرد مناسب در دهان است. در ۲ تا ۳ ماهگی نوزاد و در شرایطی که او وزن و سلامتی مناسبی داشته باشد، می توان جراحی شکاف لب را انجام داد و جراحی شکاف کام اگر کودک در شرایط سلامتی کامل باشد و دچار بیماری مزمن و یا عفونت نیست، در یک سالگی می توان جراحی شکاف کام را انجام داد. این جراحی جزء جراحی های صورت می باشد.

روش های جراحی ترمیم شکاف کام

• جراحی ترمیم باز

این عمل معمولا در 3 تا 6 ماهگی انجام می شود. در این جراحی، جراح با زدن برش هایی در دو طرف شکاف، فلپ های بافتی ایجاد می کند و سپس فلپ ها (شامل عضلات لب) را به هم می دوزد. این ترمیم به ظاهر، ساختار و عملکرد لب را طبیعی تر می کند. در صورت نیاز، همزمان با ترمیم اولیه، ترمیم بینی نیز انجام می شود.

• جراحی ترمیم بسته

این جراحی تا سن 12 ماهگی یا در صورت امکان زودتر انجام می شود. بسته به شرایط، از روش های مختلفی برای بستن شکاف کام و بازسازی سقف دهان استفاده می شود. جراح به ایجاد برش هایی در هر دو طرف شکاف می پردازد. بافت ها و ماهیچه ها را منظم و دوباره جابجا می کند، و سپس محل ترمیم را با بخیه می بندد.

مراحل جراحی و فرآیند ترمیم

آمادگی: قبل از جراحی، تیم پزشکی سلامت کلی نوزاد را ارزیابی می کند و اطمینان می دهد که کودک برای این عمل مناسب است. گزینه های بیهوشی مورد بحث قرار می گیرد و خانواده در مورد جراحی و مراقبت های بعد از عمل آموزش می بینند. ممکن است آزمایش های قبل از جراحی مانند آزمایش خون و تصویربرداری موردنیاز باشند.

• بیهوشی: این جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود و اطمینان حاصل می شود که نوزاد در طول عمل بیهوش و بدون درد باقی می ماند.
• برش: جراح به دقت ناحیه اطراف شکاف لب را علامت گذاری می کند و برش هایی را در امتداد لبه های شکاف ایجاد می کند و امکان دسترسی به بافت های زیرین را فراهم می کند.
• تنظیم مجدد بافت: جراح به آرامی بافت های دو طرف شکاف را بلند می کند و در جای دیگری قرار می دهد. هدف ایجاد کانتور طبیعی تر و تراز لب بالایی است. توجه ویژه به اطمینان از تقارن و تعادل مناسب داده می شود.
• بسته شدن بافت: هنگامی که بافت ها دوباره مرتب شدند، جراح از بخیه (بخیه) برای بستن شکاف استفاده می کند. بخیه های ظریف و قابل حل اغلب برای به حداقل رساندن جای زخم و نیاز به برداشتن بخیه استفاده می شود.
• تکنیک های جراحی: بسته به شدت و پیچیدگی شکاف، ممکن است از تکنیک های جراحی متفاوتی استفاده شود. این می تواند شامل تکنیک هایی باشد که شامل تغییر شکل ماهیچه های لب، تنظیم بافت های بینی و بازسازی ساختارهای ظریف لب بالایی است.
• اصلاح بینی: در برخی موارد، اگر شکاف به داخل بینی کشیده شود، جراح ممکن است در طی همان روش اصلاح بینی را انجام دهد. این شامل تغییر شکل و تغییر موقعیت بافت های بینی برای ایجاد ظاهری متقارن تر است.
• پانسمان و بانداژ: پس از بخیه زدن، محل جراحی معمولاً با یک پانسمان یا بانداژ استریل پوشانده می شود تا در مرحله بهبود اولیه از آن محافظت شود.
• بهبودی و مراقبت های بعد از عمل: پس از جراحی، نوزاد با بیدار شدن از بیهوشی به دقت تحت نظر قرار می گیرد. والدین دستورالعمل های دقیقی را در مورد نحوه مراقبت از محل جراحی دریافت می کنند، در صورت لزوم تسکین درد را انجام می دهند و مراقب علائم عوارض هستند. قرار ملاقات های منظم برای پیگیری روند بهبودی و رفع هرگونه نگرانی برنامه ریزی شده است.
• پیگیری طولانی مدت: جراحی شکاف لب اغلب تنها یک مرحله از یک برنامه درمانی جامع است. قرار ملاقات های بعدی با تیم جراحی، همراه با گفتار درمانی و سایر روش های درمانی در صورت نیاز، تضمین می کند که رشد کودک به آرامی پیشرفت می کند.

مراقبت های پس از جراحی ترمیم شکاف کام

1. تا هوشیاری کامل از تغذیه بیمار خودداری کنید .
2. در اطفال، در چند روز اول، از مایعات تنها به دستور پزشک استفاده شود.
3. هنگام تغذیه مراقب باشید تا محل ترمیم و پانسمان آلوده نشود (در این صورت محل توسط سرم و بدون دستکاری شسته و مجددا پانسمان شود).
4. از دستکاری محل ترمیم خودداری کنید.
5. برای جلوگیری از رسیدن دست کودک به محل ترمیم به شما آموزش داده می شود.
6. از مکیدن شست، توسط کودک جلوگیری کنید.
7. روزانه تا دو بار پانسمان را برداشته، محل را با سرم بشویید و از پماد های تجویز شده استفاده کرده و مجددا پانسمان کنید.
8. بخیه ها ۵ تا ۷ روز پس از عمل برداشته شده و پس از این نیازی به پانسمان نیست و تنها پماد های لازم تجویز می شود.
9. داروهای خوراکی و مکمل های ویتامینی را طبق دستور ادامه دهید.
10. از هفته دوم پس از عمل، ماساژ آموزش داده می شود که اهمیت زیادی در سرعت بهبود و شکل گیری لب دارد.

سوالات متداول

• آیا شکاف کام و لب دوباره اتفاق می افتد؟

اکثر موارد شکاف لب یا کام یکباره است و بعید است که شما فرزند دیگری با این عارضه داشته باشید. اگر قبلاً کودکی با این عارضه داشته اید، خطر ابتلا کودک دیگر با شکاف لب یا کام بین ۲ تا ۸ درصد است.

• بهترین سن برای جراحی ترمیم شکاف لب و کام

معمولا بهترین سن برای جراحی لب، 3 الی 5 ماهگی و بهترین سن برای جراحی کام، از 9 الی یک سالگی است.

• هزینه جراحی شکاف کام چقدر است؟

هزینه عمل شکاف کام بستگی زیادی به شهرت و تبحر پزشک خواهد داشت. علاوه بر دستمزد پزشک، موارد زیر نیز می توانند در تعیین هزینه عمل شکاف کام نقش داشته باشند:

1. هزینه بیمارستان و بستری نوزاد
2. هزینه جراحی های اضافی
3. هزینه های مربوط به ارتودنسی
4. شدت عارضه

• چرا کودکانی که دارای شکاف لب و کام هستند مشکلات دندانپزشکی زیادی دارند؟

کودکانی که شکاف لب و کام دارند بیشتر مستعد پوسیدگی دندان هستند و غالباً دندانهای غایب ، اضافی ، ناقص یا جابجا شده دارند در ضمن فک بالای این بیماران رشد نمی کند و همچنین دارای جلوزدگی فک پایین هستند، در نتیجه نیاز به درمانهای دندانپزشکی و ارتودنسی در بیماران شکاف لب و کام زیاد است.

• شکاف کام چگونه بر رشد کودک تأثیر می گذارد؟

نوزادان دارای شکاف کام به طور کلی در مکیدن و بلع دچار مشکل خواهند بود و بیشتر مستعد ابتلا به عفونت گوش هستند که ممکن است بر شنوایی تأثیر بگذارد.

• مدت جراحی شکاف کام چقدر است؟

فرایند عمل بین ۱ تا ۲ ساعت زمان نیاز دارد و عمل سخت یا پیچیده ای برای کودک شما نخواهد بود.

• آیا جای عمل لب شکری در صورت نوزاد باقی میماند؟

جراحی شکاف لب، به خوبی می تواند ناهنجاری را اصلاح کند و معمولاً کمترین جای زخم را بر جای می گذارد.

نسخه اصلی مطلب همه چیز در مورد شکاف کام و روش های درمان آن را در سایت دکتر شهریار لقمانی بخوانید.

---