دستگاه ادراری، به مجموعه اندام ها، مجراها، ماهیچه ها و اعصابی که برای تولید، ذخیره و انتقال ادرار با هم همکاری می کنند گفته می شود. دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو مجرای ادراری یا میزنای، مثانه، دو عضله اسفنکتر و مجاری ادراری است. دستگاه ادراری به سیستم کلیوی نیز معروف است. دستگاه ادراری (urinary tract) سیستم تخلیه بدن برای دفع ادرار است که از مواد زائد و مایعات اضافی تشکیل شده است. تنها تفاوت بین دستگاه ادراری زن و مرد در طول مجرای ادراری آنها است. در زنان، مجرای ادرار یا میزراه در حدود ۲ تا ۸ سانتی متر و بین کلیتوریس و مهبل قرار دارد. مجرای ادرار در مردان ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر است. مجرای ادرار آنها طول آلت را طی می کند که در انتهای آلت تناسلی باز می شود. دستگاه ادراری اهمیت بسیار زیادی برای سلامتی دارد و دچار بیماری های گوناگونی می شود که سلامتی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. در صورت بروز اختلال در این دستگاه مواد زائد در خون جمع می شوند و امکان مرگ فرد وجود دارد.

آناتومی دستگاه ادراری مردان

کلیه

اندام های اصلی سیستم ادراری ،کلیه ها هستند که اندامی لوبیایی شکل به اندازه مشت هر فرد می باشند. کلیه ها درست در زیر قفسه سینه و در دو طرف ستون فقرات قرار دارند. كليه ها اوره و سایر مواد زائد بدن را از طريق دستگاه هاي كوچك به نام نفرون از خون جدا و دفع مي كنند.

نفرون

هر نفرون واحد اساسی ساختاری و عملکردی کلیه است که تنظیم کننده غلظت شیمیایی خون و تولیدکننده ادرار می باشد. نفرون از مویرگ های خون کوچک، به نام گلومرول و یک لوله کوچک به نام توبول کلیوی تشکیل شده است.

میزنای

ادرار در کلیه ها بوسیله دو لوله نازک به نام میزنای وارد مثانه می شود. وقتی مثانه پر شد، فرد از طریق مجرای ادرار، ادرار را دفع می کند تا سموم از بدن خارج شود. میزنای یا حالب از دو لوله ای تشکیل شده که ادرار را از هر یک از کلیه ها به مثانه منتقل می کند. در بزرگسالان، میزنای معمولاً ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر طول داشته و قطر آن ۳-۴ میلی متر است. میزنای یکی از اعضای اصلی دستگاه ادراری است که جریان ادرار را کنترل می کند. هر کلیه میزنای خاص خود را دارد. انقباضات عضلات موجود در دیواره های حالب در فرآیندی خاص، ادرار را به صورت قطرات کوچک، تقریباً هر ۱۰ تا ۱۵ ثانیه یکبار به مثانه می فرستند. پس از ورود ادرار از مجرای مثانه، چین های کوچک در مخاط مثانه، مانند دریچه عمل می کنند تا از برگشت ادرار جلوگیری شود. این چین ها، دریچه های حالب نامیده می شوند.

مثانه

مثانه، اندام توخالی و بادکنکی شکل است که در لگن قرار دارد. مثانه توسط رباط هایی به اندام های دیگر و استخوان های لگن وصل شده و در جای خود نگهداری می شود. مثانه ادرار را تا زمانی که مغز هشدار دهد که فرد آماده خالی کردن آن است، ذخیره می کند. مثانه در زمان پر بودن، گردی شکل شده و پس از تخلیه، کوچکتر می شود. مثانه سالم و طبیعی می تواند تقریباً نیم لیتر ادرار را به راحتی و تا مدت دو الی پنج ساعت نگه دارد. اعصاب مثانه با پر شدن آن و در زمان ادرار و بزرگتر شدن، تحریک شده و نیاز به ادرارکردن را اعلام می کند. هنگام ادرار، عضلات مثانه سفت شده و ادرار را در مثانه نگهداری می کند. همزمان با آن مغز به عضلات اسفنکتر برای استراحت سیگنال می دهد. با استراحت این عضلات، ادرار از طریق مجرای ادرار تخلیه می شود. هنگامی که تمام سیگنال ها به ترتیب صحیح از مغز به سمت اعصاب انتقال داده می شوند، ادرار به طور طبیعی اتفاق می افتد. مثانه معمولاً ۳۰۰-۳۵۰ میلی لیتر ادرار را ذخیره می کند. با جمع شدن ادرار، دیواره نازک آن کشیده می شود و به مثانه اجازه می دهد مقادیر بیشتری ادرار را ذخیره کند.

اسفکترها

برای جلوگیری از نشت ادرار، عضلات دایره ای به نام اسفنکتر در نزدیکی محل باز شدن مثانه به مجرای ادرار وجود دارد که مثانه را از مجرای ادرار جدا می سازد و به نشت و ترشح ادرار کمک می کند. اسفنکترها باید قبل ورود ادرار به مجرای ادرار، باز شوند. اسفنکتر داخلی غیر ارادی و غیرقابل کنترل و اسفنکتر خارجی تحت کنترل است.

مجرای ادرار

مجرای ادرار، یک لوله ماهیچه ای است که مثانه را با قسمت بیرونی بدن و دستگاه تناسلی متصل کرده و ادرار را از بدن خارج می کند.

مجرای ادرار در مردان

مجرای ادرار لوله ای است که از انتهای مثانه تا خروجی ادرار، یعنی جایی که ادرار از بدن خارج می شود، کشیده شده است. این مجرا در مردان، مسئول انتقال ادرار و اسپرم است. طول متوسط مجرای ادرار در مردان حدود 20 سانتیمتر است و به چهار بخش تقسیم می شود. در قسمت پایین مجرای ادرار، اسفنکتر خارجی قرار گرفته که از دو گروه عضله تشکیل شده است که اطراف مجرای ادراری پیچیده شده اند. بخش اول این اسفنکتر از عضلات کف لگن منشأ می گیرد و چیزی شبیه به یک زنجیر یا بند در اطراف مجرای ادراری ایجاد می كند. این بخش فقط برای جلوگیری از نشت ادرار در هنگام افزایش ناگهانی فشار است، به عنوان مثال، زمانی که شخص سرفه یا عطسه می کند و یا چیزی سنگین را بلند می کند. بخش دوم اسفنکتر از عضلات داخلی دیواره خود مجرای ادراری شکل گرفته است. این بخش تحمل بیشتری برای انقباض و بسته ماندن را دارد و بنابراین مهمترین سد برای جلوگیری از خروج و نشت ادرار از مثانه در مردان است.

برخی از مشکلات سیستم ادراری مردان

هیپرپلازی خوش خیم پروستات

بیماری هیپرپلازی خوش خیم پروستات یا در اصطلاح پزشکی BPH بیماری است که غده پروستات مردان را تحت تأثیر قرار می دهد. غده پروستات بخشی از سیستم تولید مثل مردان است که در انتهای مثانه و اطراف مجرای ادرار قرار دارد. بیماری BPH که منجربه بزرگ شدن غده پروستات می گردد موجب اختلال در عملکرد سیستم ادراری مردان مسن تر می شود. BPH با اعمال فشار به مجرای ادرار موجب انسداد و اختلال در تخلیه ادرار می گردد. مشکلات مثانه ای دیگری نظیر افزایش دفعات تخلیه ادرار در طول روز و شب معمولاً در بین افراد مبتلا به هیپرپلازی خوش خیم پروستات مشاهده می شود. بیشتر مردان بالای 60 سال دارای بیماری BHP هستند؛ اما انسداد ادرار در تمام آنها مشاهده نمی شود.

سندروم حاد مثانه یا سندروم دردناک مثانه

سندروم حاد مثانه نوعی اختلال مزمن در مثانه است که به سندروم دفع ادرار، ضرورت ادرار و سوزش ادرار معروف است. این بیماری موجب التهاب و تحریک مثانه می شود. التهاب مثانه می تواند منجر به اسکار، سفت شدن مثانه، کاهش ظرفیت مثانه، خونریزی و در موارد نادر زخم در پوشش مثانه شود. هنوز علت دقیق سندروم حاد مثانه تشخیص داده نشده است.

سنگ کلیه

سنگ کلیه اصطلاحی است که به سنگ و یا سنگ های مجاری ادرار در سیستم ادراری اتلاق می شود. سنگ های تشکیل شده در کلیه که معمولاً دارای سایز و اندازه های متفاوتی هستند ممکن است در هرقسمتی از سیستم ادراری یافت شوند. سنگ های کلیه به نسبت سنگ های دیگر درد بیشتری دارند. هدف از درمان سنگ های کلیه، رفع سنگ، پیشگیری از عفونت و تشکیل مجدد سنگ کلیه است. درمان سنگ کلیه از طریق روش های جراحی و غیرجراحی امکان پذیر است.

التهاب پروستات

بیماری پروستاتیتیس بیماری است که موجب التهاب غده پروستات می شود. از علائم این بیماری می توان به تکرر، ضرورت، سوزش، درد شدید ادرار که در اصلاح پزشکی دیزوری ادرار نامیده می شود، درد در قسمت پایین کمر و ناحیه تناسلی اشاره کرد. در برخی مواقع، عفونت باکتریایی موجب التهاب غده پروستات می شود. در چنین شرایطی با مصرف داروی آنتی بیوتیک می توان عفونت را برطرف نمود؛ اما شایع ترین نوع التهاب پروستات اغلب بدون مداخله عفونت ارگانیسمی به وجود می آید. به عبارتی علت این نوع ناهنجاری وجود باکتری در سیستم ادراری نیست. در چنین مواردی مصرف داروی آنتی بیوتیک هیچ تأثیری در درمان التهاب پروستات نخواهد داشت.

پروتئینوری

پروتئینوری به میزان غیرطبیعی پروتئین موجود در ادرار گفته می شود. کلیه های سالم مواد زائد را از خون دفع کرده اما پروتئین را باقی می گذارند. لازم به ذکر است که وجود پروتئین در ادرار به خودی خود مشکلی ایجاد نمی کند اما می تواند نشانه ای از اختلال عملکرد کلیه ها باشد.

نارسایی کلیه

منظور از نارسایی کلیه ، عدم توانایی کلیه در تنظیم آب و مواد شیمیایی موجود در بدن و حذف مواد زائد از خون می باشد. نارسایی حاد کلیه که با ARF شناخته می شود درحقیقت به کاهش ناگهانی و تقریباً کامل عملکرد کلیه گفته می شود. این بیماری ممکن است به دلایل مختلفی نظیر آسیب کلیه، از دست رفتن خون زیاد و یا مصرف برخی از داروها و سموم رخ دهد. نارسایی حاد کلیه ممکن است منجر به از دست دادن همیشگی کلیه شود. اگر کلیه ها به صورت جدی آسیب ندیده باشند ممکن است بهبود یابند. بیماری مزمن کلیه که به اختصار CKD نام دارد نوعی کاهش تدریجی در عملکرد کلیه است که ممکن است به نارسایی دائمی کلیه یا بیماری انتهایی کلیه موسوم به ESRD منتهی گردد. در برخی مواقع ممکن است فردی بدون این که بداند سال ها به بیماری مزمن کلیه مبتلا باشد.

عفونت دستگاه ادراری

وجود باکتری در سیستم ادراری موجب عفونت دستگاه ادراری می گردد. عفونت دستگاه ادرار با داروهای آنتی بیوتیک قابل درمان است. البته ناگفته نماند که مصرف مقدار زیاد مایعات کمک شایانی به دفع باکتری از سیستم ادرار می کند. نام عفونت سیستم ادراری به موقعیت آن در دستگاه ادرار بستگی دارد. عفونت مثانه به سیستیت یا همان التهاب مثانه و عفونت در یک یا هر دو کلیه به پیلونفریت معروف است. شایان ذکر است که عدم پیگیری و درمان صحیح عفونت کلیه ممکن است منجربه آسیب های جدی و جبران ناپذیر کلیه شود.

بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار و از دست رفتن کنترل مثانه موجب نشت غیرارادی ادرار می شود. بی اختیاری ادرار دارای انواع مختلفی بوده و عوامل زیادی ممکن است موجب چنین ناهنجاری شوند. خوشبختانه این بیماری با گزینه های درمانی متعددی نظیر ورزش و حرکات اصلاحی و یا جراحی قابل درمان است.

احتباس ادرار

احتباس ادرار و یا مشکل تخلیه مثانه نوعی بیماری اورولوژی شایع است که به دلایل مختلفی ممکن است بروز کند. معمولاً تخلیه ادرار باید راحت و به طور کامل انجام شود. احتباس ادرار در حقیقت به نگه داشتن غیرطبیعی ادرار در مثانه اطلاق می شود. احتباس ادرار حاد به عدم توانایی تخلیه ادرار گفته می شود که معمولاً با درد و ناراحتی توأم است. فشار و مشکلات عصبی از عواملی هستند که ممکن است موجب انسداد سیستم ادرار شوند. احتباس ادراری مزمن یعنی احساس پر بودن مثانه حتی بعد از تخلیه ادرار. علل رایج احتباس ادراری مزمن عبارتند از نارسایی عضلات مثانه، آسیب عصبی و یا انسداد دستگاه ادرار درمان احتباس ادرار به علت آن بستگی دارد.

عوامل خطر مشکلات سیستم ادراری در مردان

مواردی نظیر پیری، بیماری و آسیب ممکن است سیستم ادراری را تحت تأثیر قرار دهد. با افزایش سن و روند پیری، تغییرات به وجود آمده در ساختار کلیه ها منجر به اختلال در عملکرد کلیه و عدم توانایی دفع مواد زائد از خون می شود. عضلات مثانه و میزنای نیز از تغییرات ناشی از پیری به دور نبوده و با افزایش سن تا حدودی قدرت خود را از دست می دهند. عدم سفت شدن عضلات مثانه و تخلیه کامل ادرار منجر به عفونت مثانه می گردد. کاهش قدرت عضلات اسفنکتر و همچنین لگن می تواند موجب بی اختیاری ادرار و یا نشت ناخواسته ادرار گردد. بیماری ها اغلب با ایجاد اختلال در عملکرد کلیه ها مانع تصفیه کامل خون شده و یا موجب انسداد در مسیر عبور ادرار شوند.

علائم مشکلات سیستم ادراری در مردان

• فشارخون بالا
• تهوع و استفراغ
• ازدست دادن اشتها
• طعم فلزی در دهان
• سوزش و تکرر ادرار
• خستگی
• ضعف
• مشکل در فکرکردن
• مشکلات خواب
• انقباضات و گرفتگی عضلات
• تورم در پاها و مچ پا
• خارش مداوم

تشخیص مشکلات سیستم ادراری مردان

1- آزمایش ادرار

انجام آزمایشهای مختلف بر روی ادرار برای تشخیص بیماریهای مختلف کلیوی کمک کننده هستند.

2- تست خون

آزمایشهای مختلفی را برروی خون برای رسیدن به تشخیص بایستی انجام داد.

3- تصویربرداری ها

4- سایر تستها

بیوپسی کلیه، سیستوسکوپی و بررسـیهای اورودینامیـک روشهـای مخصوصـی هسـتند که بـرای تشـخیص برخـی بیماریهـا از آنهـا در صـورت لزوم اسـتفاده می شـود.

نسخه اصلی مطلب آناتومی دستگاه ادراری مردان را در سایت دکتر امیر بهنام فر بخوانید.

---